Brak apetytu. Co robić, gdy dokuczają zaburzenia łaknienia?

Zwykle narzekamy na nadmierny apetyt i rosnącą masę ciała, jednak u niektórych osób powodem do niepokoju jest brak apetytu. Zaburzenia łaknienia mogą mieć różne przyczyny, mogą występować niezależnie od wieku – u dzieci, dorosłych i seniorów. W jaki sposób można pobudzić apetyt? Czym grozi niechęć do jedzenia? 

Spis treści:

• Jakie są najczęstsze przyczyny braku apetytu?
• Czym mogą skutkować długotrwałe zaburzenia łaknienia?
• Jak pobudzić apetyt?
• Kiedy warto udać się do lekarza, gdy dokuczają zaburzenia łaknienia?

Jakie są najczęstsze przyczyny braku apetytu?

Jemy, aby dostarczać organizmowi energii oraz składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu, a także po to, aby uniknąć niebezpiecznego stanu niedożywienia. Co powoduje, że u niektórych osób pojawiają się zaburzenia łaknienia? Zaburzenia łaknienia mogą rozwijać się stopniowo lub pojawiać nagle. Brak apetytu u dorosłych i dzieci może być spowodowany bardzo różnymi czynnikami. Jedną z przyczyn niechęci do jedzenia są zaburzenia ze strony układu pokarmowego, w tym choroby zapalne jelit i choroby gastryczne, np. niestrawność, choroba wrzodowa dwunastnicy lub żołądka, choroba Leśniowskiego-Crohna, zapalenie jelita grubego.

Coraz częściej spotykany jest brak apetytu na tle psychicznym, który może być wywołany nerwicą, zaburzeniami lękowymi, obniżeniem nastroju, dystymią lub depresją. Bardzo częstą przyczyną niechęci do jedzenia jest stres. Choć warto pamiętać, że czasem może on wzmagać łaknienie (tzw. zajadanie stresu), to równie często odbiera ochotę na jedzenie, wywołuje bowiem uczucie ściskania w żołądku, osłabia perystaltykę jelit i ogranicza uczucie głodu! Jako przyczyny braku apetytu wymienia się również infekcje wirusowe i bakteryjne (m.in. infekcje układu pokarmowego i oddechowego), przewlekłe schorzenia układu oddechowego (np. przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma oskrzelowa), choroby endokrynologiczne, choroby nowotworowe, radio- i chemioterapię, zaburzenia odczuwania zapachu i smaku, a nawet nadużywanie alkoholu i palenie papierosów.

Zaburzenia łaknienia mogą być skutkiem ubocznym stosowania różnych leków. Problemy z jedzeniem mogą mieć osoby przyjmujące takie leki jak: zolpidem, metylofenidat, alprazolam, lewodopa, fenytoina, rywastygmina, atorwastatyna, amiodaron, spironolakton, metotreksat, metronidazol, tetracyklina. Co więcej, osłabienie łaknienia może wynikać również z niedoborów pokarmowych, np. niedoboru cynku, niedoboru witaminy A i witaminy C oraz witamin z grupy B. Brak apetytu u dziecka bardzo często ma związek z zakażeniem pasożytami, np. owsikami, włosogłówką, tasiemcem. Zwykle oprócz niechęci do jedzenia występują wtedy silne bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, drażliwość. Inną często występującą u dzieci przyczyną są alergie pokarmowe oraz zaparcia nawykowe.

Charakterystyczne są zaburzenia łaknienia u seniorów. Jest to całkiem naturalna kolej rzeczy związana z fizjologicznym procesem starzenia się organizmu. Z wiekiem metabolizm spowalnia, co przekłada się na mniejsze zapotrzebowanie energetyczne. Co więcej, u osób starszych szybciej pojawia się uczucie sytości, ponadto zmienia się smak, występują też trudności z przeżuwaniem (spowodowane m.in. brakami w uzębieniu lub niedopasowaną protezą) oraz zaburzenia połykania. Demencja także może stanowić czynnik zaburzeń łaknienia (więcej o zaburzeniach łaknienia u osób starszych można przeczytać w artykule „Brak apetytu u seniora - jak poradzić sobie z tą przypadłością?”).

Ponadto przyczyny braku apetytu mogą być całkiem prozaiczne jak zbyt wysoka temperatura otoczenia, zwykle podczas upałów nie ma się dużej ochoty na jedzenie. Osłabienie łaknienia może być też spowodowane zbyt monotonną dietą. Brak apetytu u dziecka wynika nierzadko z błędów popełnianych przez rodziców, którzy zmuszają dzieci do jedzenia lub podają im za duże porcje dań, które nie są smaczne i nie wyglądają apetycznie.

Czym mogą skutkować długotrwałe zaburzenia łaknienia?

