Tabletka "dzień po" - jak działa i kto może ją kupić?
30.04.2024Za sprawą polityków ostatnio bardzo głośno było o tabletce „dzień po”, debatowali oni bowiem nad zmianą dostępności tego leku, co oznaczałoby dostęp bez recepty do antykoncepcji awaryjnej nie tylko dla kobiet pełnoletnich, ale i dla dziewcząt powyżej 15. roku życia. Czym właściwie jest i jak działa tabletka „dzień po”? Dlaczego budzi ona tyle kontrowersji? I czy w końcu będzie można ją kupić bez recepty, czy nie?
Spis treści:
- Co musisz wiedzieć o tabletce „dzień po”?
- Jak tabletka „dzień po” zapobiega ciąży?
- Kiedy i jak stosować tabletkę „dzień po”?
- Kto może przepisać tabletkę „dzień po”?
- Kto może kupić tabletkę „dzień po”?
- Co należy wiedzieć przed zażyciem tabletki „dzień po”?
Co musisz wiedzieć o tabletce „dzień po”?
Tabletka „dzień po” zaliczana jest do tzw. antykoncepcji awaryjnej (postkoitalnej), oznacza to, że w określonych sytuacjach stosuje się ją doraźnie po stosunku, aby nie dopuścić do zapłodnienia. Wskazaniem jest m.in. gwałt, a także wszystkie sytuacje, gdy standardowe metody antykoncepcji w jakiś sposób zawiodły, np. doszło do pęknięcia, zsunięcia się lub uszkodzenia prezerwatywy, wypadła wkładka wewnątrzmaciczna, kobieta zapomniała przyjąć pigułkę antykoncepcyjną, przesunął się pierścień dopochwowy lub nastąpiła pomyłka w obliczaniu dni płodnych. Tabletkę „dzień po” można też stosować, jeśli doszło do stosunku bez zabezpieczenia lub do ejakulacji na zewnętrzne narządy płciowe w trakcie stosunku przerywanego. Tabletka „dzień po” nie jest przeznaczona do stosowania jako stała metoda antykoncepcji!
Jak tabletka „dzień po” zapobiega ciąży?
Na rynku dostępne są dwa rodzaje tabletek „dzień po” – Escapalle i EllaOne. Te pierwsze zawierają lewonorgestrel, natomiast te drugie – octan uliprystalu. My dziś skupimy się na produkcie leczniczym EllaOne, gdyż to o nim jest mowa w ministerialnym rozporządzeniu. Zawarty w tabletce octan uliprystalu wpływa na aktywność progesteronu, zatrzymuje proces uwalniania komórki jajowej przez jajniki. Hamuje uwalnianie hormonu luteinizującego, tym samym wpływa na opóźnienie lub zahamowanie owulacji. Dzięki tabletce „dzień po” owulacja może zostać opóźniona nawet do 5 dni. Octanu uliprystalu może też zmieniać strukturę błony śluzowej macicy, co uniemożliwia implantację zarodka. Trzeba wiedzieć, że działanie tabletki „dzień po” nie jest działaniem wczesnoporonnym. Jeśli zostanie zażyta za późno, czyli po tym, jak zarodek zagnieździ się w macicy, nie zatrzyma rozwoju ciąży.
Kiedy i jak stosować tabletkę „dzień po”?
Najwyższą skuteczność preparat ma wtedy, gdy zażycie tabletki „dzień po” nastąpiło w ciągu 24 godzin od stosunku (najlepiej w pierwszych 12 godzinach) i wynosi około 98%, czyli na 100 kobiet może się zdarzyć, że dwie zajdą w ciążę. Maksymalnie lek można stosować w ciągu 5 dni po stosunku (po pierwszej dobie jego skuteczność spada do około 62-85%). Nie ma specjalnych zaleceń w kwestii stosowania tabletki „dzień po” z jedzeniem, można ją przyjmować niezależnie od posiłku. W sytuacji, gdy w ciągu trzech godzin od przyjęcia leku doszło do wymiotów, dawkę powinno się ponowić! Tabletkę można stosować w dowolnym dniu cyklu miesiączkowego.
Kto może przepisać tabletkę „dzień po”?
Od 2017 roku antykoncepcja awaryjna była dostępna wyłącznie z przepisu lekarza. Kobieta, która znalazła się w sytuacji, gdy potrzebne jej było zastosowanie tabletki „dzień po”, musiała najpierw udać się na wizytę u ginekologa. Na początku roku Sejm przegłosował nowelizację Prawa farmaceutycznego, według której miała zostać przywrócona dostępność bez recepty antykoncepcji awaryjnej z octanem uliprystalu dla kobiet i dziewcząt powyżej 15. roku życia. Niestety ustawa o dostępności tabletki „dzień po” została zawetowana przez prezydenta. W odpowiedzi na prezydenckie weto minister zdrowia zapowiedziała projekt rozporządzenia, które zakłada uruchomienie pilotażowego programu zapewniającego kobietom dostęp do tabletki „dzień po” bez wizyty lekarskiej. Recepta na tabletkę „dzień po” będzie mogła być wystawiana przez magistra farmacji po przeprowadzeniu krótkiego wywiadu z pacjentką. Start programu zaplanowano na 1 maja 2024 roku.
