Badania na płodność dla mężczyzn – na czym polegają i jak się przygotować?
11.07.2024Niepłodność to problem wielu osób. Nie dotyczy wyłącznie kobiet, równie często problemy z płodnością występują u mężczyzn. Jeśli mimo starań kobieta nie zachodzi w ciążę, diagnostykę w kierunku niepłodności powinna zacząć nie tylko ona, ale również jej partner! Jakie badania na płodność dla mężczyzn są zalecane?
Spis treści:
- Na czym polegają badania płodności u mężczyzn
- Dlaczego warto wykonać badania płodności u mężczyzn?
- Rodzaje badań płodności u mężczyzn
- Jak przygotować się do badań płodności u mężczyzny?
- Co oznaczają wyniki badań płodności u mężczyzny?
Na czym polegają badania płodności u mężczyzn?
Szacuje się, że co piąta para w Polsce może mieć problemy z poczęciem dziecka. Za taki stan nie można winić wyłącznie kobiet, równie często przyczyną braku zapłodnienia jest niepłodność mężczyzny. Zdarzają się też sytuacje, gdy nieprawidłowości jednocześnie występują u obojga partnerów. Diagnostyka płodności mężczyzn jest mniej skomplikowana niż u kobiet. Prawdę mówiąc, kluczowe jest zwykłe badanie nasienia. Często już spermiogram pozwala stwierdzić nieprawidłowości w ilości i jakości plemników. Jeśli wyniki badania nasienia są dobre, wykonuje się dodatkowo badania hormonalne i obrazowe. W odróżnieniu od kobiet u mężczyzn nie przeprowadza się bardziej inwazyjnych badań takich jak np. histeroskopia.
Dlaczego warto wykonać badania płodności u mężczyzn?
Powodem rozpoczęcia diagnostyki w kierunku niepłodności u mężczyzn jest chęć posiadania potomstwa. Uważa się, że w sytuacji, kiedy para przez rok bezskutecznie stara się o dziecko, współżyjąc 3-4 razy w tygodniu bez stosowania antykoncepcji, należy podjąć działania mające na celu odnalezienie przyczyny problemów. Niestety nadal panuje przekonanie, że brak ciąży jest głównie winą zaburzeń u kobiet. Co więcej, to właśnie one częściej poddają się badaniom.
Diagnostyka płodności u mężczyzn w wielu przypadkach rozpoczynana jest dopiero wtedy, gdy badania nie wykazały żadnych nieprawidłowości u ich partnerki. Jest to błąd, badania na płodność dla mężczyzn są równie istotne i nie należy zwlekać z ich wykonaniem, najlepiej testy przeprowadzać jednocześnie u obojga partnerów!
Testy płodności dla mężczyzn warto wykonać, jeszcze zanim zostaną podjęte próby spłodzenia dziecka. Wtedy jest czas na poprawę parametrów nasienia, a tym samym zwiększenie szans na zajście w ciążę partnerki. Są one też wskazane po różnego rodzaju urazach w okolicy krocza. Trzeba wiedzieć, że wraz z wiekiem płodność mężczyzn się obniża (spada liczba plemników w ejakulacie i pogarsza się ich jakość), co samo w sobie może utrudniać zapłodnienie partnerki. Do tego duże znaczenie mają uwarunkowania genetyczne, niewłaściwa dieta, otyłość, brak aktywności fizycznej, palenie papierosów, picie alkoholu, przewlekły stres i kontakt z toksynami.
Na zdolności reprodukcyjne mężczyzn wpływ ma wiele różnorodnych czynników, zwykle dzieli się je na – przedjądrowe, jądrowe i pozajądrowe. Kryterium podziału uwzględnia m.in. przebieg spermatogenezy (funkcjonowania układu hormonalnego), transport plemników i prawidłowość ich złożenia w pochwie, funkcjonowanie gruczołów dodatkowych (prostaty i pęcherzyków nasiennych) oraz wpływ czynników zewnętrznych.
Do czynników przedjądrowych zalicza się zaburzenia regulacji czynności hormonalnej i plemnikotwórczej jądra, które mogą wynikać z nieprawidłowości w zakresie chromosomów, zaburzeń w układzie hormonalnym, zaburzeń ejakulacji (np. ejakulacja wsteczna, spodziectwo) i zaburzeń wzwodu, mogą mieć też związek z chorobami ogólnoustrojowymi.
Czynniki jądrowe to wszystkie wady i choroby uszkadzające strukturę i czynność jądra, m.in. wady wrodzone, czynniki infekcyjne, czynniki immunologiczne (przeciwciała przeciwplemnikowe), nieprawidłowości naczyniowe (m.in. żylaki powrózka nasiennego), chemioterapia, promieniowanie, leki oraz wysoka temperatura. Jako pozajądrowe czynniki wymienia się czynniki uniemożliwiające zapłodnienie, czyli infekcje gruczołów dodatkowych i nieprawidłowości w zakresie drożności dróg wyprowadzających nasienie (m.in. niedrożności nabyte po infekcjach).
