Biegunka - przyczyny, leczenie i zapobieganie

Biegunka (rozwolnienie) charakteryzuje się częstym oddawaniem luźnych lub płynnych stolców. Stan ten wiąże się z ryzykiem odwodnienia, dlatego też gdy dopadnie nas biegunka, należy przede wszystkim zwiększyć spożycie płynów. Jakie są główne przyczyny biegunki? Co zrobić, aby złagodzić jej objawy i skrócić czas jej trwania? Jakie są skuteczne domowe sposoby na biegunkę? 

Spis treści:

• Przyczyny biegunki – co wywołuje biegunkę?
• Leczenie biegunki – jak sobie radzić z biegunką?
• Biegunka u dzieci – na co zwrócić uwagę?
• Domowe sposoby na biegunkę – jak sobie radzić z biegunką?
• Zapobieganie biegunce – jak uniknąć biegunki?

Przyczyny biegunki – co wywołuje biegunkę? 

Czym jest biegunka u dorosłych i dzieci? Jest to stan charakteryzujący się częstym oddawaniem półpłynnych, płynnych lub wodnistych stolców. O biegunce – inaczej rozwolnieniu – można mówić, gdy oddaje się trzy lub więcej stolców o luźnej konsystencji w ciągu doby. Biegunka może mieć charakter ostry, gdy trwa do 14 dni lub przewlekły, gdy utrzymuje się ponad 4 tygodnie. 

Rozwolnieniu często towarzyszą inne objawy, np. śluz, tłuszcz lub krew w stolcu, ponadto ból i skurcze brzucha oraz wzdęcia. Dość charakterystyczne jest uczucie nagłego i niekontrolowanego parcia na stolec. Chory może odczuwać również nudności i wymioty – głównie przy infekcjach żołądkowo-jelitowych, czasem też pojawia się gorączka i osłabienie apetytu. Przy intensywnej biegunce może dojść do odwodnienia organizmu wskutek utraty nadmiernej ilości płynów i elektrolitów. Odwodnienie przy biegunce objawia się suchością w ustach, zmniejszoną ilością moczu, przyspieszonym biciem serca, osłabieniem i zawrotami głowy. 

Nie ma jednej przyczyny biegunki, wiele problemów może doprowadzić do jej wystąpienia. Zalicza się do nich: zaburzenia trawienne np. po spożyciu nieodpowiednich napojów lub produktów (za tłustych, za ostrych, zawierających za dużo cukru), zatrucia pokarmowe, zaburzenia mikroflory jelitowej. Biegunka może być objawem zakażenia czynnikami zakaźnymi, dochodzi do tego zazwyczaj po spożyciu zanieczyszczonych napojów i potraw lub po kontakcie z osobą zakażoną. Najczęściej rozwolnienie powodują wirusy jelitowe – np. rotawirusy, norowirusy, bakterie jelitowe – np. Escherichia coli, Salmonella, Shigella, Campylobacter lub pasożyty jelitowe – np. Giardia. 

Biegunka może pojawić się wskutek nadużywania alkoholu, spożycia substancji toksycznych, nadmiernego spożycia substancji słodzących (np. ksylitolu) oraz jako skutek stresu lub przyjmowania niektórych leków (np. antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, leków przeciwdepresyjnych, a także nadużywania leków przeczyszczających). Jest też częstym objawem towarzyszącym niektórym chorobom przewlekłym, np. chorobie Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego, zespołowi jelita drażliwego, celiakii. Ponadto jako przyczyny biegunki wymienia się alergie i nietolerancje pokarmowe, co za tym idzie, luźne stolce mogą pojawić się po spożyciu np. glutenu lub laktozy.

Leczenie biegunki – jak sobie radzić z biegunką? 

Czy leczenie biegunki zawsze jest konieczne? Ostra biegunka ustępuje samoistnie, tym samym jej leczenie powinno polegać głównie na uzupełnianiu utraconych płynów i elektrolitów. Zazwyczaj zapierające leki na biegunkę nie są zalecane. Wypróżnianie to sposób organizmu na pozbycie się chorobotwórczych drobnoustrojów oraz toksyn, dlatego zastopowanie tego procesu może zaszkodzić. Jednakże są sytuacje, gdy konieczne są odpowiednie leki. Co na biegunkę można dostać w aptece? Do wyboru są różne środki, jednym z najczęściej kupowanych jest loperamid, który spowalnia ruchy jelit oraz diosmektyt, który działa powlekająco na śluzówkę przewodu pokarmowego oraz skraca czas trwania biegunki. 

Polecany jest również węgiel aktywny, który absorbuje szkodliwe substancje i toksyny w przewodzie pokarmowym oraz napary ziołowe, np. z kory dębu, liści maliny, owoców czarnej jagody. Jeśli przyczyną rozwolnienia są bakterie jelitowe, lekarz może zlecić leki na biegunkę o działaniu przeciwbakteryjnym. Pomocniczo wskazane są elektrolity, które zapobiegają odwodnieniu oraz probiotyki (np. Saccharomyces boulardii, Lactobacillus rhamnosus GG), które pomagają przywrócić równowagę naruszonego wskutek biegunki mikrobiomu jelitowego. Jeśli pojawiają się również inne dolegliwości ze strony jelit, warto sięgnąć dodatkowo np. po tabletki na wzdęcia. 

Zanim zostanie rozpoczęte leczenie biegunki, zaleca się skonsultować z lekarzem lub farmaceutą, którzy pomogą dobrać właściwe leki na biegunkę lub doradzą, co na biegunkę będzie najskuteczniejsze. Wizyta u lekarza jest natomiast niezbędna, gdy objawy są bardzo nasilone, utrzymują się dłużej niż kilka dnia, a także wtedy, gdy towarzyszy im gorączka i osłabienie, a w stolcu widoczna jest krew. Zawsze konsultacji ze specjalistą wymaga biegunka u dziecka do 3. roku życia. 

