Choroby autoimmunologiczne - czym są, jakie wyróżniamy rodzaje i jak je diagnozować?
11.05.2023Choroby autoimmunologiczne to zróżnicowana grupa schorzeń związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu immunologicznego. Nie wiadomo dokładnie, dlaczego dochodzi do rozwoju tych chorób, pewne jest jednak to, że stwierdza się je u coraz większej liczby osób. Jak rozpoznaje się choroby autoimmunologiczne i jak wygląda ich leczenie?
Spis treści:
- Choroby autoimmunologiczne – co to jest?
- Choroby autoimmunologiczne – przyczyny
- Choroby autoimmunologiczne – objawy
- Choroby autoimmunologiczne – rodzaje
- Choroby autoimmunologiczne – diagnostyka i leczenie
- Choroby autoimmunologiczne – dieta i właściwe odżywianie
Choroby autoimmunologiczne – co to jest?
Autoimmunologiczne choroby rozwijają się wskutek nieprawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. System immunologiczny organizmu zaczyna traktować własne komórki jako zagrożenie, zaczyna je atakować i niszczyć. Proces ten nazywany jest autoagresją. Łącznie wyróżnia się ponad 80 różnych schorzeń autoimmunologicznych o ograniczonej lub uogólnionej postaci. Bardzo często wystąpienie jednej choroby z autoagresji zwiększa ryzyko występowania kolejnych. Choroby autoimmunologiczne mają chroniczny przebieg z przeplatającymi się okresami zaostrzeń i remisji. W konsekwencji procesu zapalnego dochodzi do uszkodzenia tkanek i zaburzenia pracy narządów i układów oraz stopniowego obniżania jakości życia. Jeśli nie zostanie podjęte leczenie, choroba może doprowadzić do śmiertelnych powikłań. Szacuje się, że na choroby autoimmunologiczne cierpi około 3-8% populacji, jednak z roku na rok liczba chorych rośnie.
Choroby autoimmunologiczne – przyczyny
Nie wiadomo, dlaczego dochodzi do rozwoju chorób autoimmunologicznych i co prowadzi do tego, że organizm zaczyna niszczyć sam siebie! Uważa się, że może to mieć związek przede wszystkim z uwarunkowaniami genetycznymi, a ponadto z czynnikami środowiskowymi oraz infekcyjnymi. Wśród prawdopodobnych czynników ryzyka wymienia się stosowanie niektórych leków, przewlekły stres, niezdrową dietę, niedobór witaminy D, dysbiozę, ekspozycję na niektóre pestycydy. Dodatkowo badania dowodzą, że niemal dwa razy częściej na choroby autoimmunologiczne zapadają kobiety.
Choroby autoimmunologiczne – objawy
Choroby z autoagresji są bardzo zróżnicowane, a ich objawy związane są z miejscem, w którym toczy się proces chorobowy. Można jednak wyszczególnić grupę objawów, która często występuje w przebiegu schorzeń autoimmunologicznych, przy czym trzeba od razu zaznaczyć, że nie są to dolegliwości nazbyt charakterystyczne. Zalicza się do nich m.in.: spadek odporności, zwiększoną podatność na infekcje, długotrwałe zmęczenie, stan podgorączkowy, chroniczne bóle stawów, zmiany skórne, zespół suchego oka, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, nagłe tycie lub nagła utrata wagi, zwiększone pragnienie.
Choroby autoimmunologiczne – rodzaje
Wszystkie choroby autoimmunologiczne dzieli się na autoimmunologiczne choroby układowe i autoimmunologiczne choroby narządowo swoiste. Autoimmunologiczne choroby układowe to schorzenia ogólnoustrojowe – obejmujące liczne narządy i układy. Ich przykładem jest toczeń rumieniowaty układowy, który objawia się dolegliwościami ze strony nerek, wątroby, układu nerwowego, układu oddechowego i skóry. Ponadto zalicza się do nich m.in. reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów, twardzinę układową (sklerodermię), chorobę Addisona-Biermera i zespół Sjögrena.
Autoimmunologiczne choroby narządowo swoiste dają objawy o różnym nasileniu ograniczone do jednego organu lub układu. Często występującym schorzeniem autoimmunologicznym narządowo swoistym jest cukrzyca typu 1, w przebiegu której atakowanym narządem jest trzustka lub choroba Hashimoto, która dotyka tarczycy. Proces chorobowy może zająć też cały układ, jak to się dzieje w przypadku stwardnienia rozsianego (choroba uszkadza różne struktury układu nerwowego). Inne choroby autoimmunologiczne to m.in.: choroba Gravesa-Basedova (tarczyca); choroba Addisona (nadnercza); choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego i celiakia (układ pokarmowy); autoimmunologiczne zapalenie wątroby, pierwotna żółciowa marskość wątroby i chroniczne aktywne zapalenie wątroby (wątroba); atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, bielactwo, pęcherzyca, łysienie plackowate (skóra); miastenia (układ nerwowy).