Ze względu na brak apetytu niektóre osoby omijają posiłki lub ograniczają spożywane porcje, prowadzić to może do niedoborów makroskładników odżywczych, witamin i minerałów oraz wielu innych substancji potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Im dłużej utrzymują się zaburzenia łaknienia, tym bardziej niedobory się pogłębiają. Konsekwencją niedostatecznego spożycia kalorii (energii) i białka jest spadek masy ciała oraz masy mięśniowej. Z czasem dochodzi do niedożywiania, które stopniowo wyniszcza organizm i pogarsza jakość życia.

Przez chorobliwy brak apetytu może rozwinąć się osteoporoza i anemia, mogą pojawić się zaburzenia rytmu serca, przewlekłe zmęczenie i osłabienie, a także objawy depresji. Ponadto odporność organizmu jest upośledzona, spada tolerancja na leki, nasilają się objawy chorób przewlekłych, a efekty leczenia są coraz mniej zadowalające. Szczególnie osoby chore na różnego rodzaju nowotwory oraz osoby w podeszłym wieku są narażone na następstwa niechęci do jedzenia. U chorych na raka może dojść do kacheksji, czyli wyniszczenia nowotworowego.

Jak pobudzić apetyt?

Z brakiem apetytu można sobie radzić na wiele sposobów, zaczynając od zadbania o smak, zapach i wygląd jedzenia, a także zapewnienie przyjemnej atmosfery podczas posiłku. Ważne jest, aby potrawy nie tylko były odpowiednio zbilansowane pod kątem odżywczym i energetycznym, ale i uwzględniały preferencje żywieniowe chorego. Dania muszą być zróżnicowane, dobrze przyprawione (mieszanki przyprawowe i zioła – mięta, bazylia, tymianek, rozmaryn kminek, gorczyca, imbir, pieprz cayenne – powinny być nieodzownym dodatkiem każdego dania), ma to ogromne znaczenie w przypadku zaburzeń smaku i węchu. Strona wizualna to równie ważny aspekt, jemy oczami, więc apetycznie wyglądająca potrawa będzie wywoływała chęć do jedzenia. Aktywność fizyczna to również świetny środek pobudzający apetyt, podobnie jak ruch zadziała także świeże powietrze, dlatego przed posiłkiem warto udać się na spacer.

W przypadku zaburzeń łaknienia zalecane są mniejsze objętościowo, ale częstsze posiłki (5-6 w ciągu dnia), należy też unikać dań smażonych i ciężkostrawnych, które obciążają układ pokarmowy. Należy uważać na błonnik, który szybko zapewnia uczucie sytości, tym samym uniemożliwia dostarczenie odpowiedniej liczby kalorii i składników odżywczych. Dobrze, gdy w posiłku znajdują się produkty o kwaśnym smaku, gdyż zwiększa on apetyt, odwrotnie działa smak słodki, który go zmniejsza.

Warto też sięgać po specjalne suplementy diety pobudzające apetyt, zaleca się także suplementować takie składniki jak witamina C, witamina A, cynk i witaminy z grupy B. W aptekach dostępne są syropy na apetyt polecane zarówno dla dzieci, jak i dla seniorów. Zwykle bazują one na ekstraktach roślinnych (np. z anyżu, kopru włoskiego, cykorii, mięty). Jako wsparcie można stosować żywność specjalnego przeznaczenia medycznego typu nutridrink, która ogranicza ryzyko wystąpienia niedożywienia. Jeśli brak apetytu jest spowodowany konkretną chorobą, należy wdrożyć leczenie przyczynowe.

Kiedy warto udać się do lekarza, gdy dokuczają zaburzenia łaknienia?

Upał lub zwykła infekcja mogą znacząco osłabiać łaknienie. Na szczęście taki stan nie trwa długo. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku, gdy brak apetytu u dorosłych lub u dzieci utrzymuje się dłużej niż dwa tygodnie. Na poważniejszą przyczynę zaburzenia łaknienia mogą wskazywać towarzyszące mu objawy jak np. silne bóle brzucha, ból głowy, nudności i biegunki. Dodatkowo pomocy specjalisty powinny szukać osoby, które cierpią na brak apetytu na tle psychicznym.

Ze względu na przewlekły stres, zaburzenia lękowe i depresję coraz częściej diagnozuje się brak apetytu na tle psychicznym. Zwykle u osób dorosłych, jednak na zaburzenia łaknienia z nerwów mogą cierpieć też dzieci i młodzież. Ponadto wiele różnych chorób może powodować niechęć do jedzenia. Ważne jest, aby wyeliminować tę przypadłość, gdyż chorobliwy brak apetytu może prowadzić do niedożywienia i wyniszczenia organizmu!

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.