Czym jest biegunka poantybiotykowa? Profilaktyka i leczenie
28.02.2024Antybiotyki stosuje się w leczeniu infekcji o podłożu bakteryjnym! Należy od razu podkreślić, że są one wskazane tylko w przypadku zakażeń wywołanych bakteriami, nie sprawdzają się w ogóle przy infekcjach wirusowych! Jak każdy lek również antybiotyk może powodować liczne działania niepożądane. Jednym z najczęstszych jest biegunka poantybiotykowa. W jaki sposób jej zapobiegać? Co zrobić, gdy się pojawi?
Spis treści:
- Czym jest biegunka poantybiotykowa?
- Dlaczego niektóre antybiotyki mogą wywołać biegunkę?
- U kogo może wystąpić poantybiotykowa biegunka?
- Jakie są objawy biegunki po zażyciu antybiotyku?
- Po jakim czasie może wystąpić biegunka poantybiotykowa?
- Jak długo może trwać biegunka po antybiotyku?
- Jak można zapobiegać biegunce poantybiotykowej?
Czym jest biegunka poantybiotykowa?
Przeciwbakteryjne działanie antybiotyków może przebiegać na dwóch poziomach. Niektóre substancje cechuje działanie bakteriobójcze, oznacza to, że powodują one śmierć komórki bakteryjnej. Inne działają bakteriostatycznie, czyli hamują proces namnażania się bakterii. Na rynku dostępne są antybiotyki o wąskim spektrum działania (działają na konkretny rodzaj patogenów) oraz o szerokim spektrum. Wskazaniem do stosowania tych leków są infekcje o podłożu bakteryjnym.
Podczas antybiotykoterapii ważne jest, aby przestrzegać zasad dotyczących bezpieczeństwa stosowania leków. Po pierwsze nie wolno przekraczać zalecanych dawek, po drugie trzeba utrzymywać odpowiednie przerwy między kolejnymi dawkami. Po trzecie antybiotyk trzeba stosować tak długo, jak zlecił to lekarz – przerwanie leczenia wcześniej może spowodować nawrót choroby. Ponadto samodzielne odstawianie antybiotyków przyczynia się do rozwoju bakterii lekoopornych, co powoduje, że dostępne antybiotyki przestają być skuteczne!
Prawidłowe stosowanie antybiotyków jest kluczowe nie tylko dla bezpieczeństwa, ale przede wszystkim dla efektywności terapii. Jednak nawet w przypadku stosowania się do zaleceń mogą wystąpić działania niepożądane. Biegunka poantybiotykowa (AAD) jest jednym z najczęściej pojawiających się skutków ubocznych. Bezpośrednia przyczyna takiego stanu wynika z działania antybiotyków. Nie działają one wybiórczo wyłącznie na chorobotwórcze patogeny, przypadkową ofiarą stają się również dobroczynne bakterie, które są istotne dla utrzymania prawidłowego funkcjonowania całego organizmu! Szacuje się, że poantybiotykowa biegunka występuje u 20-40% pacjentów. Istotne przy tym jest to, że bardziej na jej wystąpienie narażone są niemowlęta, dzieci i osoby starsze!
Dlaczego niektóre antybiotyki mogą wywołać biegunkę?
Niestety właściwie wszystkie antybiotyki mogą być przyczyną biegunki, choć najbardziej szkodliwe są substancje o szerokim spektrum działania. Najwyższe ryzyko pojawia się w przypadku przyjmowania takich leków jak aminopenicyliny (zwłaszcza kombinacja aminopenicylin i klawulanianu), cefalosporyny, klindamycyny, makrolidy, fluorochinolony. Niszcząc pożyteczną mikroflorę jelitową, antybiotyki zaburzają równowagę mikrobiomu jelitowego, w efekcie dochodzi do stanu dysbiozy, który sprzyja pojawianiu się problemów trawiennych. Ponadto antybiotyki wykazują toksyczne działanie na komórki jelitowe (enterocyty), co więcej, niektóre z nich (np. erytromycyna) zaburzają motorykę przewodu pokarmowego, w czym także można doszukiwać się przyczyny biegunki poantybiotykowej.
