Borderline - na czym polega to zaburzenie osobowości i w jaki sposób je leczyć?

Czym jest osobowość borderline? Tym mianem określa się zaburzenie osobowości cechujące się m.in. niestabilnością nastroju, chwiejnością emocjonalną, lękiem przed odrzuceniem i skrajnym postrzeganiem innych osób. Leczenie pacjenta z zaburzeniem osobowości typu borderline jest procesem trudnym, pracochłonnym i długofalowym.

Spis treści:

• Co oznacza termin osobowość borderline?
• Jakie są cechy osobowości borderline?
• Jakie są przyczyny występowania borderline?
• Jak objawiają się zaburzenia osobowości typu borderline?
• Jak diagnozowane są zaburzenia osobowości typu borderline?
• W jaki sposób leczy się zaburzenia osobowości borderline?
• W jaki sposób rozmawiać z osobą cierpiącą na borderline?

Co oznacza termin osobowość borderline?

W dosłownym tłumaczeniu osobowość borderline oznacza osobowość z pogranicza (ang. borderline personality disorder – BPD). Borderline określa się jako graniczne zaburzenie osobowości, jest to jeden z dwóch podtypów osobowości chwiejnej emocjonalnie (oprócz borderline wyróżnia się podtyp impulsywny). Zaburzenia borderline mieszczą się między zaburzeniami psychotycznymi a zaburzeniami neurotycznymi.

Zwykle ujawniają się w okresie dojrzewania lub w okresie wczesnej dorosłości. Szacuje się, że na zaburzenia osobowości borderline cierpi około 2-3% ogólnej populacji, dla porównania schizofrenia dotyka 1%. Kiedyś sądzono, że częściej osobowość borderline występuje u kobiet, obecnie wiadomo, że płeć nie ma większego znaczenia. Charakterystyczna dla borderline jest tzw. stabilna niestabilność – chodzi o to, że stan emocjonalny osób cierpiących na to zaburzenie ciągle się zmienia, a równocześnie jest on stabilny.

O zaburzeniach osobowości mówi się, gdy stwierdzono cechy niedające się zmieniać, które utrudniają prawidłowe przystosowanie do rzeczywistości, normalne funkcjonowanie w społeczeństwie, w życiu rodzinnym i zawodowym. Osoby z zaburzeniami osobowości nie potrafią nawiązywać normalnych relacji, często zmieniają pracę, towarzyszy im ogólne złe samopoczucie i niska tolerancja na stres. Zaburzenia osobowości borderline to jeden z najcięższych typów zaburzeń osobowości. Cechują się m.in. tym, że w ich przebiegu występują zarówno zaburzenia nastroju, jak i zaburzenia zachowania i postrzegania. Osoby z BPD mają problem z odnalezieniem swojego miejsca w świecie, nieustannie czują brak zrozumienia ze strony otoczenia i osób, które chcą im pomóc. Są niezwykle impulsywne i chwiejne emocjonalnie.

Jakie są cechy osobowości borderline?

Głównymi cechami charakteryzującymi zaburzenia borderline są: niestabilność nastroju, chwiejność emocjonalna, zaburzenia tożsamości, poczucie pustki i niespełnienia, lęk przed odrzuceniem i porzuceniem. Osoby z borderline mają niestabilny obraz własnego „ja” i zaburzone poczucie własnej wartości. Nie potrafią się zdefiniować, ustalić granic i celów, często udają kogoś, kim nie są, zmyślają i kłamią.

Ponadto osoby z osobowością z pogranicza nie radzą sobie z „zalewającą” je falą intensywnych, zwykle negatywnych emocji. Ze względu na ekstremalne wahania nastrojów i krańcowych uczuć występuje u nich skłonność do konfliktów. Osobowość borderline wyróżnia się skrajnością zarówno w emocjach, jak i zachowaniu. Inni ludzie zawsze budzą w osobach z BPD bardzo skrajne odczucia – albo uwielbienie, albo nienawiść, dodatkowo te postawy szybko się zmieniają. Radykalne zmiany stosunku odnoszą się nie tylko do innych, ale i do nich samych.

