Choroby tropikalne – objawy, diagnostyka, szczepienia

W obecnych czasach podróżowanie nie sprawia właściwie żadnego kłopotu, wystarczy kilkanaście godzin i już jesteśmy na drugim krańcu świata. Fakt, że coraz więcej osób obiera za cel swojej podróży egzotyczne kierunki, sprawia, że choroby tropikalne dla wielu ludzi stają się realnym zagrożeniem. Z tego powodu każdy, kto myśli o dalekim wyjeździe, powinien zasięgnąć wiedzy na temat najczęstszych infekcji, które można złapać w tropikach. Oto najważniejsze informacje! 

Spis treści:

• Czym są choroby tropikalne?
• Najczęstsze choroby tropikalne
• Jakie badania wykonać przed podróżą do tropików?
• Jakie badania wykonać po powrocie z tropików?
• Szczepienia przed podróżą do tropików
• Profilaktyka chorób tropikalnych 

Czym są choroby tropikalne? 

Określenie choroby tropikalne stosuje się wobec infekcji, które endemicznie występują w regionach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym, czyli ciepłym i bardzo wilgotnym. O tym, że choroby tropikalne szerzą się właśnie na tych obszarach, decydują również inne czynniki. Często kraje endemicznego występowania tych infekcji łączy to, że panują tam złe warunki higieniczno-sanitarne, dostęp do wody pitnej jest utrudniony, opieka medyczna jest na niskim poziomie, notuje się tam także obecność wektorów zakażeń (np. określonych gatunków komarów). Należy jednak zwrócić uwagę, że w sprzyjających warunkach niektóre choroby tropikalne mogą pojawić się też w innych strefach klimatycznych. 

Przyczyny chorób tropikalnych są zróżnicowane, do ich rozwoju dochodzić może wskutek zakażenia bakteriami, wirusami lub pasożytami. Niektóre z nich przenoszone są przez owady (np. komary), innymi można się zarazić, spożywając zanieczyszczoną wodę lub jedzenie. Objawy chorób tropikalnych nie zawsze są specyficzne, co może stwarzać problemy w szybkiej diagnostyce. Niemniej jednak w sytuacji, gdy po powrocie z podróży do np. Afryki (głównie jej subsaharyjskiej części), Azji Południowo-Wschodniej, Ameryki Południowej lub Środkowej pojawi się gorączka, biegunka, zmiany skórne lub bóle głowy, nie można zwlekać ani chwili, trzeba się zgłosić do lekarza!

Najczęstsze choroby tropikalne 

Zagrożeń związanych z podróżowaniem do strefy tropikalnej i subtropikalnej jest mnóstwo. Można wśród nich wymienić np. dur brzuszny, leptospirozę, amebozę, riketsjozę, japońskie zapalenie mózgu, żółtą febrę, schistosomatozę, a także gorączki krwotoczne. My jednak skupimy się na czterech najbardziej rozpowszechnionych chorobach tropikalnych, a są nimi: 

Malaria 

Malaria to choroba wywoływana przez zarodźca malarii, czyli pierwotniaka z rodzaju Plasmodium – wyróżnia się pięć gatunków powodujących infekcję u ludzi: Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium ovale, Plasmodium malariae, Plasmodium knowlesi. Do zakażenia dochodzi w wyniku ukąszenia komara widliszka (Anopheles). Objawy pojawiają się po okresie inkubacji trwającym w zależności od gatunku zarodźca 7-35 dni. 

Malaria objawia się wysoką gorączką, która pojawia się falami, mogą jej towarzyszyć dreszcze, bóle głowy i wymioty. W ciężkiej postaci może dojść do niedokrwistości, malarii mózgowej oraz zespołu niewydolności wielonarządowej. Na taki przebieg narażone są głównie małe dzieci i kobiety w ciąży (może u nich dojść również m.in. do poronienia), a także turyści. Szybkie rozpoznanie i wprowadzenie odpowiedniego leczenia daje szansę na całkowite wyleczenie. Niestety około 20% przypadków ciężkiej malarii kończy się śmiercią mimo podjętego leczenia. 

Denga 

Wirus dengi przenoszony jest przez komary z rodzaju Aedes – głównie Aedes aegypti. Okres wylęgania choroby wynosi około 3-14 dni. Denga zwykle przebiega bezobjawowo, natomiast u części zakażonych pojawiają się łagodne dolegliwości. W rzadkich przypadkach u zainfekowanych dochodzi do rozwoju gorączki krwotocznej, która zagraża życiu (zwłaszcza u dzieci). Należy zwrócić uwagę, że zachorować można więcej niż raz, ponadto ryzyko wystąpienia ciężkiego przebiegu choroby jest wyższe u osób, u których wirus dengi już wcześniej wywoływał zakażenie. 

