Czym jest półpasiec i jak go leczyć?

Półpasiec to choroba zakaźna, która objawia się charakterystyczną bolesną wysypką. Jest on wywoływany przez wirus VZV, czyli dokładnie ten sam, który wywołuje ospę wietrzną. Mało tego, typowe jest to, że półpasiec rozwija się wyłącznie u osób, które wcześniej już przechorowały ospę. Czy półpasiec jest groźny? Jak się go leczy?

Spis treści:

• Czym jest półpasiec?
• Jakie są odmiany półpaśca?
• Jakie są przyczyny półpaśca?
• Jak objawia się półpasiec?
• Jak przebiega diagnostyka półpaśca?
• Jak wygląda leczenie półpaśca?
• Czy półpaścem można się zarazić?

Czym jest półpasiec?

Półpasiec jest ostrą chorobą zakaźną o podłożu wirusowym. Do pojawienia się jego objawów przyczynia się ten sam wirus, który wywołuje ospę wietrzną. Mowa tu o wirusie VZV (Varicella zoster virus), zwanym też wirusem ospy wietrznej i półpaśca. Wirus ten należy do rodziny Herpesviridae. Z nielicznymi wyjątkami choroba rozwija się tylko u osób, które przechorowały ospę wietrzną – w bardzo rzadkich przypadkach może do tego dojść u osób zaszczepionych przeciwko ospie. Podobnie jak przy ospie także przy półpaścu obserwuje się na ciele wysypkę, choć przybiera ona nieco inną postać i jest inaczej umiejscowiona.

Najczęściej półpasiec u dorosłych trwa do 4 tygodni. W pierwszej fazie choroby pojawiają się objawy zapowiadające (m.in. uczucie swędzenia, mrowienia i drętwienia), które są związane z reaktywacją wirusa w organizmie. Po kilku dniach na ciele można zaobserwować wysypkę w postaci małych pęcherzyków wypełnionych płynem. Z czasem pęcherzyki wysychają i pokrywają się strupkami. Większość osób ma półpaśca raz w życiu, na ponowne zachorowanie narażone są głównie osoby z deficytem odporności.

Kto najczęściej choruje na półpasiec? Zwykle choroba rozwija się u osób dorosłych. Czynnikami sprzyjającymi jest tu wiek – powyżej 50. roku życia oraz stany osłabienia odporności, do których zalicza się m.in. stan niedożywienia organizmu, nowotwory, radio- i chemioterapię, stosowanie leków immunosupresyjnych, zakażenie wirusem HIV. Fakt, że osoby dorosłe są bardziej narażone na zachorowanie, wcale nie oznacza, że wirus omija najmłodszych, jednak trzeba podkreślić, że półpasiec u dzieci nie zdarza się często.

Na półpasiec mogą zachorować kobiety w ciąży (okres ciąży uznaje się jako czynnik ryzyka), ale zdarza się to stosunkowo rzadko. Niestety komplikacje z tym związane mogą być bardzo groźne dla płodu (zwłaszcza gdy dojdzie do zachorowania w pierwszym trymestrze). Ze względu na to, że wirus przenika przez łożysko, może dojść do niedorozwoju kończyn, rozwoju wad oczu i układu moczowego u płodu. Ponadto w przypadku, gdy mama zachoruje na półpasiec tuż przed porodem, istnieje duże prawdopodobieństwo, że dziecko urodzi się zakażone.

Jakie są odmiany półpaśca?

Oprócz półpaśca o typowym przebiegu (o nim za chwilę), wyróżnia się również odmiany nietypowe, gdy zmiany mają mniej charakterystyczny wygląd lub umiejscowienie. I tak należy wymienić półpasiec rozsiany (uogólniony). To postać choroby, w której zmiany skórne występują na całym ciele, najczęściej diagnozuje się ją u chorych na raka i u osób, które przyjmują leki immunosupresyjne. Półpasiec uszny charakteryzuje się występowaniem zmian na małżowinie usznej, w przewodzie słuchowym i na błonie bębenkowej, szumów usznych, zaburzeń słuchu i zawrotów głowy, a jego następstwem może być m.in. uszkodzenie słuchu lub rozwój zespołu Ramsaya Hunta, który objawia się np. porażeniem nerwu twarzowego.

O półpaścu ocznym mówimy, gdy wirus atakuje nerw trójdzielny, wysypka pojawia się wówczas na powiekach, a także na rogówce i spojówce oka. Półpasiec oczny ma ciężki przebieg, a jego powikłaniem może być uszkodzenie lub utrata wzroku. Wyróżnia się ponadto półpasiec zgorzelinowy, który polega na tym, że pojawiające się na skórze zmiany nie wysychają, a przybierają postać zgorzelinowych owrzodzeń oraz półpasiec krwotoczny, gdy wykwitom towarzyszą wylewy krwi do skóry.

Jakie są przyczyny półpaśca?

Przyczyny półpaśca są znane, jest to wirus VZV. U osoby, która nie została zaszczepiona lub nie zyskała odporności przez przechorowanie choroby, pierwszy kontakt z wirusem VZV wywołuje ospę wietrzną. Po wyleczeniu choroby patogen nie jest usuwany z organizmu, „chowa się” w zwojach nerwowych i pozostaje tam w uśpieniu do końca życia. U niektórych osób w sprzyjających warunkach, m.in. w stanie obniżonej odporności, ciężkiego obciążenia organizmu lub silnego stresu dochodzi do aktywacji wirusa, w efekcie czego pojawiają się objawy półpaśca.

