Cholera – przyczyny, objawy i leczenie
21.09.2024Cholera to choroba zakaźna przewodu pokarmowego, której charakterystycznym objawem jest intensywna biegunka prowadząca do ciężkiego odwodnienia. Jeśli nie zostanie podjęte odpowiednie leczenie, cholera w przeciągu kilkunastu godzin może doprowadzić do śmierci! Do zakażenia dochodzi po spożyciu wody lub żywności, w której znajdują się bakterie Vibrio cholerae (przecinkowiec cholery). Czy możliwe jest zapobieganie cholerze?
Spis treści:
- Co to jest cholera?
- Przyczyny powstawania cholery
- Objawy cholery
- Jak diagnozować cholerę?
- Leczenie cholery
- Jak zapobiegać cholerze?
- Epidemie cholery w historii
Co to jest cholera?
Cholera jest ostrą, bardzo zakaźną chorobą przewodu pokarmowego, która szerzy się epidemicznie (podobnie jak niektóre inne choroby tropikalne). Odpowiedzialna za zakażenie jest bakteria Gram-ujemna – przecinkowiec cholery (Vibrio cholerae). Bakterie te znajdują się w wodzie zanieczyszczonej odchodami ludzkimi, gdzie są w stanie przetrwać przez długi czas. Choroba przenosi się drogą fekalno-oralną, okres jej inkubacji wynosi od kilku- lub kilkunastu godzin do 5 dni (najczęściej 2-3 dni).
Po tym czasie u chorego może pojawić się silna, wodnista biegunka, która powoduje odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe. Jest to związane z tym, że bakterie po dostaniu się do jelita produkują enterotoksynę, która upośledza transport wody i elektrolitów przez ściany jelita cienkiego. O tym, jak groźna jest to choroba, świadczą epidemie cholery, które przez lata wybuchały niemalże na całym świecie.
Do terenów endemicznego występowania cholery zalicza się Afrykę Subsaharyjską (głównie Sudan, Etiopię, Demokratyczną Republikę Konga, Tanzanię, Kenię, Malawi, Nigerię, Zambię), Azję (głównie Afganistan, Syrię, Irak, Liban, Pakistan, Jemen, Indie, Bangladesz), Amerykę Południową i Amerykę Środkową (głównie Haiti). Dlaczego właśnie tam cholera jest tak rozpowszechniona? Są to rejony, które charakteryzują się wysoką gęstością zaludnienia, słabymi warunkami sanitarnymi i ograniczonym dostępem do czystej wody pitnej, co sprzyja zachorowaniom na cholerę. Należy dodać, że epidemie cholery często występują również w krajach, gdzie toczą się konflikty zbrojne lub na terenach klęsk żywiołowych.
Przyczyny powstawania cholery
Jako przyczyny cholery wymienia się bakterie Vibrio cholerae – z grupy serologicznej O1 (występującej pod postacią biotypu klasycznego i biotypu El Toro) i O139. Główną drogą zakażenia jest spożycie nieprzegotowanej wody lub rzadziej surowej i niedogotowanej żywności (np. owoców morza) skażonej kałem osoby zainfekowanej (człowiek wydala bakterie przecinkowca cholery nawet do kilku tygodni po zakażeniu – zarówno chory, jak i nosiciel). Do zachorowania może też dojść po przeniesieniu bakterii z brudnej ręki do ust, np. po kontakcie z wydzielinami zakażonego (kałem i wymiocinami).
Objawy cholery
Nie każde zakażenie oznacza ciężki przebieg. Większość osób przechodzi chorobę bezobjawowo lub łagodnie. Szacuje się, że tylko u około 1 na 10 osób pojawiają się poważne dolegliwości. Jeśli chodzi o typowe objawy cholery, to jest to przede wszystkim biegunka. Pojawia się ona nagle (nie zapowiadają jej żadne objawy prodromalne) i gwałtownie narasta. Biegunka jest obfita, wodnista – w stolcu nie ma śladów krwi, ma on za to dość mdły, rybi zapach, czasem przypomina wodę po płukaniu ryżu – lekko opalizuje.