Kto może kupić tabletkę „dzień po”?
Zgodnie z zasadami ministerialnego programu tabletkę „dzień po” będą mogły kupić bez recepty nie tylko dorosłe kobiety, ale również dziewczęta powyżej 15. roku życia. Aby dostać lek, kobieta będzie musiała się zgłosić do apteki objętej programem pilotażowym. Zanim farmaceuta wystawi receptę, przeprowadzi wywiad z pacjentką. Trzeba wiedzieć, że tabletki „dzień po” nie będzie można kupić częściej niż raz na 30 dni.
Dużo kontrowersji budzi kwestia dostępu do tabletki „dzień po” dla dziewcząt powyżej 15. roku życia. Chodzi nie tylko o to, że niepełnoletnia dziewczyna będzie mogła samodzielnie kupić antykoncepcję awaryjną, problematyczne z punktu widzenia farmaceutów jest coś innego. Według rozporządzenia, zanim zostanie wystawiona recepta na tabletkę „dzień po”, należy przeprowadzić konsultację, która de facto jest świadczeniem zdrowotnym, a zgodnie z prawem takie świadczenie może być udzielone pacjentce poniżej 18. roku życia jedynie za zgodą rodzica. Rozporządzenie przewiduje natomiast, że pacjentki po ukończeniu 15. roku życia nie będą potrzebowały ani obecności rodzica, ani jego zgody, aby otrzymać receptę farmaceutyczną na tabletkę „dzień po”.
Co należy wiedzieć przed zażyciem tabletki „dzień po”?
Wszystkiego, co trzeba wiedzieć o antykoncepcji awaryjnej, można się dowiedzieć z ulotki dołączonej do opakowania. Bezwzględnie trzeba ją przeczytać, zanim lek zostanie zastosowany. Ponadto podczas wywiadu farmaceuta powinien udzielić pacjentce odpowiedzi na wszystkie pytania. Kluczowe są w tym przypadku nie tylko informacje o prawidłowym dawkowaniu, ale także o tym, co może nastąpić po zażyciu leku.
Trzeba mieć świadomość, że jak każdy lek również ten może wywołać działania niepożądane. Octan uliprystalu jest wprawdzie stosunkowo dobrze tolerowany, jednak zażycie tabletki „dzień po” nigdy nie jest obojętne dla organizmu kobiety – w końcu lek zawiera w jednorazowej dawce bardzo wysokie stężenie hormonów! Oznacza to, że w żadnym wypadku tabletka „dzień po” nie może być stosowana jako standardowa metoda zapobiegania niechcianej ciąży.
Jakie skutki uboczne tabletki „dzień po” występują najczęściej? W tej grupie wymienia się m.in. ból i zawroty głowy, wahania nastroju, zmęczenie, mdłości, nudności i wymioty, ból brzucha, biegunka, dyskomfort w obrębie jamy brzusznej, ból pleców i mięśni, wydzielinę z dróg rodnych, obrzęk i tkliwość piersi. Lek wpływa na zmianę cyklu menstruacyjnego, dlatego krwawienie miesiączkowe może wystąpić kilka dni wcześniej lub kilka dni później.
Kto nie może stosować tabletki „dzień po”? Zgodnie z informacjami na ulotce przeciwwskazaniem do stosowania tego leku jest nadwrażliwość na zawarte w nim składniki. Poza tym należy zachować ostrożność i poinformować lekarza lub farmaceutę o podejrzeniu zajścia w ciążę (o czym mogą świadczyć pojawiające się objawy jak opóźnienie miesiączki, powiększenie piersi, poranne mdłości), a także o występowaniu ciężkiej astmy, chorób wątroby, chorób układu krążenia, zaburzeń krzepnięcia krwi, schorzeń jelit, o wystąpieniu w przeszłości ciąży pozamacicznej oraz o przyjmowanych lekach. Zastosowanie tabletki „dzień po” nie jest przeciwwskazane u kobiet karmiących piersią, choć trzeba wiedzieć, że substancja czynna leku przenika do mleka matki, dlatego po jego przyjęciu przez tydzień nie należy karmić dziecka piersią.
Tabletka „dzień po” to temat, który budzi skrajne emocje, zwłaszcza teraz, gdy na dniach ma wejść w życie pilotażowy program opieki farmaceuty sprawowanej nad pacjentem w zakresie zdrowia reprodukcyjnego, który umożliwia dziewczętom powyżej 15. roku życia i dorosłym kobietom zakup tabletki „dzień po” bez konieczności pójścia na wizytę do ginekologa. Na koniec warto tylko dodać, że antykoncepcja awaryjna jest dostępna bez recepty aż w 25 państwach Unii Europejskiej!