Rodzaje badań płodności u mężczyzn
Jak już wcześniej zostało wspomniane, diagnostyka płodności u mężczyzn nie jest aż tak skomplikowana jak u kobiet. Mimo to jest kilka rodzajów badań, które można wykonać. Diagnostykę lekarz powinien rozpocząć od szczegółowego wywiadu dotyczącego m.in. stanu zdrowia, przebytych chorób oraz stylu życia. Na jego podstawie specjalista zleca, jakie testy mężczyzna powinien wykonać w pierwszej kolejności. Jakie badania na płodność dla mężczyzn są do wyboru?
Podstawowe badanie nasienia
Testy płodności dla mężczyzn należy zacząć od podstawowych badań nasienia (spermiogram). To najprostszy sposób na to, aby sprawdzić, czy nasienie jest zdolne do zapłodnienia – sprawdza się jakość, liczbę oraz aktywność plemników. Badanie określa najważniejsze parametry nasienia – wygląd, lepkość i objętość ejakulatu, pH, czas upłynnienia, ogólną liczbę plemników w nasieniu oraz liczbę plemników w 1ml ejakulatu, odsetek ruchliwych plemników, morfologię plemników, czyli odsetek plemników o prawidłowej budowie.
Ocenia się inne elementy morfotyczne oraz potencjalne nieprawidłowości, np. aglutynację plemników. Dodatkowo badanie nasienia może obejmować wykrywanie przeciwciał przeciwplemnikowych (poziom przeciwciał przeciwplemnikowych można również badać w surowicy), a także badania biochemiczne oraz test hipoosmotyczny HOS (ocena żywotności plemników).
Fragmentacja DNA plemników
Kolejne testy płodności dla mężczyzn to fragmentacja DNA plemników. Oznacza się w nich odsetek uszkodzeń w DNA plemników. Warto dodać, że takie uszkodzenia występują u wszystkich mężczyzn, kwestią kluczową jest ich procentowa zawartość. Im jest ona wyższa, tym niższy jest potencjał mężczyzny do zapłodnienia. Co więcej, w przypadku, gdy już dojdzie do zapłodnienia, wysoka fragmentacja DNA plemników przyczynia się do zatrzymania rozwoju zarodka, powstawania u niego wad genetycznych lub do poronienia.
Test HBA
Test HBA polega na sprawdzeniu zdolności plemników do wiązania kwasu hialuronowego. Pozwala to określić dojrzałość plemników w świeżo oddanym nasieniu, mówiąc inaczej, sprawdza się, czy plemniki są zdolne do zapłodnienia komórki jajowej. Najczęściej test HBA zleca się w przypadku, gdy podstawowe badanie nasienia nie wykazało nieprawidłowości i przyczyna niepłodności nadal nie jest rozpoznana.
Test ROS
Test potencjału oksydacyjno-redukcyjnego nasienia (test ROS) polega na oznaczeniu poziomu wolnych rodników (reaktywnych form tlenu) w plemnikach. Uważa się, że stres oksydacyjny jest jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności u mężczyzn. W wyniku podwyższonej oksydacji może dochodzić do uszkodzeń DNA i białek plemnika. Co więcej, stres oksydacyjny jest szkodliwy dla morfologii i ruchliwości plemników.
Dodatkowo lekarz zazwyczaj zleca badania hormonalne – badania określające poziom testosteronu (całkowitego i wolnego), hormonów gonadotropowych – FSH i LH, prolaktyny, estradiolu oraz TSH i FT4. Pomocne może być badanie poziomu witaminy D, badanie poziomu SHBG, czyli globuliny, która wiąże hormony płciowe. Wskazane są też badania obrazowe – USG jamy brzusznej, USG przezodbytnicze, USG jąder i moszny.
W przypadku, gdy niezbędna jest poszerzona diagnostyka płodności u mężczyzn, wykonuje się badania genetyczne – badania kariotypu, badanie mutacji w genie CFTR, badanie regionu AZF chromosomu Y, badanie genu AR, badanie HLA-C. Wskazane może być wykonanie badań markerów nowotworowych, m.in. AFP, beta-HCG, PSA oraz badań mikrobiologicznych z wymazu z cewki moczowej, nasienia i wydzieliny stercza – m.in. posiew ogólny, posiew w kierunku grzybów drożdżopodobnych, N. gonorrhoeae oraz badanie w kierunku Chlamydia trachomatis.
Jak przygotować się do badań płodności u mężczyzny?
Przygotowanie do badań płodności u mężczyzny jest kluczowe, niedopilnowanie zaleceń może zafałszować wyniki. Jest kilka zasad, których trzeba przestrzegać, za chwilę o nich napiszemy, jednak warto wiedzieć, że poszczególne laboratoria mogą mieć nieco inne wytyczne, dlatego należy dowiedzieć się szczegółów w miejscu, gdzie będzie przeprowadzane badanie.
