Cukrzyca ciążowa – co to? Przyczyny, objawy, leczenie
28.12.2024Zmiany, które zachodzą w organizmie kobiety w trakcie ciąży, są ogromne. Wiele z nich ma niestety niekorzystne skutki dla jej zdrowia. Jednym z powikłań ciążowych może być cukrzyca ciążowa. Najczęściej jest ona diagnozowana w drugim trymestrze. W jaki sposób objawia się ta przypadłość i jak się ją leczy? Czy cukrzyca ciążowa jest groźna dla dziecka?
Spis treści:
- Co to jest cukrzyca ciążowa (gestacyjna)?
- Przyczyny i czynniki ryzyka cukrzycy ciążowej
- Objawy cukrzycy ciążowej
- Diagnostyka cukrzycy ciążowej
- Leczenie cukrzycy ciążowej
- Powikłania cukrzycy ciążowej
Co to jest cukrzyca ciążowa (gestacyjna)?
Cukrzyca ciążowa (cukrzyca gestacyjna) definiowana jest jako stan hiperglikemii, który polega na zaburzeniu tolerancji glukozy u kobiet będących w ciąży. Inaczej mówiąc, cukrzyca ciążowa oznacza, że u kobiety oczekującej dziecka poziom cukru we krwi stale utrzymuje się powyżej normy. Cukrzyca gestacyjna zaliczana jest do dość powszechnie występujących powikłań ciążowych. Charakterystyczne dla niej jest to, że rozwija się wyłącznie podczas ciąży. Czy cukrzyca ciążowa może się cofnąć? Tak, ustępuje ona samoistnie po porodzie.
Definicja i mechanizm powstawania
Cukrzyca u ciężarnej polega na zaburzeniu tolerancji glukozy. Mechanizm powstawania cukrzycy ciążowej jest złożony, jej wystąpienie jest warunkowane wieloma czynnikami. Decydujące dla rozwoju choroby są zmiany hormonalne, zmiany metabolizmu węglowodanów i zaburzenia procesów adaptacyjnych w organizmie matki.
Kiedy najczęściej się rozwija cukrzyca ciążowa?
Do rozwoju cukrzycy ciążowej dochodzi w drugim trymestrze ciąży – najczęściej między 24. a 28. tygodniem ciąży. Cukrzyca ciążowa w 1 trymestrze zazwyczaj wskazuje na to, że kobieta cierpi na cukrzycę typu 2, jednak wcześniej nie została ona zdiagnozowana. Może też oznaczać cukrzycę typu 1, która zaczęła się rozwijać dopiero po zajściu w ciążę.
Różnice między cukrzycą ciążową a innymi typami cukrzycy
Czy cukrzyca ciążowa jest tożsama z cukrzycą w ciąży? Choć można pomyśleć, że są to dwa określenia tego samego problemu zdrowotnego, to nie są to synonimy. Łączy je to, że polegają na tym, iż u kobiety utrzymują się wysokie cukry w ciąży, jednak są między nimi zasadnicze różnice.
Cukrzyca ciążowa to stan, który rozwija się podczas ciąży i wynika z tego, że hormony zaburzają wytwarzanie lub działanie insuliny. Cukrzyca w ciąży dotyczy kobiet, które miały zdiagnozowaną cukrzycę (typu 1 lub typu 2) przed zajściem w ciążę lub została ona zdiagnozowana w początkowej fazie ciąży. Cukrzyca ciążowa ustępuje po porodzie, w przypadku kobiet chorujących na inne typy cukrzycy, które są w ciąży, po porodzie ich stan nie ulega poprawie.
Przyczyny i czynniki ryzyka cukrzycy ciążowej
Jakie są główne przyczyny cukrzycy ciążowej? Patogeneza tej przypadłości jest złożona. Źródłem problemu są zmiany metabolizmu węglowodanów oraz zaburzenia procesów adaptacyjnych zachodzące w organizmie ciężarnej, które dotyczą insulinooporności wywoływanej wahaniami hormonalnymi oraz innymi uwarunkowaniami endo- i egzogennymi.
Czynnikami zwiększającymi ryzyko cukrzycy ciążowej jest nadmiar tkanki tłuszczowej i zwiększona masa ciała matki, jak również jej wiek – im mama jest starsza, tym bardziej upośledzone są procesy adaptacyjne. Prawdopodobieństwo cukrzycy gestacyjnej rośnie już po 35. roku życia. Do cukrzycy ciążowej predysponuje nadciśnienie tętnicze, kolejna ciąża, wcześniejsze urodzenie dziecka o masie ciała 4kg lub wyższej, zespół policystycznych jajników, rozpoznanie cukrzycy ciążowej w poprzednich ciążach, obciążenia cukrzycowe przed ciążą oraz obciążenia cukrzycowe występujące w najbliższej rodzinie.