Groźna może być przedłużająca się biegunka u dorosłych i dzieci, gdyż niesie ona za sobą ryzyko poważnych następstw zdrowotnych. Dość szybko może dojść do odwodnienia. Im dłużej trwa biegunka, tym bardziej rośnie ryzyko niedoboru składników odżywczych, zmniejszenia masy ciała, niedożywienia oraz uszkodzenia śluzówki jelit. Biegunce związanej z przewlekłymi chorobami zapalnymi w obrębie jelit towarzyszą również inne uciążliwe objawy, które negatywnie wpływają na jakość życia oraz stan emocjonalny i psychiczny chorego. W takich przypadkach niezbędne jest leczenie przyczynowe.

Biegunka u dzieci – na co zwrócić uwagę? 

Szczególną ostrożność należy zachować, gdy pojawi się biegunka u dziecka. Mimo że biegunka u dorosłych również może być groźna, to jednak u najmłodszych odwodnienie przy biegunce może nastąpić o wiele szybciej, co stwarza poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia! Najbardziej są zagrożone niemowlęta oraz małe dzieci. O tym jak bardzo niebezpieczna może być biegunka u dziecka, świadczy fakt, że jest ona częstym powodem hospitalizacji w tej grupie wiekowej. Należy też odnotować, że u dzieci rozwolnienie jest najczęściej wywołane przez wirusy jelitowe (głównym winowajcą hospitalizacji są rotawirusy) lub bakterie jelitowe.

Domowe sposoby na biegunkę – jak sobie radzić z biegunką? 

Jeśli objawy są łagodne, leczenie biegunki można prowadzić tylko z wykorzystaniem domowych sposobów. Pierwszym i najważniejszym jest prawidłowe nawodnienie organizmu! Obowiązkowo trzeba zwiększyć spożycie wody, a ponadto warto pić gorzką herbatę, herbatki ziołowe (m.in. z mięty pieprzowej, rumianku, imbiru) oraz buliony i wywary. Niezwykle skuteczne są także specjalne doustne płyny nawadniające, które zawierają glukozę i elektrolity. 

Wsparciem dla organizmu jest również odpowiednia dieta przy biegunce. Rekomendowana jest dieta zapierająca BRAT bazująca na bananach (najlepiej mało dojrzałych), ryżu (np. w postaci kleiku), jabłkach (gotowanych, pieczonych) i tostach (białym pieczywie lekko czerstwym, sucharkach). Ponadto zalecana jest gotowana marchewka i ziemniaki, dania mączne, chrupki kukurydziane, gotowane chude mięso oraz galaretki. Głównym zaleceniem, które dostają osoby zmagające się z rozwolnieniem, jest zmniejszenie spożycia błonnika! Jednocześnie dieta przy biegunce nie powinna zawierać tłustych, słonych, pikantnych i ciężkostrawnych produktów, które mogłyby nasilić objawy. Zaleca się unikać produktów mlecznych, surowych warzyw i owoców, alkoholu, napojów gazowanych oraz produktów z kofeiną. Domowe sposoby na biegunkę należy stosować wspomagająco także wtedy, gdy lekarz zaleci przyjmowanie leków.

Zapobieganie biegunce – jak uniknąć biegunki? 

Są różne przyczyny biegunki, wiele z nich można w dość prosty sposób wyeliminować. W pierwszej kolejności należy unikać spożywania produktów spożywczych i napojów z niewiadomych źródeł. Owoce i warzywa należy myć przed zjedzeniem, mięso zaś należy jeść po obróbce termicznej. Należy też unikać kontaktu z osobami, które zdradzają objawy zatrucia pokarmowego. 

Bardzo ważne jest przestrzeganie zasad higieny. Należy dokładnie myć ręce po wizycie w toalecie oraz zawsze przed jedzeniem. Dzięki takim działaniom można ograniczyć ryzyko infekcji lub całkowicie uniknąć zakażeń chorobotwórczymi wirusami, bakteriami i pasożytami. Dobrym rozwiązaniem są szczepienia przeciwko rotawirusom. Biegunka u dziecka jest często wywołana właśnie przez te wirusy, dlatego szczepienie należy w szczególności rozważyć u najmłodszych. 

Aby zapobiegać biegunce, należy również dbać o ogólną kondycję i odporność organizmu. Kluczowy jest zdrowy tryb życia. Codzienna dieta powinna być zbilansowana i zróżnicowana, a przede wszystkim bogata w błonnik, który wspiera perystaltykę jelit i regularność wypróżnień. Dla prawidłowego funkcjonowania jelit ważne są również regularne ćwiczenia fizyczne. Warto też dbać o wzmacnianie mikrobiomu jelitowego, w tym celu zaleca się przyjmować probiotyki w postaci suplementów diety, a także naturalne probiotyki, m.in. kiszonki i fermentowane produkty mleczne. 

Nie każdy luźny stolec oznacza biegunkę, można mówić o niej wtedy, gdy w ciągu doby częstotliwość defekacji jest zwiększona, a konsystencja stolca jest bardziej wodnista. Jeśli zaobserwujemy takie objawy, należy poprawić nawodnienie organizmu i zadbać o wypoczynek. Jeśli dolegliwości są nasilone lub biegunka pojawiła się u dziecka, zaleca się skonsultować z lekarzem!

Autor wpisu: mgr farm. Katarzyna Borowiec, i-Apteka.pl Farmaceutka z niemałym już doświadczeniem. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia, opieka farmaceutyczna.