Rekomendacje przed badaniem
Jak się przygotować do badań płodności? Na oddanie próbki nasienia należy się umówić w dogodnym dla siebie terminie. Ważne jest, aby badanie nasienia nie odbywało się po przebytej chorobie przebiegającej z podwyższoną temperaturą i po zatruciu pokarmowym, a także podczas antybiotykoterapii i w okresie 14 dni od jej zakończenia.
Specjalne zalecenia odnoszą się także do badań hormonalnych, zwłaszcza badania poziomu testosteronu. Do laboratorium na pobranie krwi należy się zgłosić rano – między 7-9, na czczo. Przed badaniem należy unikać stresu oraz wysiłku fizycznego.
Czego unikać przed badaniem?
Najważniejsze przed badaniem nasienia jest unikanie współżycia i masturbacji. Mówiąc dokładniej, trzeba się powstrzymać od wytrysku przez 2-7 dni przed oddaniem próbki. Wtedy wyniki będą najbardziej wiarygodne. Ważne jest utrzymanie abstynencji seksualnej jedynie w podanym przedziale czasu, zbyt krótka wstrzemięźliwość powoduje obniżenie koncentracji plemników, zbyt długa – obniża ich żywotność. Dodatkowo trzeba unikać alkoholu przez 3-5 dni przed badaniem oraz ograniczyć palenie. Trzeba też unikać dużego wysiłku fizycznego.
Co oznaczają wyniki badań płodności u mężczyzny?
Testy płodności pozwalają dokładnie przeanalizować skład nasienia, a co za tym idzie – umożliwiają rozpoznanie przyczyny niepłodności u mężczyzn, która stoi za problemami ze spłodzeniem dziecka. Dobrą wiadomością jest to, że jakość nasienia można poprawić. Nawet w przypadku, gdy badanie wykazało wysoką fragmentację DNA plemników, nie należy się załamywać. W dość prosty sposób można poprawić ten parametr. Kluczowa jest zmiana stylu życia, spożywanie produktów bogatych w antyoksydanty, rezygnacja z używek, unikanie promieniowania i narażania jąder na wysoką temperaturę.
Jeśli badanie nasienia nie wykazało żadnych odchyleń od normy, diagnostyka płodności mężczyzn musi zostać rozszerzona o dodatkowe badania. Sprawdza się zaburzenia genetyczne oraz hormonalne, a także wykonuje badania obrazowe w celu wykrycia potencjalnych wad i stanów zapalnych w obrębie m.in. jąder.
Jak interpretować wyniki?
Tak jak i u kobiet, tak i u mężczyzn same wyniki badań nie stanowią podstawy do diagnozy. Specjalista zawsze patrzy na wyniki w odniesieniu do wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta, historii jego chorób oraz prowadzonego stylu życia. Należy też pamiętać, że każdorazowo w przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości w wynikach badań nasienia zleca się jego powtórzenie, ma to związek z dużą zmiennością w zakresie produkcji plemników. Co więcej, wykrycie niepłodności nie jest tożsame z bezpłodnością. Bezpłodność jest stanem nieodwracalnym, niepłodność można leczyć!
Kiedy zgłosić się do specjalisty?
Występowanie niepokojących objawów wskazujących na choroby układu moczowo-płciowego, mogące wpływać na płodność, powinno skłonić do specjalistycznej konsultacji. Zaburzeniami płodności u mężczyzn zajmuje się androlog, ponadto konieczna może być wizyta u endokrynologa i urologa. W przypadku zdiagnozowania przyczyn problemu konieczne jest rozpoczęcie odpowiednio dobranego leczenia. Na szczęście w wielu przypadkach kończy się jedynie na zmianie złych nawyków – rzuceniu używek, unikaniu stresu oraz wprowadzeniu zdrowego sposobu żywienia i regularnej aktywności fizycznej. Czasem do tego zlecane są tabletki na płodność dla mężczyzn, np. z selenem, cynkiem, witaminą E, L-argininą.
Złe wyniki badań hormonalnych mogą dodatkowo wymagać leczenia farmakologicznego, a nieprawidłowości w budowie narządów rodnych lub niedrożność nasieniowodów – leczenia operacyjnego. Rozwiązaniem w przypadku obniżonego potencjału płodności u mężczyzny jest wykorzystanie jego plemników po wcześniejszym wyselekcjonowaniu „najsilniejszych” do inseminacji domacicznej.
Choć niepłodność jest obecnie bardzo częstym problemem, to w większości przypadków zaburzenia płodności da się wyleczyć. Najpierw jednak pary muszą przejść diagnostykę niepłodności. Już podstawowe badania na płodność dla mężczyzn takie jak badanie nasienia pozwalają stwierdzić, w czym leży u niego problem. Rozpoznanie nieprawidłowości daje szanse na rozpoczęcie skutecznego leczenia.