Kto jest najbardziej narażony na cukrzycę ciążową?
Każda kobieta musi mieć świadomość, że również u niej może rozwinąć się cukrzyca ciążowa. Oczywiście wyżej wymienione czynniki zwiększają ryzyko cukrzycy ciążowej, niemniej jednak czujność muszą zachować wszystkie ciężarne. Nawet jeśli przed zajściem w ciążę badania glukozy wychodziły dobrze, wcale nie oznacza to, że można się czuć bezpiecznie. Należy wykonywać badania zgodnie z zaleceniami swojego lekarza. Ku przestrodze trzeba przytoczyć statystyki – nawet jedna na dziesięć kobiet w ciąży może mieć cukrzycę ciążową!
Rola hormonów ciążowych
W jaki sposób hormony zaburzają gospodarkę węglowodanową? Podczas ciąży wzrasta poziom m.in. progesteronu i estrogenu. Hormony te są niezbędne dla prawidłowego rozwoju płodu i prawidłowego przebiegu ciąży. Jednocześnie osłabiają one działanie insuliny, która – jak wiadomo – jest odpowiedzialna za transport glukozy z krwi do komórek. Skutkiem tego jest utrzymujące się podwyższone stężenie glukozy we krwi.
Znaczenie predyspozycji genetycznych
Nie powinno być zaskoczeniem, że uwarunkowania genetyczne mogą mieć duży wpływ na rozwój cukrzycy ciążowej. Przypadki zachorowań na cukrzycę typu 2 wśród członków najbliższej rodziny powinny skłonić kobietę do zachowania szczególnej ostrożności.
Objawy cukrzycy ciążowej
Znaczącym utrudnieniem w diagnostyce tego zaburzenia jest to, że objawy cukrzycy ciążowej nie są specyficzne. Takie dolegliwości związane z cukrzycą u ciężarnych jak spadek energii, pogorszenie samopoczucia i ogólnej kondycji traktowane są jako charakterystyczne objawy ciąży, dlatego najczęściej są ignorowane.
Typowe symptomy
Jakie dolegliwości można więc określić jako objawy cukrzycy w ciąży? Można tu wymienić m.in. przemęczenie, senność, większą męczliwość, apatię, zawroty głowy, napady wilczego głodu, wzmożone pragnienie, suchość w ustach, częstomocz, lekkie zaburzenia widzenia, wzrost ciśnienia krwi oraz nawracające infekcje intymne.
Kiedy należy się zaniepokoić?
Wymienionych wyżej objawów nie można lekceważyć. Niezależnie, czy pojawi się tylko jeden z nich, czy też wszystkie naraz, należy się zgłosić do swojego lekarza! Wówczas trzeba jak najszybciej przeprowadzić test obciążenia glukozą (tzw. krzywa cukrowa).
Normy glukozy w ciąży
Jeśli chodzi o normy glukozy w ciąży, to przedstawiają się one następująco: glikemia na czczo powinna się mieścić w granicy 70-90mg/dl, w 1 godzinę po posiłku – poniżej 140mg/dl, w dwie godziny po posiłku – poniżej 120mg/dl, a w nocy (między godziną 2 a 4) – 70-90mg/dl. Gdy zostanie stwierdzona cukrzyca u ciężarnej, to właśnie do osiągnięcia takich wartości musi dążyć kobieta.
Diagnostyka cukrzycy ciążowej
Brak specyficznego przebiegu sprawia, że trudno rozpoznać cukrzycę ciążową na podstawie samych objawów, stąd też duży nacisk kładzie się na badania profilaktyczne. Kobieta już na pierwszej wizycie powinna mieć zlecone badanie poziomu glukozy we krwi. Oznaczenie glikemii na czczo powinno się odbyć około 8. tygodnia ciąży. Jakie są zalecenia do wykonywania badania na cukrzycę ciążową?
Test obciążenia glukozą w ciąży
Podstawowe badanie na cukrzycę ciążową to doustny test obciążenia glukozą. Polega on na kilku oznaczeniach poziomu glukozy w określonym czasie. Po oznaczeniu stężenia cukru na czczo kobieta musi wypić roztwór glukozy, w 60. minucie po wypiciu tego roztworu ponownie oznaczane jest stężenie glukozy we krwi, kolejne wykonuje się w 120. minucie.
