Choroba Huntingtona – objawy, przyczyny, sposoby leczenia

mgr farm. Jarosław Buczarski

Choroba Huntingtona jest chorobą zwyrodnieniową ośrodkowego układu nerwowego, jest uwarunkowana genetycznie. Jej najbardziej typowym objawem są pląsawicze, mimowolne ruchy ciała. Najczęściej choroba zaczyna się manifestować między 40. a 50. rokiem życia. Czy choroba Huntingtona jest schorzeniem uleczalnym? Jak wyglądają rokowania po diagnozie?

Spis treści:

• Czym jest choroba Huntingtona?
• Przyczyny i mechanizm powstawania choroby Huntingtona
• Objawy choroby Huntingtona
• Diagnostyka choroby Huntingtona
• Leczenie i postępowanie w chorobie Huntingtona
  

Czym jest choroba Huntingtona?

Co to choroba Huntingtona? Choroba Huntingtona (HD – Huntington’s disease) znana niegdyś jako pląsawica Huntingtona lub taniec św. Wita jest chorobą uwarunkowaną genetycznie, która atakuje ośrodkowy układ nerwowy. Czym charakteryzuje się to schorzenie? Jakie są objawy i przyczyny choroby Huntingtona?

Definicja i charakterystyka schorzenie

Jest to przewlekle postępująca choroba obejmująca ośrodkowy układ nerwowy, ma ona charakter neurodegeneracyjny. Rozwój choroby jest uwarunkowany genetycznie, jest związany z mutacją genu w obrębie chromosomu 4, a dokładniej jest to mutacja genu HTT (IT15). Choroba neurodegeneracyjna Huntingtona jest dziedziczona w sposób autosomalny dominujący.

W przebiegu choroby Huntingtona dochodzi do obumierania neuronów i do nieodwracalnych zmian w mózgu. W początkowej fazie objawy nie są zauważalne, z czasem jednak się nasilają i utrudniają funkcjonowanie. Wraz z postępem neurodegeneracji osoby chore odczuwają pogorszenie funkcji poznawczych, tracą możliwość kontrolowania swoich ruchów, ponadto pojawiają się u nich zaburzenia w strefie emocjonalnej i zaburzenia psychiczne.

Epidemiologia – kogo dotyka choroba Huntingtona?

Pierwsze objawy choroby Huntingtona zwykle pojawiają się około 40.-50. roku życia. Trzeba jednak zauważyć, że istnieje także młodzieńcza postać tej choroby, tzw. postać Westphala. W jej przypadku objawy można zaobserwować przed 20. roku życia.

Jak często rozpoznaje się chorobę Huntingtona? Najczęściej jest ona diagnozowana w Ameryce Południowej (głównie w Wenezueli), najrzadziej w krajach azjatyckich i afrykańskich. W Europie zachorowalność wynosi około 5-10 przypadków na 100 000 osób.  Szacuje się, że w Polsce około 4 000 osób jest nosicielem wadliwego genu.

Historia odkrycia i badań nad chorobą

Po raz pierwszy schorzenie to zostało dokładnie opisane przez amerykańskiego lekarza George’a Huntingtona w 1872 roku. To właśnie od jego nazwiska pochodzi nazwa tej choroby. Choć należy zaznaczyć, że nieco wcześnie w 1860 roku pierwsze przypadki pląsawicy wśród mieszkańców wioski Setesdal w Norwegii opisał norweski lekarz Johan Christian Lund. Do przełomu w badaniach nad chorobą doszło dopiero w 1983, gdy zlokalizowano gen odpowiedzialny za rozwój tego schorzenia. 10 lat później zidentyfikowano mutację w genie HTT (IT15).

Przyczyny i mechanizm powstawania choroby Huntingtona

Jakie są przyczyny choroby Huntingtona? Choroba Huntingtona to choroba o podłożu genetycznym, za jej rozwój odpowiedzialna jest mutacja genu HTT (IT15). Czy każdy nosiciel mutacji jest „skazany” na zachorowanie? Czy choroba Huntingtona jest sprzężona z płcią?

Podłoże genetyczne – mutacja genu HTT

Rozwój choroby jest uwarunkowany mutacją dynamiczną genu HTT (IT15), który koduje wytwarzanie białka huntingtyny znajdującego się na krótkim ramieniu chromosomu 4. Huntingtyna jest potrzebna dla prawidłowego funkcjonowania neuronów w mózgu. Uczestniczy ona m.in. w transporcie wewnątrzkomórkowym, w podziałach komórkowych, w przekazywaniu sygnałów i w procesach wydzielniczych.

