Heparyna - co to jest, jak działa i jakie ma właściwości?
08.12.2023Heparyna jest substancją organiczną, która naturalnie występuje w organizmie ludzkim, gdzie odgrywa kluczową rolę w regulowaniu procesu krzepnięcia krwi. W farmakologii heparyna od lat stosowana jest jako lek przeciwzakrzepowy, m.in. w profilaktyce zakrzepów i zatorów. Jak dokładnie działa heparyna? Kto i kiedy powinien ją stosować?
Spis treści:
- Co to jest heparyna?
- Jakie właściwości posiada heparyna?
- Jak działa heparyna?
- Jakie są wskazania do stosowania heparyny?
- Jakie są przeciwwskazania do stosowania heparyny?
- W jakich schorzeniach heparyna może być pomocna?
- Jakie preparaty zawierają heparynę?
Co to jest heparyna?
Heparyna to organiczna substancja wytwarzana w organizmie przez komórki tuczne, m.in. w jelitach, wątrobie, płucach i sercu. Jest to polisacharyd (wielocukier), którego głównym zadaniem jest regulowanie procesu krzepnięcia krwi. Od lat heparyna stanowi jeden z kluczowych składników wykorzystywanych w medycynie i farmakologii (po raz pierwszy została wyodrębniona i zastosowana w 1938 roku). Jako że działa ona przeciwzakrzepowo, znajduje zastosowanie m.in. w profilaktyce i leczeniu choroby zakrzepowo-zatorowej. Zwykle podaje się ją w postaci wlewów dożylnych i zastrzyków podskórnych. Ponadto w aptece można dostać leki na żylaki, np. maść lub żel z heparyną.
W leczeniu przeciwzakrzepowym wykorzystuje się heparynę drobnocząsteczkową lub heparynę niefrakcjonowaną (tzw. standardową), przy czym więcej zalet ma heparyna drobnocząsteczkowa. Cechuje ją wyższy stopień bezpieczeństwa, ma lepszą biodostępność niż heparyna niefrakcjonowana i dłuższy czas półtrwania, po podaniu dożylnym wchłania się w 90%.
Jakie właściwości posiada heparyna?
Heparyna jest głównie znana jako substancja hamująca nadmierne krzepnięcie krwi, często określana jest jako substancja rozrzedzająca krew, nie oznacza to, że na tym kończy się jej zastosowanie. Jakie jeszcze właściwości heparyny należy wymienić? Przede wszystkim wykazuje ona działanie przeciwzapalne, przeciwwysiękowe i przeciwobrzękowe. Ponadto działa immunosupresyjnie (zmniejsza odporność organizmu), przeciwwirusowo i przeciwłuszczycowo, a także obniża stężenie cholesterolu i lipidów w krwi.
Jak działa heparyna?
Przeciwzakrzepowe działanie heparyny zachodzi na kilku poziomach – uczestniczy ona we wszystkich etapach procesu krzepnięcia krwi, który następuje w naczyniach krwionośnych. Przede wszystkim zapobiega przemianie protrombiny w trombinę oraz blokuje jej wpływ na fibrynogen, czyli białko potrzebne do tworzenia skrzepów, aktywując antytrombinę, czyli białko, które reguluje działanie czynników krzepnięcia, w tym trombiny. Dodatkowo heparyna zapobiega agregacji trombocytów (płytek krwi), a także przeciwdziała ich adhezji, czyli ich przyleganiu do powierzchni ścian naczyń krwionośnych.
Jakie są wskazania do stosowania heparyny?
Ze względu na swoje właściwości heparyna jest cenionym składnikiem wielu leków. Główne wskazania do stosowania heparyny to oczywiście schorzenia układu krwionośnego. Jest to lek pierwszego rzutu w chorobach zakrzepowo-zatorowych. Można ją stosować zarówno profilaktycznie, jak i leczniczo. Heparyna ogranicza ryzyko tworzenia się zakrzepów, które stanowią bezpośrednie zagrożenie dla życia oraz zmniejsza istniejące w naczyniach krwionośnych skrzepy. Prewencyjnie stosowana jest w przypadku zwiększonego ryzyka powstawania zakrzepów i zatorów – u pacjentów po operacjach i po urazach, gdy przez dłuższy okres wymagają oni unieruchomienia. Natomiast immunosupresyjne działanie heparyny wykorzystuje się u pacjentów po przeszczepach.