Defekacje odbywają się bez uczucia parcia, nie da się ich zatrzymać. Chory w ciągu zaledwie jednej doby może oddać nawet 30 litrów wodnistego stolca, który zawiera duże ilości przecinkowca cholery. Warto zaznaczyć, że biegunce nie towarzyszy ból brzucha ani gorączka! Mogą jednak występować silne wymioty. W przypadku biegunki cholerycznej obserwuje się apatię i skrajne wyczerpanie, chorzy nie są w stanie samodzielnie udać się do toalety.
Objawy cholery w postaci biegunki i wymiotów bardzo szybko prowadzą do odwodnienia organizmu i do zaburzeń elektrolitowych. Najbardziej są tym zagrożone małe dzieci, osoby starsze i osoby z chorobami współistniejącymi. Odwodnienie i zaburzenia równowagi elektrolitowej mogą objawiać się m.in. nasilonym pragnieniem, chrypką, zaostrzeniem rysów twarzy, zapadnięciem oczodołów, utratą elastyczności skóry, bezmoczem, drżeniem i osłabieniem mięśni, zaburzeniami rytmu serca, kurczami mięśniowymi, śpiączką.
W skrajnych przypadkach może dojść do wstrząsu hipowolemicznego i ostrej niewydolności nerek. Najpoważniejszym skutkiem odwodnienia wynikającego z biegunki w przebiegu zakażenia bakteriami Vibrio cholerae jest śmierć chorego.
Jak diagnozować cholerę?
Zwykle rozpoznanie cholery następuje na podstawie wywiadu i obrazu klinicznego – występowania biegunki i objawów odwodnienia. Ponadto wykonuje się badania diagnostyczne – testy mikrobiologiczne z kału w kierunku obecności bakterii Vibrio cholerae lub enterotoksyn oraz oznaczenie przeciwciał IgA i IgM w surowicy.
Leczenie cholery
Ze względu na to, że jest to choroba o podłożu bakteryjnym, leczenie cholery polega na podawaniu antybiotyków (zwykle tetracykliny). Pomagają one skrócić czas choroby. Dodatkowo obowiązkowe jest nawadnianie organizmu, gdyż w wyniku ciężkiej biegunki błyskawicznie dochodzi do nadmiernej utraty wody i elektrolitów. Zwykle wystarczające jest podawanie płynów doustnie (w tym specjalnych doustnych płynów nawadniających), jeśli to nie pomaga, wprowadza się nawadnianie dożylne.
Odpowiednio prowadzone leczenie choroby jest bardzo skuteczne i znacząco zmniejsza ryzyko zgonu – szacuje się, że po podjęciu leczenia wskaźnik śmiertelności wynosi zaledwie 1%. U chorych, którzy nie dostają leków, a przede wszystkim nie przyjmują zwiększonej ilości płynów, śmiertelność sięga nawet 50-70%!
Jak zapobiegać cholerze?
Dobrą informacją jest to, że dostępna jest szczepionka przeciwko cholerze. Jest to szczepionka doustna dla osób dorosłych i dzieci powyżej 2. roku życia, przeznaczona jest do stosowania głównie w przypadku planowanej podróży lub dłuższego pobytu na terenach występowania cholery. Dorosłym i dzieciom powyżej 6. roku życia podaje się ją w dwóch dawkach, przy czym trzeba utrzymać między nimi 1-6 tygodni odstępu. W przypadku dzieci od 2. do 6. roku życia szczepionkę podaje się w trzech dawkach w odstępach 1-6 tygodni. Ważne, aby ostatnia dawka została przyjęta przynajmniej 7 dni przed wyjazdem.