Mutacja choroby Huntingtona polega na powtarzaniu się sekwencji nukleotydów CAG (cytozyna-adenina-guanina) w genie HTT. U zdrowej osoby liczba powtórzeń wynosi 10-35, u osoby z mutacją powtórzeń jest ponad 36. W wyniku mutacji produkowana jest nieprawidłowa forma tego białka, staje się ono toksyczne dla komórek nerwowych.

Mechanizm dziedziczenia choroby

Dziedziczenie choroby Huntingtona następuje w sposób autosomalny dominujący, niezależny od płci. Co to znaczy?

• Po pierwsze oznacza to, że ryzyko zachorowania jest takie samo zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet.

• Po drugie – ważniejsze – istnieje 50% szans, że osoba chora przekaże zmutowany gen każdemu ze swoich dzieci.

Każde dziecko otrzymuje materiał genetyczny od matki i od ojca – od każdego z rodziców po jednym z pary chromosomów. W przypadku choroby Huntingtona wystarczy tylko jedna kopia zmutowanego genu (odziedziczona od jednego z rodziców), aby choroba się rozwinęła. Jeśli tylko jeden z rodziców jest nosicielem tylko jednej kopii zmutowanego genu, to ryzyko przekazania mutacji dziecku wynosi 50%, jeśli jednak każdy z rodziców ma po jednym wadliwym genie, to ryzyko przekazania dziecku choroby wzrasta do 75%.

Jeśli chodzi o ciekawostki dotyczące choroby Huntingtona, to trzeba wspomnieć o tzw. zjawisku antycypacji. Dla choroby Huntingtona charakterystyczne jest to, iż w kolejnych pokoleniach może dochodzić do zwielokrotnienia mutacji, co przekłada się na wcześniejsze manifestowanie się objawów choroby oraz na jej bardziej nasilony przebieg. Dlaczego to takie interesujące? Okazuje się, że antycypacja dotyczy przede wszystkim sytuacji, gdy wadliwy gen został przekazany przez ojca.

Patofizjologia – co dzieje się w mózgu?

Wskutek nagromadzenia zmutowanego białka w mózgu następuje degeneracja neuronów – głównie w obszarach mózgu, które odpowiadają za kontrolę ruchu oraz funkcje psychiczne i poznawcze jak np. kora mózgowa i jądro ogoniaste. Uszkodzenia komórek nerwowych są nieodwracalne, prowadzą do ich śmierci. Skutki choroby Huntingtona obejmują zaburzenia w zakresie ruchu, funkcji poznawczych i psychicznych.

Objawy choroby Huntingtona

Postępujące niszczenie komórek nerwowych w mózgu prowadzi do zaburzeń psychicznych, ruchowych oraz otępienia umysłowego. We wczesnej fazie objawy są ledwo zauważalne – niewielkie problemy z koncentracją, drażliwość, napady złego humoru, problemy z nauką nowych rzeczy i z pamięcią, łagodne zmiany w koordynacji.

Z czasem wyraźnie nasilają się problemy ruchowe, pojawiają się kłopoty z mową i trudności z połykaniem, a także dochodzi do znacznego upośledzenia funkcji psychicznych i poznawczych. Przy zaawansowanych objawach chory nie jest w stanie samodzielnie się poruszać i jeść, ma problemy z trzymaniem moczu i kału, wymaga całodobowej opieki. Warto dodać, iż lekarze zauważyli pewną prawidłowość, mianowicie – im później pojawiają się objawy choroby Huntingtona, tym są one mniej nasilone.

Jak rozpoznać chorobę Huntingtona? Mimo że jej objawy są dość charakterystyczne, to niestety wcale nie jest łatwo postawić prawidłową diagnozę. Przebieg choroby jest bardzo zróżnicowany, nie u każdego chorego pojawia się pełne spektrum symptomów, ponadto mogą one mieć różne nasilenie.

Zaburzenia ruchowe – pląsawica i dystonia

Najbardziej objawy choroby Huntingtona utożsamiane są z zaburzeniami ruchowymi. Pojawia się pląsawica, czyli zaburzenia ruchowe w postaci mimowolnych, nieregularnych ruchów ciała – głównie rąk, nóg i twarzy. Bywa, że są one gwałtowne i trudne do kontrolowania, często nasilają się pod wpływem stresu. Pojawia się m.in. nadmierna gestykulacja, oczopląs, drżenie. W widoczny sposób manifestuje się również dystonia, czyli skurcze mięśni prowadzące do nieprawidłowych ruchów i nieprawidłowej postawy ciała.