Zika 

Wirus Zika ma kilka dróg transmisji. Można się nim zarazić wskutek ukąszenia komara z rodzaju Aedes spp. – głównie A. aegypti i A. albopictus, a także podczas stosunków seksualnych z osobą zakażoną. Ze względu na to, że wirus przenosi się również przez łożysko, zakażenie u kobiet w ciąży jest bardzo niebezpieczne. Ciężkie powikłania dotykają płód, dzieci rodzą się z małogłowiem, a także z zaburzeniami wzrostu. 

Najczęściej zakażenie wirusem Zika jest bezobjawowe, czasem pojawia się lekka gorączka, bóle mięśni i głowy, zapalenie spojówek lub wysypka (okres inkubacji wynosi 3-12 dni). Leczenie polega wyłącznie na łagodzeniu objawów. Osoby, które planują wyjazd do krajów, gdzie wirus Zika jest rozpowszechniony, muszą pamiętać, że na miejscu powinny nie tylko chronić się przed komarami, ale i powinny unikać kontaktów seksualnych bez zabezpieczenia. 

Cholera 

Cholera jest wywoływana przez bakterie Vibrio cholerae – przecinkowiec cholery. Jest to choroba zakaźna przewodu pokarmowego, którą można się zarazić, spożywając zanieczyszczoną wodę lub jedzenie. Okres od kontaktu z bakterią do wystąpienia objawów wynosi od kilku godzin do 5 dni. Najbardziej charakterystycznym objawem cholery jest obfita wodnista biegunka, która bardzo szybko przyczynia się do odwodnienia organizmu. Dobra wiadomość jest taka, że większość zakażeń przebiega bezobjawowo. 

Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków oraz na nawadnianiu chorego. Uzupełnianie utraconych płynów i elektrolitów (w formie specjalnych doustnych płynów nawadniających) jest kluczem do tego, aby uniknąć poważnych następstw odwodnienia, w tym śmierci. Należy podkreślić, że śmiertelność u osób poddanych leczeniu wynosi 1%, u pozostałych – nawet 50-70%.

Jakie badania wykonać przed podróżą do tropików? 

Ze względu na ryzyko zachorowania na poważne infekcje wirusowe, bakteryjne i pasożytnicze, przed podróżą warto wykonać kilka badań, które pozwolą ocenić stan zdrowia. Podstawą jest morfologia krwi, próby wątrobowe, badania moczu, pomiar ciśnienia krwi, pomiar stężenia cukru i cholesterolu we krwi, a w przypadku nieprawidłowości w wynikach bardziej szczegółowe testy. Ma to ogromne znaczenie, gdyż niektóre choroby tropikalne są groźniejsze dla osób zmagających się ze schorzeniami przewlekłymi. 

Ponadto kobiety aktywne seksualnie powinny zrobić test ciążowy, zwłaszcza przed wyjazdem na tereny, gdzie endemicznie występuje wirus Zika oraz malaria. Jak zostało już wspomniane, konsekwencje dla matki oraz płodu w przypadku zakażenia wirusem Zika lub zarodźcem malarii mogą być poważne!

Jakie badania wykonać po powrocie z tropików? 

Za chwilę omówimy dokładnie, jak unikać chorób tropikalnych. Najpierw jednak zajmijmy się tym, co należy zrobić po tym, jak wrócimy już do domu. Jakie badania wykonać po powrocie z tropików? W przypadku odczuwania jakichkolwiek objawów zaleca się skonsultować z lekarzem, a także wykonać morfologię z rozmazem, próby wątrobowe, badanie moczu oraz oznaczyć kreatyninę. W zależności od kraju, który odwiedzaliśmy, lekarz może zlecić badania w kierunku konkretnych chorób tropikalnych, w tym badania mikrobiologiczne krwi i kału oraz oznaczenia specyficznych przeciwciał. 

Diagnostyka chorób tropikalnych nie zawsze jest łatwa. Jeśli objawy nie są nasilone, zwykle nie są też na tyle specyficzne, aby od razu można było rozpoznać, co to za infekcja. Osoby, które podejrzewają u siebie choroby tropikalne, powinny się zgłosić od razu do lekarza medycyny podróży, który ma doświadczenie w leczeniu egzotycznych chorób zakaźnych, a także dysponuje odpowiednimi narzędziami diagnostycznymi oraz lekami.

