Alergia na jajka – objawy i sposoby leczenia

Wielkanoc nie jest ulubionym świętem osób uczulonych na jajka, w końcu stanowią one podstawę niemal każdej podawanej wtedy potrawy. W jaki sposób objawia się alergia na jajka? Co prowadzi do jej rozwoju? Jak na co dzień radzić sobie z tym rodzajem alergii? Czy każdy chory musi całkowicie zrezygnować z jedzenia jajek? Czym można je zastępować podczas gotowania i pieczenia? 

Spis treści:

• Czym jest alergia na jajka?
• Objawy alergii na jajka
• Diagnostyka alergii na jajka
• Leczenie i kontrolowanie alergii na jajka
• Życie z alergią na jajka 

Czym jest alergia na jajka?

Dlaczego warto jeść jajka? Są one skarbnicą witamin (m.in. A, D, z grupy B), minerałów (m.in. żelaza, magnezu), kwasów tłuszczowych (w tym kwasów Omega-3 i Omega-6), cholesterolu, a przede wszystkim aminokwasów! Jeśli nie ma zdrowotnych przeciwwskazań do jedzenia jajek, nie powinno się z nich rezygnować! Są jednak sytuacje, gdy trzeba je wyeliminować z diety. Czym jest alergia na jajka?

Mechanizm rozwoju alergii na białko jajka

Alergia na jajka może dotyczyć całych jajek, jednak zdecydowanie silniej i częściej uczulają substancje znajdujące się w białku, słabiej i rzadziej te występujące w żółtku. Stąd też często alergia na jajka określana jest jako alergia na białko jajka. Od razu trzeba zwrócić uwagę na to, że niektóre osoby wykazują nadwrażliwość na całe jajka, inne tylko na białko albo tylko na żółtko. Wyodrębniono dotąd kilkanaście alergenów jaja kurzego, główne z nich to:

• owomukoid (Gal d1) – główny alergen białka jaja. Jest odporny na trawienie i na długotrwałą obróbkę termiczną – gotowanie, smażenie i pieczenie nie zmniejsza jego potencjału alergicznego. Alergia na owomukoid wymaga całkowitego wykluczenia jaj z diety. Dodać trzeba, że w jej przypadku możliwe są reakcje na odległość, czyli objawy alergii pojawiają się u chorego w sytuacji, gdy np. inny z domowników przygotowuje danie z jajek.
• owoalbumina (Gal d2) – alergen występujący w białku. Potencjał do wywoływania objawów alergicznych owoalbuminy zmniejsza się po obróbce termicznej – objawy zazwyczaj pojawiają się po zjedzeniu surowego lub niedogotowanego jajka, zaś zapieczone lub ugotowane na twardo jajka uważane są za bezpieczne. Ponadto jest ona podatna na działanie enzymów trawiennych. Istotne jest to, że owoalbumina może krzyżowo reagować z alfa-laktoalbuminą z mleka krowiego i z mięsem drobiowym.
• owotransferyna (Gal d3) – alergen występujący w białku. Podobnie jak w przypadku owoalbuminy po zjedzeniu zapieczonych i ugotowanych na twardo jajek objawy nie powinny wystąpić, pojawiają się one po spożyciu jajek surowych i lekko ugotowanych.
• lizozym (Gal d4) – alergen białka jaja. Jego potencjał alergiczny w pewnym stopniu zmniejsza się po obróbce termicznej. Warto wiedzieć, że lizozym jest powszechnie wykorzystywany jako naturalny konserwant w wielu produktach spożywczych i w lekach.
• liwetyna (Gal d5) – główny alergen żółtka. Substancja ta jest częściowo termolabilna, tym samym niektóre osoby, które są na nią uczulone, mogą jeść gotowane i pieczone żółtko, nie mogą natomiast jeść go na surowo. W przypadku liwetyny warto wspomnieć o zespole ptak-jajo. Jest to rodzaj alergii krzyżowej polegający na tym, że u osób uczulonych na pierze objawy reakcji alergicznej (m.in. swędzenie, pieczenie warg i języka, bóle brzucha, wymioty, biegunka) występują po zjedzeniu mięsa drobiowego bądź surowego lub półsurowego żółtka. 