Chory ma problemy z koordynacją, co zauważalne jest w trudnościach z utrzymaniem równowagi i precyzyjnym ruchem. Skutkiem tego są częste upadki. Do objawów zalicza się także bradykinezja, czyli spowolnienie ruchów, które utrudnia wykonywanie zwykłych codziennych czynności. Należy też wspomnieć o rozwijających się trudnościach w mówieniu – kłopotach z artykulacją słów, a także o problemach z połykaniem pokarmów zwiększających ryzyko zadławienia.

Zaburzenia poznawcze i problemy z pamięcią

W chorobie Huntingtona cierpi nie tylko ciało, ale i umysł. Pogarszają się funkcje poznawcze i wykonawcze. Chory ma problemy z planowaniem, organizowaniem oraz podejmowaniem decyzji. Ma trudności z nauką nowych rzeczy, z koncentracją i pamięcią. Przy postępującej neurodegeneracji dochodzi z czasem do otępienia umysłowego.

Objawy psychiatryczne i zmiany osobowości

W przebiegu choroby dochodzi też do zaburzeń psychicznych. U chorego obserwuje się zmiany zarówno w nastroju, jak i w zachowaniu. Objawami są zmienne nastroje, drażliwość, lęk i depresja, jak również agresja i impulsywność oraz trudności w kontrolowaniu emocji i w rozpoznawaniu emocji innych ludzi. Mogą też rozwinąć się objawy psychotyczne, omamy, urojenia, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne.

Diagnostyka choroby Huntingtona

Osoby, które wiedzą, że w ich rodzinie były przypadki choroby Huntingtona, powinny jak najszybciej wykonać odpowiednie badania, aby sprawdzić, czy są one nosicielami mutacji. U osób, które nie mają takiej wiedzy, proces diagnostyczny rozpoczyna się z opóźnieniem, co związane jest z tym, że zwykle pojawiające się dolegliwości są początkowo przypisywane przemęczeniu, stresowi, a nawet chorobom psychicznym. Jak diagnozuje się chorobę Huntingtona?

Badania genetyczne i konsultacje

Podstawą procesu diagnostycznego jest wywiad lekarski z pogłębioną historią rodzinną. Konsultacje powinny odbywać się z genetykiem, jak również ze specjalistą w zakresie neurologii. Przy chorobie Huntingtona prowadzi się diagnostykę różnicową z uwzględnieniem m.in. pląsawicy Sydenhama, pląsawic zakaźnych, choroby Wilsona lub ataksji Friedreicha.

Diagnostyka choroby Huntingtona opiera się na badaniach genetycznych. Wykonuje się je zarówno w celu stwierdzenia, czy dana osoba ma specyficzną mutację w genie HTT, jak i w celu potwierdzenia choroby u osób, u których pojawiły się objawy kliniczne, czyli typowa triada objawów – zaburzenia ruchowe, poznawcze i psychiatryczne.

Przeprowadza się badanie genetyczne określające ilość powtórzeń CAG. Wynik poniżej 26 oznacza brak ryzyka rozwoju choroby Huntingtona. Wynik w zakresie 27-35 zwykle nie prowadzi do rozwoju choroby u osoby badanej, jednakże zwiększa ryzyko mutacji u dziecka. Wynik w zakresie 36-39 oznacza podwyższone ryzyko rozwoju choroby w późniejszym wieku. Wynik 40 to wysokie ryzyko rozwoju choroby, najczęściej w takim przypadku objawy są bardziej nasilone i pojawiają się wcześniej.

Obrazowanie mózgu i inne metody diagnostyczne

Oprócz testów genetycznych lekarz przeprowadza także badania fizykalne oraz neurologiczne ośrodkowego układu nerwowego. Niezbędne jest wykonanie tomografii komputerowej oraz rezonansu magnetycznego. Badania obrazowe pozwalają ocenić zmiany w mózgu, np. poszerzenie wtórne komór mózgowia, zanik jądra ogoniastego i zanik korowo-podkorowy.

Badania przesiewowe dla rodzin osób chorych

Kwestia – badania genetyczne choroba Huntingtona jest istotna także dla członków rodziny osoby ze stwierdzoną chorobą Huntingtona. Powinni oni wykonać badania przesiewowe, czyli testy predykcyjne (presymptomatyczne). Jest to ten sam test wykrywający specyficzną mutację w genie HTT, który wykonuje się w celu potwierdzenia choroby. Testy genetyczne w kierunku choroby Huntingtona są refundowane przez NFZ.