Nie wszystkie choroby autoimmunologiczne występują z taką samą częstotliwością. Zdecydowanie najczęściej diagnozowanym schorzeniem z autoagresji jest choroba Hashimoto, choroba Gravesa-Basedowa, choroba Leśniowskiego-Crohna, bielactwo, miastenia i stwardnienie rozsiane. Natomiast twardzina układowa, choroba Addisona, zakrzepowa plamica małopłytkowa czy też zespół sztywności uogólnionej to tzw. rzadkie choroby autoimmunologiczne. Ta druga grupa jest stosunkowo słabo poznana, niestety dla chorych oznacza to ograniczony dostęp do diagnostyki i leczenia.
Choroby autoimmunologiczne – diagnostyka i leczenie
Rozpoznanie chorób autoimmunologicznych jest skomplikowane i długotrwałe, wymaga przeprowadzenia kompleksowej diagnostyki i konsultacji z lekarzami wielu specjalizacji. Proces diagnostyczny rozpoczyna się od przeprowadzenia szczegółowego wywiadu i badań fizykalnych. Następnie lekarz zleca badania laboratoryjne, m.in. morfologię krwi z rozmazem, badania oznaczenia stężenia białka C-reaktywnego (CRP), badania na obecność swoistych przeciwciał, badania białek surowicy (tzw. proteinogram), badania hormonalne. Na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarz zwykle rozszerza diagnostykę o kolejne testy oraz RTG, USG, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, badania endoskopowe lub biopsję.
Gdy choroba autoimmunologiczna zostanie już zdiagnozowana, wdrażane jest leczenie. Niestety wszystkie choroby autoimmunologiczne można leczyć głównie objawowo. Podstawowym celem jest złagodzenie nasilenia objawów, wejście w remisję i utrzymanie tego stanu, spowolnienie postępu choroby, zmniejszenie ryzyka wystąpienia ciężkich powikłań oraz niepełnosprawności. Terapia jest złożona i wielokierunkowa, wymaga stosowania różnego rodzaju leków. Najczęściej w leczeniu chorób autoimmunologicznych korzysta się z takich preparatów jak kortykosteroidy (zmniejszają stan zapalny), leki przeciwzapalne (zmniejszają stan zapalny, łagodzą ból), leki przeciwbólowe, leki immunosupresyjne (ograniczają aktywność układu immunologicznego), leki immunomodulujące (pobudzają układ odpornościowy), leki biologiczne (odbudowują system odpornościowy). Dodatkowo w przypadku m.in. cukrzycy stosuje się insulinę, chorób stawów – fizjoterapię, łuszczycy – fototerapię, w zaawansowanej postaci choroby Leśniowskiego-Crohna konieczne może być leczenie chirurgiczne.
Dobranie odpowiedniego zestawu leków nie jest łatwe, lekarz musi brać pod uwagę wiele kwestii – nie tylko rodzaj choroby i skuteczność terapii, ale i to, czy leki będą bezpiecznego dla pacjenta. Ważnym elementem leczenia jest eliminacja czynników, które mogą inicjować proces autoimmunologiczny (np. w przypadku celiakii podstawą jest unikanie glutenu). Bardzo pomocna może być także odpowiednio dostosowana suplementacja. Zalecana jest głównie witamina D, witamina C i kwasy Omega-3. Dobre efekty daje też probiotykoterapia (np. Dicoflor krople), która wspiera utrzymanie równowagi mikroflory jelitowej. Wspomagająco przy niektórych chorobach można sięgać po zioła sypkie (np. kozłek lekarski, melisa, mniszek), przy czym należy to najpierw skonsultować z lekarzem, gdyż istnieje ryzyko interakcji z przyjmowanymi lekami.
Choroby autoimmunologiczne – dieta i właściwe odżywianie
Choroby autoimmunologiczne to ten rodzaj schorzeń, który wymaga trzymania starannie skomponowanej diety. Ogólnie codzienna dieta musi być dobrze zbilansowana, by dostarczała wszystkich potrzebnych składników odżywczych. W niektórych schorzeniach konieczne jest wyeliminowanie glutenu i produktów zbożowych, soi i innych roślin strączkowych oraz nabiału. Często nie są wskazane warzywa z rodziny psiankowatych, nasiona, orzechy, produkty bogate w cukier. Dieta przy chorobach autoimmunologicznych powinna obfitować w składniki o działaniu przeciwzapalnym oraz w wysokiej jakości produkty bogate w witaminy, minerały i antyoksydanty. U niektórych chorych konieczne może być stosowanie preparatów typu Nutridrink. W przypadku chorób autoimmunologicznych nie ma uniwersalnych zaleceń dietetycznych, wszystko zależy od rodzaju schorzenia, dlatego też każdy pacjent powinien mieć indywidualnie ustalany przez dietetyka sposób żywienia.
Wszystkie choroby autoimmunologiczne są schorzeniami nieuleczalnymi. Dobrze dobrane leki, przestrzeganie zaleceń dietetycznych, suplementacja, prowadzenie zdrowego trybu życia oraz unikanie czynników wyzwalających procesy zapalne pozwala jednak wprowadzić chorobę w stan remisji, a tym samym umożliwia prowadzenie względnie normalnego życia. Należy jednak pamiętać, że jakiekolwiek zaniedbania spowodują ponowne zaostrzenie choroby.