Szczepienia przed podróżą do tropików 

Każdy, kto planuje wyjazd na obszary o klimacie tropikalnym i subtropikalnym, musi odpowiednio wcześnie – 6-8 tygodni przed wyjazdem – zgłosić się do lekarza medycyny podróży, aby dowiedzieć się wszystkiego, co trzeba – przede wszystkim tego, jak rozpoznać choroby tropikalne i jak się przed nimi chronić. W wielu przypadkach jednym z zaleceń są szczepienia przed podróżą. Niestety do tej pory nie opracowano preparatów chroniących przed wszystkimi chorobami tropikalnymi. Jeśli jednak taki preparat jest dostępny, należy koniecznie wykonać szczepienia przed wyjazdem na wakacje! Obowiązkowo trzeba się zaszczepić przeciwko żółtej gorączce, ponadto jako zalecane szczepienia przed podróżą wymienia się m.in. preparaty przeciwko cholerze, dendze i durowi brzusznemu.

Profilaktyka chorób tropikalnych 

Wiedza na temat tego, jak unikać chorób tropikalnych, jest podstawą. Do podróży trzeba się bardzo dokładnie przygotować – udać do lekarza medycyny tropikalnej, a także poczytać informacje w internecie. Niestety w przypadku niektórych chorób tropikalnych turyści z innych stref klimatycznych już na wstępie są w gorszej sytuacji. Zwykle ludzie mieszkający na terenach endemicznego występowania chorób tropikalnych mają zbudowaną już częściową odporność, dzięki czemu zakażenia najczęściej przechodzą łagodnie lub bezobjawowo. Turysta natomiast musi korzystać z każdej możliwej ochrony, aby uniknąć zachorowania. 

I tak w przypadku malarii lekarz może zalecić profilaktyczne stosowanie leków przeciwmalarycznych. Chemioprofilaktyka malarii zapewnia wysoką skuteczność, ważne jest jednak, aby dobrać odpowiedni preparat. Pod uwagę bierze się kierunek podróży i to, jakie w tym kraju dominują gatunki zarodźca malarii. Natomiast w ramach ochrony przed zakaźnymi chorobami przewodu pokarmowego warto wzmocnić mikrobiom jelit, stosując probiotyki. Ponadto należy chronić się przed ukąszeniami owadów oraz dbać o higienę ciała i higienę żywności. 

Jak unikać ukąszeń owadów? 

W dużej mierze profilaktyka w tropikach opiera się na unikaniu ukąszeń komarów. Takie działanie może nas uchronić przed zachorowaniem m.in. na Zikę, dengę i malarię. Podstawą są preparaty na owady, czyli repelenty. Polecane są środki zawierające 30-50% DEET. Należy je aplikować na skórę zgodnie z zaleceniami producenta. Trzeba także osłaniać jak największą powierzchnię ciała – należy nosić ubrania z długimi rękawami i nogawkami, a także zakryte buty oraz nakrycia głowy. Mieszkanie, w którym jesteśmy zakwaterowani, musi być odpowiednio zabezpieczone. W oknach muszą być siatki, łóżko powinna osłaniać moskitiera, w pomieszczeniach powinna być zainstalowana klimatyzacja.

Jak dbać o higienę w podróży? 

Choroby tropikalne przenoszone drogą fekalno-oralną (takie jak np. cholera) wymagają rygorystycznego przestrzegania zasad higieny. Profilaktyka w tropikach musi obejmować regularne mycie i dezynfekowanie rąk. Obowiązkowe jest zwłaszcza mycie rąk po wizycie w toalecie oraz przed jedzeniem. Trzeba też wspomnieć o tym, że nie wolno spożywać wody i pokarmów niewiadomego pochodzenia, które nie zostały poddane obróbce termicznej. Nie wolno też pić napojów z kostkami lodu. Zaleca się pić jedynie wodę butelkowaną, należy jej też używać do mycia zębów. 

Nie wszystkie choroby tropikalne są śmiertelne, jednak każdy podróżny musi mieć świadomość potencjalnego zagrożenia związanego z wyjazdami w egzotyczne kierunki. Przed podróżą należy się skonsultować z lekarzem medycyny tropikalnej. Należy dokładnie się przygotować, czyli wiedzieć, jak wyglądają objawy chorób tropikalnych i co zrobić, gdy podejrzewamy infekcję. Trzeba też poznać wszystkie sposoby na to, jak unikać chorób tropikalnych!

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medhycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.