Ilościowe i jakościowe zaburzenie mikrobioty jelit powoduje rozrost niektórych szkodliwych patogenów. Biegunka poantybiotykowa najczęściej jest spowodowana przez beztlenowe bakterie Clostridium difficile. Produkują one toksyny, które podrażniają wyściółkę jelit. Zakażenie Clostridium difficile wywołuje objawy tzw. rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego. Dodatkowo biegunka poantybiotykowa może być związana z innymi czynnikami zakaźnymi – Clostridium perfringens, Staphylococcus aureus, Klebsiella oxytoca, Salmonella spp. i Candida spp.
U kogo może wystąpić poantybiotykowa biegunka?
Biegunka po odstawieniu antybiotyku może wystąpić właściwie u każdego, choć w niektórych grupach to ryzyko jest zdecydowanie wyższe. Jak już wcześniej wspomniano, najczęściej diagnozowana jest biegunka poantybiotykowa u niemowlaka i dzieci poniżej 6. roku życia oraz u osób starszych powyżej 65. roku życia! Warto dodać, że biegunka poantybiotykowa u seniorów może częściej dotyczyć osób hospitalizowanych i przebywających w domach opieki.
Ponadto trzeba wymienić czynniki, które zwiększają ryzyko poantybiotykowej biegunki. Jest to przede wszystkim długotrwała antybiotykoterapia oraz przyjmowanie kilku różnych antybiotyków, w tym tych o szerokim spektrum działania. Biegunka po odstawieniu antybiotyku z większym prawdopodobieństwem pojawi się u osób, które już w przeszłości miały z nią do czynienia, a także u osób, u których występują choroby przewlekłe, u osób, które stosują inhibitory pompy protonowej oraz u osób dializowanych.
Jakie są objawy biegunki po zażyciu antybiotyku?
Objawy biegunki poantybiotykowej są podobne do objawów biegunek innego pochodzenia. Biegunka to inaczej rozwolnienie, mówi się o niej, gdy częstość wypróżnień zwiększa się do trzech lub więcej razy w ciągu doby. W przebiegu biegunki stolce mają luźną lub wodnistą konsystencję. Zazwyczaj objawy biegunki poantybiotykowej są łagodne i mają charakter samoograniczający się. Najczęściej dolegliwości utrzymują się w trakcie trwania antybiotykoterapii i ustępują wraz z jej zakończeniem, ewentualnie po zmianie leku.
W niektórych przypadkach biegunka poantybiotykowa ma ostrzejszy przebieg. Może wówczas dochodzić do stanu zapalnego. Rozwolnieniu towarzyszy wtedy obrzęk i przekrwienie śluzówki jelita. Najcięższą postacią biegunki poantybiotykowej jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit, czyli powikłanie wynikające z uszkodzenia komórek jelit spowodowanego toksynami produkowanymi przez bakterie Clostridium difficile. Do jego objawów zalicza się m.in. ostrą wodnistą biegunkę ze śladami śluzu lub krwi, ból brzucha, gorączkę, dreszcze, odwodnienie, w skrajnych przypadkach perforację jelita grubego.
Biegunka poantybiotykowa u dziecka i niemowlaka jest bardzo częstą dolegliwością. Choć zazwyczaj ma łagodną postać, to u najmłodszych konsekwencje rozwolnienia mogą być bardzo poważne. Niemowlęta i dzieci są narażone na odwodnienie bardziej niż osoby dorosłe, dlatego też podczas antybiotykoterapii należy uważnie obserwować ich stan! Odwodnienie może się u nich objawiać np. sennością, apatią, zmniejszonym oddawaniem moczu, suchością śluzówek, a u niemowląt także zapadnięciem ciemiączka. Wysokie ryzyko odwodnienia niesie za sobą także biegunka poantybiotykowa u seniorów.
Po jakim czasie może wystąpić biegunka poantybiotykowa?
Charakterystyczne jest to, że nie ma zasady, kiedy dokładnie pojawią się objawy biegunki poantybiotykowej. Niestety okres, kiedy może do tego dojść, jest bardzo długi. Biegunka poantybiotykowa może się pojawić już kilka godzin po przyjęciu pierwszej dawki, a może też wystąpić po kilku tygodniach, a nawet po dwóch miesiącach po zakończeniu leczenia.