Czy alergia na jajka kurze wyklucza jedzenie innych jaj? Nie jest to norma, ale istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że objawy pojawią się także po zjedzeniu jaj innych gatunków ptaków. Z tego powodu wskazane jest unikanie m.in. jaj kaczych, indyczych i gęsich.

Alergia na jajka a nietolerancja – różnice

Osoby niezaznajomione z tematem mogą mylić pojęcia takie jak alergia pokarmowa na jajka i nietolerancja jaj. Alergia na jajka jest związana z reakcją immunologiczną na białka jaj, objawy obserwuje się natychmiastowo. Nietolerancja na jaja występuje zdecydowanie częściej niż alergia, w jej przypadku objawy nie pojawiają się od razu po zjedzeniu nietolerowanego produktu. Dopiero po kilku lub kilkunastu godzinach (czasem po kilku dniach) pojawiają się bóle brzucha, wzdęcia, gazy, bóle głowy i ogólne zmęczenie. W odróżnieniu od alergii nietolerancja pokarmowa na jajka nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia i życia!

Częstość występowania u dzieci i dorosłych

Alergia na jajka kurze jest jedną z najczęściej występujących alergii pokarmowych, zaraz po alergii na mleko krowie. Mogą na nią cierpieć ludzie w każdym wieku, choć trzeba przyznać, że jest ona raczej typowa dla dzieci – może ją mieć około 8% maluchów. Czynnikiem zwiększającym ryzyko jej rozwoju jest występujące u dziecka atopowe zapalenie skóry. Alergia na jajka u dzieci zwykle rozwija się w wieku niemowlęcym w okresie rozszerzania diety, choć w przypadku silnego uczulenia dziecko może już reagować na alergeny znajdujące się w mleku matki.

Kiedy mija alergia na jajka? Dobrą wiadomością jest to, że uczulenie na jajka ma charakter przemijający. Większość dzieci chorujących na alergię na jajka z niej „wyrasta”. Nie ma po niej śladu, gdy wchodzą w wiek dojrzewania, a często objawy ustępują wcześniej – około 5. roku życia. Oczywiście zdarza się, że alergia na białko jajka nie mija i chory zmaga się z nią całe życie. Trzeba też dodać, że choroba może się po raz pierwszy objawić dopiero w wieku dorosłym! Niemniej jednak alergia na jajka u dorosłych jest rzadka, szacuje się, że cierpi z nią około 1% osób powyżej 18. roku życia.

Objawy alergii na jajka

Alergia pokarmowa na jajka może dawać różne objawy dotyczące układu oddechowego i układu pokarmowego, dodatkowo mogą też występować zmiany skórne. Warto przypomnieć, że pojawiają się one właściwie od razu po zjedzeniu białka lub żółtka. Jakie są charakterystyczne objawy uczulenia na jajka?

Reakcje skórne i oddechowe

Bardzo charakterystyczna wysypka od alergii na jajka przypomina pokrzywkę. Na skórze całego ciała pojawiają się bąble i grudki. Zmiany skórne obejmują także suchość, szorstkość, łuszczenie, rumień, obrzęk oraz świąd. Często pojawia się rumień wokół ust, obrzęk warg i skóry twarzy, a także alergiczne zapalenie spojówek. U chorych na atopowe zapalenie skóry może dojść do zaostrzenia objawów. Do dolegliwości ze strony układu oddechowego zalicza się katar, kaszel, chrypkę, duszności, świszczący oddech, nasilenie astmy oskrzelowej.

Objawy ze strony przewodu pokarmowego

Objawy uczulenia na jajka nie omijają układu pokarmowego. Chory może się zmagać z bólami brzucha, nudnościami, wymiotami, kolką jelitową, zaparciami oraz biegunką. Wystąpić może stan zapalny jamy ustnej. Alergia na jajka u niemowląt może wywoływać ulewanie oraz refluks żołądkowo-przełykowy.

Anafilaksja – kiedy alergia zagraża życiu

W przypadku niektórych osób nie można wykluczyć wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego po spożyciu jajka. Jest to najcięższy rodzaj reakcji alergicznej, który może bezpośrednio zagrażać zdrowiu i życiu. W jej przebiegu dochodzi do przyspieszonego pulsu, nagłego spadku ciśnienia, zawrotów głowy, zwężenia dróg oddechowych, obrzęku krtani i gardła, utraty przytomności.