Czy heparynę można stosować u kobiet, które oczekują dziecka? Zasadniczo heparyna w ciąży (a także w okresie karmienia piersią) nie jest zalecana, jednakże w szczególnych przypadkach lekarz może zlecić jej podawanie ciężarnym, przy czym zawsze taka decyzja podejmowana jest po stwierdzeniu, że korzyści z zastosowania leku są wyższe niż ryzyko dla matki i płodu. Wskazania do stosowania heparyny w ciąży to m.in. zwiększone ryzyko rozwoju choroby zakrzepowo-zatorowej, zdiagnozowana u ciężarnej trombofilia wrodzona lub zdiagnozowany zespół antyfosfolipidowy.
Jakie są przeciwwskazania do stosowania heparyny?
Główne przeciwwskazania do stosowania heparyny to nadwrażliwość na ten składnik, skaza krwotoczna, skłonność do krwawień, krwawienia z przewodu pokarmowego i inne krwawienia, choroby przewodu pokarmowego związane ze zwiększonym ryzykiem krwawienia, w tym wrzody żołądka i dwunastnicy, stany zwiększonej przepuszczalności ścian naczyń krwionośnych, nadciśnienie wrotne i rozwarstwienie aorty. Ponadto jako przeciwwskazania do stosowania heparyny wymienia się: udar krwotoczny, urazy głowy, guz mózgu, ciężką niewydolność nerek i wątroby, retinopatię cukrzycową, zapalenie trzustki, ostre zapalenie osierdzia, nieunormowane nadciśnienie tętnicze i małopłytkowość immunologiczną zależną od heparyny. Trzeba też wspomnieć, że niewskazane jest łącznie heparyny z niektórymi lekami, m.in. kwasem acetylosalicylowym i innymi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi oraz doustnymi antykoagulantami.
Heparyna jest substancją bezpieczną i skuteczną, mimo to nie jest wykluczone występowanie działań niepożądanych po jej zastosowaniu. Najczęściej są to krwawienia, zaczerwienienie i ból w miejscu podania (w rzadkich przypadkach martwica skóry) oraz objawy reakcji alergicznej (w tym anafilaksja). Może wystąpić zwiększona skłonność do siniaków, ponadto podawanie heparyny w dużych dawkach może skutkować trudnymi do powstrzymania krwotokami oraz samoistnymi krwawieniami, np. z nosa. Skutkiem ubocznym może być również hiperkaliemia, małopłytkowość, a w przypadku długotrwałego stosowania rozwój osteoporozy.
W jakich schorzeniach heparyna może być pomocna?
Sposób podania leków zależny jest od wskazania do stosowania heparyny. I tak heparyna w zastrzykach stosowana jest w profilaktyce i leczeniu zakrzepowo-zatorowej choroby żył, zakrzepicy sercowej, zatoru płucnego, a także po zawale serca, po operacjach (głównie kończyn dolnych), po urazach i kontuzjach, gdy wymagane jest unieruchomienie, po przetaczaniu krwi, po przeszczepach, u chorych na trombofilię oraz w przypadku zapalenia żył powierzchniowych i głębokich. Jeśli chodzi o podanie zewnętrzne, to stosuje się preparaty typu maść z heparyną lub żel z heparyną. W takiej formie stosowana jest heparyna na siniaki, stłuczenia, obrzęki i żylaki. Natomiast heparynę w postaci kropli lub maści do oczu stosuje się na objawy zespołu suchego oka.
Jakie preparaty zawierają heparynę?
Od razu warto podkreślić, że próżno szukać heparyny w postaci doustnej. Dlaczego? Heparyna po prostu nie wchłania się z przewodu pokarmowego! Wchłania się wyłącznie podana dożylnie lub podskórnie (heparyna w zastrzykach), a także podawana przez skórę i błony śluzowe (krople do oczu, żel i maść z heparyną). W aptekach leki z heparyną można kupić zarówno bez recepty, jak i na receptę. Heparyna w zastrzykach (ampułkostrzykawki) dostępna jest wyłącznie ze wskazania lekarza. Zwykle podawana jest przez wykwalifikowany personel medyczny, jednak można ją także stosować samodzielnie, podając lek w fałd skóry na brzuchu. Bez recepty dostępne są przede wszystkim leki na żylaki (np. Lioton 1000), są one wskazane do stosowania w leczeniu zakrzepowego zapalenia żył powierzchniowych, w profilaktyce i leczeniu żylaków oraz w przypadku obrzęków, stłuczeń i siniaków.
Bez wątpienia heparyna jest jedynym z najczęściej stosowanych leków o działaniu przeciwzakrzepowym. Wlewy dożylne i zastrzyki podskórne z heparyną stosuje się głównie w profilaktyce i leczeniu choroby zakrzepowo-zatorowej. Natomiast żele i maści z heparyną to chętnie stosowane leki na żylaki, a także na obrzęki, siniaki i stłuczenia!