Prawidłowe wartości glukozy w ciąży w badaniu obciążenia glukozą wynoszą: na czczo – poniżej 92mg/dl (<5,1mmol/l), w 60. minucie – poniżej 180mg/dl (<10,0mmol/l), w 120. minucie – poniżej 153mg/dl (≤8,5mmol/l). Przekroczenie normy cukrzycy ciążowej jest podstawą do zdiagnozowania choroby.
Kiedy zleca się test obciążenia glukozą? Obowiązkowo każda ciężarna musi go wykonać między 24. a 28. tygodniem ciąży. Jeśli jednak wcześniejsze badanie glikemii na czczo było nieprawidłowe, krzywą cukrową wykonuje się wcześniej. Wskazaniem do przeprowadzenia badania na cukrzycę ciążową są objawy wskazujące na rozwój tej choroby.
Inne badania diagnostyczne
Ciężarna powinna wykonywać wszystkie zalecane przez lekarza badania kontrolne. Ponadto ze względu na to, że jednym z objawów związanych z cukrzycą gestacyjną jest wysokie ciśnienie, należy także regularnie mierzyć ciśnienie krwi. Po zdiagnozowaniu cukrzycy ciążowej obowiązkowe jest także monitorowanie aktywności płodu, aby ocenić, czy dziecko prawidłowo się rozwija.
Częstotliwość kontroli poziomu cukru
To, jak często kobieta musi kontrolować glikemię, zależy od tego, czy znajduje się w grupie zwiększonego ryzyka oraz tego, jakie miała wyniki na początku ciąży. Częstotliwość kontroli jest większa, gdy kobieta ma np. obciążenia rodzinne lub wysoki wskaźnik BMI.
Po otrzymaniu diagnozy kobieta musi regularnie monitorować poziom cukru w ciąży. Musi wykonywać pomiary przynajmniej 4 razy dziennie w różnych okolicznościach – na czczo i po posiłkach. Na szczęście nowoczesne glukometry są łatwe w obsłudze, zapewniają szybkie i precyzyjne wyniki.
Leczenie cukrzycy ciążowej
Leczenie cukrzycy ciążowej dąży do unormowania poziomu glukozy we krwi. Zawsze metodę leczenia lekarz dopasowuje indywidualnie dla każdej pacjentki. Najczęściej zalecana jest zmiana diety oraz aktywność fizyczna, choć w niektórych przypadkach konieczne jest leczenie farmakologiczne – insulinoterapia. Nie należy się obawiać, insulina w ciąży jest bezpieczna dla dziecka. Dodatkowo w porozumieniu z lekarzem można rozpocząć specjalistyczną suplementację. Pomoże on dobrać odpowiednie witaminy dla ciężarnych i preparaty z magnezem. Magnez jest ważny, gdyż pomaga regulować poziom cukru we krwi.
Odpowiednia dieta w cukrzycy ciążowej
Dieta przy cukrzycy ciążowej powinna opierać się na zasadach zdrowego żywienia z obniżoną kalorycznością, co pozwoli utrzymać prawidłową masę ciała. Nie może to jednak być dieta odchudzająca! Niezwykle istotne jest planowanie regularnych posiłków – 5-6 (trzy główne i 2-3 mniejsze) co 3-4 godziny. Ostatni (tzw. druga kolacja) powinien być jedzony na krótko przed snem. Posiłek lub przekąskę należy zjeść także w sytuacji, gdy nie odczuwa się głodu. Regularne posiłki zapobiegają gwałtownym spadkom poziomu glukozy.
Porcje nie powinny być zbyt obfite, należy się skupić na jakości posiłków. Co jeść z cukrzycą ciążową? Należy wybierać produkty jak najmniej przetworzone, w jadłospisie powinny się znaleźć węglowodany złożone (pełnoziarniste pieczywo, ryż brązowy, kasza gryczana i pęczak, bulgur, makaron pełnoziarnisty), białko (chudy nabiał, chude mięso i ryby, rośliny strączkowe), zdrowe tłuszcze (orzechy, nasiona, oliwa z oliwek i olej lniany). W każdym posiłku trzeba zawrzeć świeże warzywa, czyli źródło witamin, minerałów i błonnika. Ponadto trzeba dbać o prawidłowe nawodnienie organizmu!