Diagnostyka alergii na jajka

Z podejrzeniem alergii należy się udać do poradni alergologicznej. Uczulenie na jajka wymaga wieloetapowej diagnostyki. Standardowo powinna się ona zacząć od szczegółowego wywiadu lekarskiego oraz wykonania odpowiednich badań. Nierzadko konieczne jest także wprowadzenie diety eliminacyjnej.

Testy alergiczne – rodzaje i przebieg

Niezbędne jest wykonanie testów na alergię. Co ciekawe, przy alergii na jajka bardziej czułe niż testy skórne są testy z krwi oznaczające poziom przeciwciał IgE i IgG. Poza tym są wygodniejsze, gdy pacjentem jest dziecko, polegają bowiem na pobraniu próbki krwi. Stosuje się też próby prowokacyjne oraz testy molekularne.

Dieta eliminacyjna jako metoda diagnostyczna

Nie zawsze jajko uczula w całości, ponadto zarówno w białku, jak i w żółtku znajdują się różne substancje uczulające. Ustalenie, która z nich wywołuje objawy uczulenia na jajka, jest bardzo ważne. Dzięki temu wiadomo, czy jajka muszą całkowicie zniknąć z jadłospisu, czy wystarczy wyeliminować jedynie potrawy zawierające surowe lub lekko ugotowane jajka. Zwykle w tym celu lekarz zaleca stosowanie diety eliminacyjnej.

Kiedy konieczna jest wizyta u alergologa?

Z uwagi na ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego po spożyciu alergenów jajka nie należy zwlekać z wizytą u specjalisty. Gdy pojawiają się objawy potencjalnie wskazujące, że ich przyczyną może być alergia pokarmowa na jajka, trzeba się zgłosić do alergologa.

Leczenie i kontrolowanie alergii na jajka

Jak w przypadku każdej alergii leczenie opiera się głównie na unikaniu kontaktu z alergenem (konieczna jest hipoalergiczna dieta) oraz na stosowaniu leków pomagających łagodzić jej objawy.

Leki przeciwhistaminowe i inne preparaty

Do łagodzenia objawów uczulenia najczęściej lekarze zalecają tabletki na alergię z substancjami o działaniu przeciwhistaminowym, np. z cetyryzyną, desloratadyną lub bilastyną. Jeśli pojawia się wysypka od alergii na jajka, zaleca się również stosować kremy lub maści zmniejszające świąd i rumień. Ponadto wskazane mogą być np. krople do oczu, krople do nosa oraz leki na astmę. Pomocniczo można stosować zioła do picia, np. pokrzywę, rumianek i nagietek.

Postępowanie w przypadku reakcji alergicznej

Najpierw zaleca się przerwać kontakt z alergenem, gdy to możliwe, należy wyjąć z ust uczulający produkt. Jeśli reakcja jest łagodna, zazwyczaj wskazane jest zastosowanie doustnego leku przeciwhistaminowego, a także leków miejscowych. W sytuacji, gdy doszło do wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, trzeba jak najszybciej podać adrenalinę, następnie wezwać pogotowie. Chorego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, do momentu przybycia karetki należy monitorować jego stan, a w razie potrzeby należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową.

Immunoterapia – czy jest skuteczna przy alergii na jajka?

Odczulanie, czyli immunoterapia swoista jest metodą przyczynowego leczenia alergii. Czy alergia na jajka jest wskazaniem do rozpoczęcia takiej terapii? O wdrożeniu leczenia powinien zdecydować lekarza. Uważa się, że metoda ta może dać bardzo dobre efekty.

Życie z alergią na jajka

Uczulenie na jajka nie musi być wyrokiem – jak wcześniej zostało wspomniane, w niektórych przypadkach jajka bez obaw można jeść po upieczeniu lub ugotowaniu. Jednak dla osób z silną alergią, które nie mogą spożywać ich nawet w śladowych ilościach, zakupy mogą być wyzwaniem, ponieważ jajka są składnikiem wielu produktów. Co zawiera jajka?