Warto wiedzieć, że badania w kierunku choroby Huntingtona można również wykonywać na etapie badań prenatalnych. Mutację można wykryć podczas biopsji kosmówki lub amniopunkcji. W przypadku procedury in vitro takie badania można przeprowadzić w ramach preimplantacyjnej diagnostyki zarodka.

Leczenie i postępowanie w chorobie Huntingtona

Leczenie choroby Huntingtona jest trudne i wymaga kompleksowego podejścia. Niestety jest to choroba nieuleczalna, co oznacza, że cały podejmowany trud ma na celu łagodzenie objawów i poprawę jakości życia chorego. Nie ma żadnych znanych metod na to, jak opóźnić objawy choroby Huntingtona!

Jakie są rokowania dla osób ze zdiagnozowaną chorobą Huntingtona? Średni czas przeżycia od momentu jej rozpoznania wynosi około 15-20 lat. Najczęściej chorzy umierają wskutek zachłystowego zapalenia płuc, w wyniku powikłań po upadkach, a także z powodu samobójstw.

Farmakoterapia objawowa

Jak leczyć chorobę Huntingtona? Leki na chorobę Huntingtona dobierane są z uwzględnieniem występujących objawów. Zazwyczaj są to leki łagodzące objawy ruchowe oraz objawy psychiczne, m.in. amantadyna, ryluzol, tetrabenazyna, stabilizatory nastroju oraz antydepresanty.

Jak wspomagać chorego na Huntingtona? Oprócz farmakoterapii oraz rehabilitacji należy również zwracać uwagę na żywienie chorego, zwłaszcza w sytuacji, gdy pojawiają się problemy z połykaniem.

Dieta w chorobie Huntingtona przede wszystkim powinna być bogata w białko, a także w witaminy B i antyoksydanty. Witaminy B wspierają układ nerwowy, a antyoksydanty neutralizują szkodliwą aktywność wolnych rodników. Pomocna może być suplementacja witaminy D, gdyż witamina D wspomaga odporność i działa neuroprotekcyjnie.

Należy omówić jeszcze zagadnienie choroba Huntingtona a alkohol. Biorąc pod uwagę fakt, że alkohol działa szkodliwie na wszystkie komórki organizmu, zwłaszcza komórki nerwowe, to chorzy nie powinni go pić. Ponadto może on wchodzić w interakcję z lekami.

Warto jednak zauważyć, że nie ma jednoznacznych zaleceń dotyczących spożywania alkoholu u chorych na Huntingtona, prowadzone badania dają rozbieżne wyniki na temat jego znaczenia w przebiegu tego schorzenia. Jedne sugerują, że znacząco nasila on objawy, inne natomiast, że może wpływać na spowolnienie postępu choroby.

Rehabilitacja ruchowa i terapia mowy

Zaburzenia ruchowe oraz problemy z mową wymagają wprowadzenia odpowiedniej rehabilitacji, która pomaga choremu w codziennym funkcjonowaniu i komunikowaniu się. Zajęcia z fizjoterapeutą mają na celu poprawę ruchomości i koordynacji. Rehabilitacja w chorobie Huntingtona przeciwdziała też zanikowi mięśni. Dzięki terapii mowy i języka chory ma szansę porozumiewać się z innymi.

Wsparcie psychologiczne i psychiatryczne

Dla osoby chorej diagnoza jest szokiem. Biorąc pod uwagę przewlekły i postępujący charakter choroby, można stwierdzić, że jest też wyrokiem. Chorzy powinni koniecznie korzystać z pomocy psychologicznej i psychiatrycznej. Nie chodzi tylko o to, aby pogodzić się z diagnozą, ale i o to, że życie z chorobą Huntingtona jest trudne, gdyż w ogromnym stopniu oddziałuje ona na psychikę i sferę emocjonalną.

Wskazana jest zarówno terapia indywidualna, jak i zajęcia grupowe. Dodatkowo bardzo pomocna jest terapia rodzinna, choroba Huntingtona wpływa na wszystkich członków rodziny, dzięki pomocy specjalisty łatwiej jest zaakceptować chorobę, a także można nauczyć się radzenia sobie z nową sytuacją. Ogromną pomocą mogą okazać się różne grupy wsparcia, a także Polskie Stowarzyszenie Choroby Huntingtona.

Choroba neurodegeneracyjna Huntingtona jest stosunkowo rzadkim schorzeniem. Rozwija się wskutek mutacji genu HTT. Istnieje 50% ryzyko, że chory rodzic przekaże wadliwy gen swoim dzieciom. Choroba Huntingtona to choroba nieuleczalna, jednak trwają intensywne prace nad lekiem, który byłby w stanie zahamować jej postęp.

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.