Należy ograniczyć spożycie cukrów prostych (białego pieczywa pszennego, wyrobów cukierniczych, białego makaronu pszennego, ryżu białego i kaszy kuskus). Ponadto należy unikać słodzonych napojów, słodyczy, ciastek, cukierków. A co słodkiego można jeść przy cukrzycy ciążowej? Kobieta może wybrać specjalne słodycze dla diabetyków, jednak również w ich przypadku należy zachować umiar. Zaleca się ograniczyć tłuszcze nasycone oraz zrezygnować ze smażenia, posiłki powinno się gotować w wodzie lub na parze, ewentualnie dusić. Podczas komponowania menu należy zawsze sprawdzać indeks glikemiczny i ładunek glikemiczny produktów. Im niższe są te wartości, tym lepiej.
Rola aktywności fizycznej
Nie tylko dieta w cukrzycy ciążowej jest ważna dla unormowania poziomu cukru we krwi. Ogromnym wsparciem jest umiarkowana, regularna aktywność fizyczna. Trzeba przy tym pamiętać, że nie każdy rodzaj aktywności jest wskazany dla kobiet w ciąży. Warto więc omówić to z lekarzem.
Insulinoterapia w ciąży
Gdy jest to konieczne, lekarz zleca kobiecie leczenie insuliną. Warto jednak dodać, że insulina w ciąży jest wprowadzana zazwyczaj dopiero wtedy, gdy zawiedzie dieta oraz aktywność fizyczna. Pory podawania insuliny oraz dawkowanie są indywidualnie dostosowane dla ciężarnej.
Powikłania cukrzycy ciążowej
Wczesne wykrycie cukrzycy ciążowej i szybkie wprowadzenie leczenia zmniejsza ryzyko występowania powikłań. Jeśli jednak objawy cukrzycy ciążowej zostaną zignorowane i glikemia nie zostanie unormowana, mogą pojawić się powikłania cukrzycy ciążowej. Konsekwencje mogą dotyczyć zarówno matki, jak i dziecka.
Zagrożenia dla matki
Powikłania cukrzycy ciążowej mogą dotyczyć matki. Zalicza się do nich zwiększone ryzyko wystąpienia np. nadciśnienia tętniczego oraz stanu przedrzucawkowego, zaburzeń metabolicznych oraz chorób sercowo-naczyniowych. Wiele kobiet zastanawia się, czy przy cukrzycy ciążowej rodzi się wcześniej? Tak, prawdopodobieństwo porodu przedwczesnego jest wysokie. W kwestii cukrzyca ciążowa a poród należy zwrócić uwagę jeszcze na jedno. Ze względu na wysoką masę urodzeniową dziecka może dochodzić do powikłań i urazów okołoporodowych, często więc cukrzyca gestacyjna jest wskazaniem do cesarskiego cięcia.
Wpływ na rozwój dziecka
Jakie mogą być skutki cukrzycy ciążowej dla dziecka? Wysoki poziom cukru w ciąży może być przyczyną dużej masy urodzeniowej noworodka (makrosomia płodu) oraz ryzyka wystąpienia hipoglikemii (niedocukrzenia) u dziecka po porodzie. Warto podkreślić, że najbardziej niebezpieczna jest nieleczona cukrzyca ciążowa w 1 trymestrze (niezdiagnozowana wcześniej cukrzyca typu 1 lub 2). Taki stan może doprowadzić do rozwoju wad wrodzonych (m.in. serca i ośrodkowego układu nerwowego), do wewnątrzmacicznego obumarcia płodu i poronienia.
Powikłania cukrzycy ciążowej u dziecka mogą ujawnić się po pewnym czasie. Mogą to być zaburzenia rozwoju psychofizycznego i zdolności intelektualnej. Dziecko może mieć skłonność do otyłości oraz do rozwoju zespołu metabolicznego w wieku młodzieńczym, w tym insulinooporności i cukrzycy typu drugiego.
Ryzyko po porodzie
Zasadniczo cukrzyca ciążowa ustępuje w niedługim czasie po porodzie. Jednakże jej przebycie sprzyja rozwojowi cukrzycy typu 2 w przyszłości. Oznacza to, że kobieta mimo unormowania glikemii powinna nadal o siebie dbać. Musi prowadzić działania profilaktyczne polegające na regularnym badaniu poziomu cukru we krwi, utrzymywaniu zdrowej diety oraz uprawianiu codziennej aktywności fizycznej. Zarówno odpowiedni sposób żywienia, jak i ruch pomogą zachować prawidłową masę ciała.
Cukrzyca ciążowa to realne zagrożenie dla każdej kobiety. Z tego powodu należy regularnie wykonywać badanie glukozy we krwi. A w przypadku zdiagnozowania choroby należy przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących diety, aktywności fizycznej oraz w razie potrzeby także stosowania insuliny. Nieleczona cukrzyca ciążowa może mieć poważne konsekwencje przede wszystkim dla dziecka.