Już wcześniej zostało wspomniane, że najczęściej występuje półpasiec u dorosłych, głównie po 50. roku życia. Półpasiec u dzieci rozwija się rzadziej, jedną z sytuacji, gdy ryzyko zachorowania u nich jest szczególnie wysokie, jest przypadek, gdy matka po 20. tygodniu ciąży zachorowała na ospę wietrzną.

Jak objawia się półpasiec?

Objawy półpaśca o typowym przebiegu są na tyle charakterystyczne, że lekarze zwykle nie mają problemu z rozpoznaniem choroby. Kiedy dojdzie do reaktywacji wirusa w organizmie, u chorego pojawiają się objawy zwiastunowe, m.in. stan podgorączkowy lub gorączka, ból gardła i głowy, osłabienie, a przede wszystkim uczucie mrowienia, pieczenia, swędzenia, drętwienia skóry oraz ostry ból w miejscu zaatakowanego nerwu, gdzie później pojawi się wysypka.

Wysypka w przebiegu półpaśca ma postać rumienia i drobnych pęcherzyków wypełnionych przezroczystym płynem surowiczym, które z czasem zaczynają pękać. Następnie wysychają i zmieniają się w strupy, które samoistnie odpadają, pozostawiając czasem blizny i przebarwienia. Zmianom skórnym towarzyszy bolesność, uczucie pieczenia i swędzenia. Wykwity są zawsze zlokalizowane po jednej stronie ciała i nie przekraczają jego linii środkowej. Zwykle zajmują obszar tułowia (wzdłuż nerwów międzyżebrowych) i pośladków, rzadziej są to nogi, ręce lub twarz.

Jak przebiega diagnostyka półpaśca?

W przypadku podejrzenia półpaśca lub zaobserwowania u siebie niepokojących objawów należy zgłosić się do lekarza. Rozpoznanie choroby następuje na podstawie wywiadu oraz wyglądu i umiejscowienia zmian skórnych. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości lekarz zleci badanie specyficznych przeciwciał IgM skierowanych przeciwko wirusowi ospy wietrznej i półpaśca.

Jak wygląda leczenie półpaśca?

Leczenie półpaśca polega przede wszystkim na łagodzeniu objawów. W określonych przypadkach lekarz może zlecić również przeciwwirusowe leki na półpasiec z acyklowirem (np. Heviran Comfort Max 0,4g x 30 tabletek), które łagodzą przebieg choroby oraz ograniczają namnażanie wirusa. Jest to wskazane głównie przy ciężkim przebiegu choroby, w przypadku zmian zlokalizowanych np. w okolicy oczu i uszu, a także u osób z upośledzoną odpornością. Przy okazji należy przypomnieć, że półpasiec to choroba wywoływana przez wirusy, oznacza to, że stosowanie antybiotyków w jej leczeniu jest bezzasadne.

Jeśli chodzi o objawowe leczenie półpaśca, to wskazane są leki przeciwbólowe z paracetamolem (np. Apap) lub ibuprofenem. W sytuacji, gdy leki dostępne bez recepty nie pomagają, lekarz może zlecić silniejsze substancje. A co na wysypkę? W celu łagodzenia objawów związanych ze zmianami skórnymi można stosować chłodne okłady lub kąpiele, trzeba też uważać, aby nie podrażniać wykwitów, zaleca się np. nosić luźne ubrania. Bardzo ważne jest, aby nie drapać wysypki, żeby nie doprowadzić do nadkażenia bakteryjnego. Profilaktycznie można stosować leki odkażające z oktenidyną.

Większość osób po przechorowaniu półpaśca w pełni wraca do zdrowia. Jednakże u niektórych zdarzają się powikłania. Najczęstszym następstwem (głównie u osób starszych) jest neuralgia półpaścowa, czyli utrzymujący się przez kilka tygodni, a nawet kilka miesięcy, silny ból – stały lub napadowy, określany jako kłujący, piekący, palący, pulsujący, przeszywający. Poza tym mogą pojawić się blizny i przebarwienia na skórze. Poważniejsze powikłania półpaśca występują bardzo rzadko, głównie u osób z upośledzoną odpornością, jest to: zakażenie skóry, zapalenie płuc, zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych, niedowłady, powikłania ze strony narządu wzroku i słuchu, w tym utrata wzroku i słuchu, porażenie nerwu twarzowego.

Czy półpaścem można się zarazić?

Półpasiec jest chorobą zakaźną, jednak nie można się nim zarazić od osoby chorej, tzn. możliwe jest zakażenie się wirusem VZV, ale wówczas zakażony nie zachoruje na półpasiec, tylko na ospę wietrzną! Oczywiście objawy ospy pojawią się tylko u osób, które wcześniej nie chorowały na tę chorobę lub u osób, które nie były na nią szczepione. Co ważne, półpasiec jest mniej zakaźny niż ospa wietrzna, u osoby chorej na półpasiec wirus znajduje się jedynie w płynie surowiczym z pęcherzy skórnych, więc do zakażenia dochodzi wyłącznie przez bezpośredni kontakt z tą wydzieliną (chory na półpasiec zaraża w okresie utrzymywania się wykwitów). Inaczej jest w przypadku ospy, gdy chory roznosi wirusa także drogą kropelkową.

Półpasiec u dorosłych jest chorobą, która jest następstwem wcześniejszego przechorowania ospy wietrznej. Czy można uniknąć zachorowania na półpasiec? Od 2023 roku na rynku dostępna jest szczepionka przeciwko półpaścowi dla osób, które przechorowały ospę wietrzną. Szczepienie jest wskazane głównie dla osób powyżej 50. roku życia i dla osób powyżej 18. roku życia, u których ryzyko zachorowania jest podwyższone.

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.