Jak długo może trwać biegunka po antybiotyku?
Czas trwania biegunki poantybiotykowej zwykle wynosi do 7-14 dni. Jej objawy można łagodzić samodzielnie bez konsultacji z lekarzem. Jednakże w sytuacji, gdy po dwóch dniach nawadniania i stosowania probiotyków stan zdrowia nie ulega poprawie, trzeba się zgłosić do lekarza. Pilnej wizyty wymaga pojawienie się objawów odwodnienia lub wysokiej gorączki oraz podejrzenie rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego. Przy zakażeniu bakterią Clostridium difficile podaje się antybiotyki, a czasem konieczna jest hospitalizacja!
Jak wygląda leczenie biegunki poantybiotykowej? Najważniejsze jest uzupełnianie płynów. Odwodnienie jest stanem niebezpiecznym dla zdrowia, należy go unikać za wszelką cenę. Kluczowe jest zwiększenie podaży wody, a także stosowanie płynów nawadniających z elektrolitami. Wspomagająco warto przyjmować probiotyki. Można spożywać naturalne probiotyki, np. jogurty i kefir, ale prawda jest taka, że w celu zapobiegania biegunce i skracania czasu jej trwania potrzebne są konkretne szczepy bakterii, m.in. Lactobacillus rhamnosus GG, Streptococcus thermophilus, Bifidobacterium lactis Bb12 lub drożdże probiotyczne Saccharomyces boulardii. W aptece można dostać probiotyki w postaci saszetek i kapsułek, a także w postaci płynnej polecanej dla dzieci, np. Dicoflor krople.
Jednym z najbardziej oczywistych sposobów na leczenie biegunki poantybiotykowej są leki na biegunkę. Jednakże nie należy ich stosować bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem. Samodzielnie nie wolno też podejmować decyzji o odstawieniu stosowanego antybiotyku. Takie postępowanie może przynieść więcej szkody niż pożytku. Zamiast lekkomyślnie przerywać leczenie, należy skonsultować się z lekarzem, który albo zleci odstawienie leku, albo przepisze inny.
Dodatkowo biegunka poantybiotykowa u dorosłego i dziecka wymaga zmodyfikowania diety, wskazane są lekkostrawne posiłki o niskiej zawartości błonnika, np. ryż, gotowane ziemniaki, jabłka i marchewka, banany, sucharki, lekkie zupy. Ważny jest też odpoczynek. Szczególnej opieki wymagają najmłodsi. Biegunka poantybiotykowa u niemowlaka wiąże się z dyskomfortem wynikającym z podrażnienia skóry w okolicy pieluszkowej, dlatego trzeba odpowiednio dbać o czystość i ochronę okolicy odbytu.
Jak można zapobiegać biegunce poantybiotykowej?
Ze względu na duże ryzyko wystąpienia biegunki po antybiotyku lekarz zawsze zleca równoczesne stosowanie probiotyków. Choć może się to wydawać zbędne, to nie wolno ignorować tych wskazań! Probiotyki powinno się stosować zarówno u dzieci, jak i u dorosłych! Środki ostrożności szczególnie ważne są w przypadku grup, które są najbardziej narażone na powikłania, zarówno biegunka poantybiotykowa u dziecka, jak i biegunka poantybiotykowa u seniorów mogą być bardzo niebezpieczne! Również osoby, które w przeszłości mierzyły się z biegunką po odstawieniu antybiotyku, powinny poważnie podchodzić do kwestii stosowania preparatów osłonowych.
Antybiotyki to jedno z najważniejszych odkryć człowieka. Niestety mimo ich niezwykłej użyteczności mogą one wywoływać liczne skutki uboczne. Z tego powodu należy stosować je bardzo ostrożnie, ściśle z zalecanym dawkowaniem. Ponadto podczas antybiotykoterapii trzeba przyjmować probiotyki. A w przypadku, gdy pojawi się biegunka poantybiotykowa, należy odpowiednio się nawadniać!