W przypadku zaburzenia osobowości borderline obserwuje się brak zdolności do budowania stabilnych relacji z ludźmi, czego powodem jest m.in. to, że mimo silnej potrzeby bliskości ciągły lęk przed rozczarowaniem swoją osobą oraz lęk przed porzuceniem powodują, że osoba z BPD sama zrywa związki, aby uchronić się przed odrzuceniem. Skrajne uczucia dodatkowo wywołują u niej stan wzmożonego cierpienia i bólu psychicznego, który nierzadko prowadzi do samookaleczenia, stanów psychotycznych, a nawet prób samobójczych. Takie destrukcyjne fazy borderline mogą się przeplatać z zaburzeniami depresyjnymi, stanami lękowymi i atakami paniki.

Jakie są przyczyny występowania borderline?

Nie jest do końca wiadomo, w jaki sposób dochodzi do rozwoju zaburzenia borderline. Wiele wskazuje jednak na to, że przyczyny osobowości borderline mogą tkwić w traumatycznych doświadczeniach z wczesnego dzieciństwa, takich jak m.in. przemoc psychiczna, fizyczna i seksualna. BPD diagnozuje się u osób, które w dzieciństwie doświadczyły porzucenia lub opuszczenia przez rodzica bądź też śmierci rodzica.

Często też przyczyn upatruje się w błędach wychowawczych, zaniedbywaniu ze strony rodziców i opiekunów, nieokazywaniu uczuć i nadmiernym krytycyzmie, częstych kłótniach między rodzicami. Ponadto zaburzenia osobowości borderline mogą być uwarunkowane genetycznie, ich ryzyko jest wyższe, gdy zaburzenia osobowości występowały u jednego lub obojga rodziców.

Jak objawiają się zaburzenia osobowości typu borderline?

U osób z osobowością borderline widoczny jest lęk przed odtrąceniem, co manifestuje się nieumiejętnością budowania trwałych relacji międzyludzkich i odrzucaniem innych, aby uniknąć bycia odrzuconym. W związku osoba z borderline może być zdystansowana, kontrolująca, podejrzliwa, unikająca bliskości, źle znosząca jakąkolwiek rozłąkę, potrzebująca ciągłej uwagi i zapewnień miłości. Jeśli tylko coś idzie nie po jej myśli, może wystąpić u niej tzw. atak borderline. Jest to intensywny, niepohamowany napad złości, gniewu i wściekłości, któremu mogą towarzyszyć groźby lub próby samobójcze.

Zaburzenia osobowości borderline objawiają się zmiennością i labilnością emocjonalną, czego wyrazem jest m.in. wspomniany wcześniej atak borderline. Charakterystyczna jest także intensywność i impulsywność w działaniu i zachowaniu oraz brak stabilności. Ponadto w przypadku osobowości z pogranicza często obserwuje się skłonność do zaburzeń odżywiania (np. obsesyjnego przejadania się), do ryzykowanych zachowań seksualnych i perwersji seksualnych, do nadużywania substancji psychoaktywnych, wydawania pieniędzy i niebezpiecznej jazdy samochodem.

Objawy borderline dotyczą skrajności w postrzeganiu siebie, innych osób i różnych spraw. Nic nie jest obojętne, wszystko jest albo białe, albo czarne, przejawia się to w idealizowaniu lub wręcz przeciwnie – dewaluowaniu. Odczuwanie tych skrajnych emocji jest niezwykle wyczerpujące i stresujące, a w dodatku właściwie niemożliwe do kontrolowania. Jako objawy borderline można wymienić też wrażliwość na najmniejszą krytykę, która zawsze odbierana jest jako agresja. Osoby z borderline mają obniżony nastrój, są nieufne, ich humory i zachowania są całkowicie nieprzewidywalne. Ze względu na niskie poczucie własnej wartości często pracują poniżej kwalifikacji. Ponadto charakterystyczne jest, że osoby z BPD, szukają rozwiązania swoich problemów w innych, nigdy w sobie. Według nich to otoczenie ponosi winę za wszystko, co się dzieje.