Odporność po zastosowaniu preparatu nie jest długotrwała, utrzymuje się przez 6. miesięcy u dzieci od 2. do 6. roku życia, a u dzieci powyżej 6. roku życia i osób dorosłych – przez dwa lata. Oznacza to, że wymagane jest przyjmowanie dawek przypominających. Należy dodać, że również po przechorowaniu cholery odporność jest krótkotrwała.
Wskazówki dla podróżujących
Zapobieganie cholerze to nie tylko szczepienia, ale również cały zestaw działań profilaktycznych. Choć szczepionka jest skuteczna, nie daje 100% ochrony, więc każda osoba podróżująca w rejony, gdzie występuje ryzyko zachorowania, powinna przestrzegać następujących zaleceń. Profilaktyka cholery polega głównie na zachowywaniu podstawowych zasad higieny! Cholera jest określana mianem choroby brudnych rąk, dlatego należy bardzo często myć ręce mydłem, w tym każdorazowo po wizycie w toalecie i przed jedzeniem. Dodatkowo warto stosować płyny odkażające.
Trzeba też bardzo uważać na to, co się je i pije. Pod żadnym pozorem nie należy spożywać nieprzegotowanej wody. Woda musi być uzdatniona do picia, np. przez zagotowanie lub filtrację chemiczną. Nie wolno pić wody z kranu ani dodawać do napojów kostek lodu! Do gotowania potraw i do mycia zębów należy używać wody butelkowanej lub przegotowanej. Również pokarmy muszą zostać przed jedzeniem poddane obróbce termicznej! Osoby przebywające w krajach endemicznego występowania cholery powinny się kierować zasadą, że jeśli nie mają pewności, czy napoje i jedzenie są przygotowane w bezpieczny sposób, nie należy ich spożywać!
Epidemie cholery w historii
Cholera przenoszona jest drogą fekalno-oralną, dlatego też największe zagrożenie stwarza na terenach, gdzie sytuacja sanitarna jest w bardzo złym stanie, a dostęp do opieki medycznej jest ograniczony. Przez wieki cholera siała postrach wśród ludności świata, przyczyniając się do śmierci wielu milionów ludzi! Dotychczas zarejestrowano siedem pandemii cholery, z czego ostatnia z nich nadal trwa – rozpoczęła się w 1961 roku w Indonezji i z czasem rozprzestrzeniła się na Indie, Bliski Wschód, Afrykę i Amerykę Łacińską. Pierwsze sześć pandemii wywołanych było przez bakterie Vibrio cholerae Q1 o biotypie klasycznym, siódma – przez Vibrio cholerae Q1 o biotypie El Toro.
Na przestrzeni lat obserwowano również liczne epidemie cholery. Co ciekawe, nie ominęły one polskich ziem, należy jednak zaznaczyć, że ostatnie takie wydarzenie w Polsce miało miejsce pod koniec XIX wieku. Od tamtej pory w naszym kraju rejestrowano jedynie pojedyncze przypadki zachorowań. Sytuacja na świecie wygląda zupełnie inaczej, ostatnie wielkie epidemie cholery odnotowano stosunkowo niedawno, m.in. na Haiti oraz w Jemenie.
Mogłoby się wydawać, że cholera nie stanowi już tak dużego zagrożenia jak kiedyś, niestety nie jest to prawdą. Światowa Organizacja Zdrowia bacznie monitoruje przypadki cholery na całym świecie, z jej raportów wynika, że liczba zachorowań dość gwałtownie wzrasta. Każdego roku notuje się kilka milionów zakażeń i trzeba dodać, że nie są to pełne dane, ponieważ nie wszystkie przypadki są zgłaszane. Dlatego też ze względu na ryzyko zachorowania osoby, które podróżują w rejony endemicznego występowania cholery, muszą wiedzieć, jak wygląda profilaktyka cholery – powinny się więc zaszczepić, a na miejscu przestrzegać zasad, które pozwalają uniknąć zakażenia!