Czytanie etykiet – gdzie mogą kryć się jajka

Gdy ktoś ma alergię pokarmową na jajka lub ma dziecko z uczuleniem na jajka, musi wyrobić w sobie nawyk czytania etykiet. Koniec z beztroskim wrzucaniem dowolnych produktów do koszyka. Wprawdzie większość producentów w czytelny sposób oznacza alergeny w swoich wyrobach, mimo to warto wiedzieć, jakie składniki wskazują na obecność substancji uczulających w produkcie, jest to m.in. proszek jajeczny, jajka w proszku, proteina jajeczna, lizozym (E1105).

Co zawiera jajka? Na liście są produkty, które dla nikogo nie są zaskoczeniem, ale trzeba pamiętać, że są też ukryte źródła jajek w żywności:

• pieczywo, np. niektóre rodzaje bułek i chlebów
• wyroby cukiernicze, np. ciasta, drożdżówki, pączki, desery z kremem, bezy
• słodycze, np. ciastka, biszkopty, lody
• makarony
• gotowe dania, np. kotlety z panierką, naleśniki, pierogi
• sosy sałatkowe, majonezy
• pasztety
• sery żółte, wędliny, wino, piwo – są to te ukryte źródła jajek w żywności, jako konserwant mogą zawierać lizozym.

Trzeba wspomnieć, że białka jaj kurzych używa się także w produkcji niektórych szczepionek. Czy to oznacza, że osoby uczulone nie mogą ich przyjmować? Potencjalnie mogą one wywołać reakcję alergiczną lub anafilaktyczną, ryzyko jest raczej niskie. Przed szczepieniem należy jednak poinformować lekarza o alergii na jajka.

Zamienniki jajek w kuchni i pieczeniu

Osoby, które nie mogą jeść jajek, do gotowania i pieczenia mogą stosować różne zamienniki. W sklepach można bez problemu kupić roślinne substytuty jajek. Do gotowania i pieczenia można też wykorzystywać kleik z siemienia lnianego, mus jabłkowy, rozgniecionego banana, nasiona chia. Świetną alternatywą dla jajek jest aquafaba, czyli woda po gotowaniu ciecierzycy. Doskonale nadaje się do robienia bezy, a także majonezu. „Oszukaną” jajecznicę można przygotować z tofu z dodatkiem soli Kala namak.

Dieta eliminacyjna – praktyczne wskazówki

Konieczność wyeliminowania jajek z diety stanowi duży problem. Są one źródłem cennych składników odżywczych, które trzeba dostarczyć w inny sposób, aby uniknąć niedoborów pokarmowych! W diecie powinny się pojawić dodatkowe produkty, a ilość innych powinna zostać zwiększona. Warto jeść więcej nabiału, strączków, ryb i mięsa, aby zapewnić potrzebną ilość białka. Zapotrzebowanie na cholesterol można zrealizować, jedząc tłuste mleko i masło – o ile nie została stwierdzona alergia na mleko i jajka. Zapasy żelaza można uzupełnić, spożywając np. czerwone mięso, ciecierzycę, pestki dyni.

Dzięki oliwie z oliwek można dostarczyć niektóre jednonienasycone kwasy tłuszczowe, a jedząc  takie warzywa i owoce jak dynia, marchewka, natka pietruszki, morele, brzoskwinie – witaminę A. W diecie powinny się znaleźć sardynki, łosoś, śledź i pstrąg, które zawierają witaminę D, a także kasze i brązowy ryż, czyli źródła witamin z grupy B. Osoby na diecie eliminacyjnej powinny regularnie wykonywać badania, m.in. oznaczenia poziomu niektórych witamin i minerałów. W razie potrzeby warto zgłosić się do dietetyka, aby pomógł odpowiednio zbilansować sposób żywienia.

Alergia na jajka zwykle dotyczy dzieci, rzadziej osób w wieku dorosłym. W zależności od tego, które białko jajka uczula, konieczne może być całkowite wyeliminowanie jaj z diety lub jedynie jej zmodyfikowanie. Unikanie alergenów nie tylko pozwala uniknąć objawów takich jak wysypka lub nieżyt nosa, ale i potencjalnego ryzyka wystąpienia anafilaksji.

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.