Jak diagnozowane są zaburzenia osobowości typu borderline?

Do postawienia diagnozy wykorzystuje się test na borderline. Zgodnie z klasyfikacją DSM-IV potwierdzenie u pacjenta zaburzenia osobowości borderline następuje według takich kryteriów jak np. podejmowanie rozpaczliwych prób zapobiegania porzuceniu, zaburzenia tożsamości z zaburzonym obrazem własnej osoby i poczuciem własnej wartości, impulsywność stwarzająca potencjalne zagrożenie, np. poprzez ryzykowne zachowania seksualne, używanie substancji psychoaktywnych, samookaleczenie i próby samobójcze, przewlekłe uczucie pustki, niestabilność emocjonalna związana z nadmierną reaktywnością nastroju, wybuchy gniewu nieadekwatne do sytuacji, myśli o charakterze paranoidalnym.

W jaki sposób leczy się zaburzenia osobowości borderline?

Osobowość borderline wymaga długofalowego działania skupionego głównie na psychoterapii i leczeniu farmakologicznym. Niestety zaburzeń osobowości nie da się w pełni wyleczyć, jednak możliwa jest znacząca poprawa jakości życia osoby z BPD! Podstawą leczenia jest psychoterapia, dzięki której można zmienić schematy myślowe osoby z zaburzeniem osobowości typu borderline oraz nauczyć ją rozumienia konsekwencji swoich działań. Najlepsze efekty pozwala uzyskać terapia oparta na mentalizacji, terapia skoncentrowana na przeniesieniu i terapia dialektyczno-behawioralna.

Zwykle na zaburzenia borderline lekarze przepisują różne kombinacje leków, przy czym farmakologia stanowi jedynie wsparcie dla psychoterapii! Pomaga łagodzić takie objawy borderline jak lęk, depresja, wahania nastroju. Najczęściej stosuje się selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), tzw. stabilizatory nastroju, leki przeciwpsychotyczne oraz leki na uspokojenie. Należy pamiętać, że osoby w ciężkim stanie, po próbach samobójczych muszą być hospitalizowane!

W jaki sposób rozmawiać z osobą cierpiącą na borderline?

Nieprzewidywalność, chwiejność emocjonalna, impulsywność, lęk przed odrzuceniem to objawy borderline, które utrudniają budowanie zdrowych relacji międzyludzkich. Każdy, kto kiedykolwiek miał styczność z osobowością z pogranicza, wie, że obcowanie z nią przypomina jazdę na rollercoasterze. Oczywiście związek z osobą z borderline jest możliwy, tylko że wymaga przestrzegania określonych zasad. Osoba budująca relację z osobą z BPD musi jasno i wyraźnie określić swoje granice, a także konsekwentnie i stanowczo ich przestrzegać oraz pamiętać o swoich potrzebach.

Kluczowa jest umiejętność zachowania spokoju i cierpliwości, gdyż w zależności od fazy borderline partner będzie zupełnie inną osobą, trzeba to zaakceptować i się dostosować. W kontakcie z osobą z BPD trzeba pamiętać, że ona wszystko przeżywa mocniej i nie jest w stanie w pełni kontrolować swoich emocji. Podczas rozmów należy postępować rozważnie, unikać konfliktów, mówić prosto i zrozumiale, zadawać dużo pytań. Ważne, by nauczyć się być dobrym, uważnym słuchaczem. Dużym ułatwieniem mogą okazać się grupy wsparcia dla rodzin osób z borderline.

Zaburzenia osobowości typu borderline są jednym z najcięższych zaburzeń osobowości. Nieleczone tylko się pogłębiają, mogąc prowadzić nawet do samobójczej śmierci, dlatego osoby podejrzewające u siebie zaburzenia powinny wykonać test na borderline, a w przypadku potwierdzenia diagnozy rozpocząć psychoterapię. Tylko ona jest gwarancją poprawy jakości życia.

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.