Dysfagia - czym są zaburzenia połykania, dlaczego występują i jak je leczyć?
17.11.2022Zaburzenia w połykaniu płynów i pokarmów najczęściej pojawiają się u osób starszych, choć na ich wystąpienie narażone są też osoby młodsze i dzieci. Dysfagia może być związana z chorobami układu pokarmowego, do jej rozwoju mogą się też przyczynić schorzenia neurologiczne. W jaki sposób leczyć dysfagię? Jak wygląda żywienie osób z zaburzeniem połykania?
Z naszego artykułu dowiesz się m.in.:
- Co to jest dysfagia?
- Jakie są przyczyny i objawy dysfagii?
- Jaka dieta jest najlepsza w zaburzeniach połykania?
- Jak leczyć dysfagię?
Czym jest dysfagia?
Dysfagia jest zaburzeniem w przełykaniu pokarmów stałych i płynów, może objawiać się jedynie utrudnionym przełykaniem lub całkowitą niemożnością przełykania. Zaburzenia połykania pojawiają się w każdym wieku, choć zdecydowanie najczęściej diagnozuje się je u osób starszych. Objawiają się m.in. uczuciem niepełnego przełknięcia i zalegania czegoś w przełyku bądź uczuciem ucisku w klatce piersiowej. Jeśli chodzi o przyczyny dysfagii, to są one bardzo zróżnicowane. Do zaburzeń przełykania może dochodzić zarówno w efekcie uszkodzenia struktur jamy ustnej, gardła, krtani, jak i wskutek schorzeń górnego odcinka układu pokarmowego oraz chorób układu nerwowego.
Jakie wyróżnia się rodzaje dysfagii?
Ze względu na miejsce występowania „przeszkody” powodującej utrudnienie połykania wyróżnia się dysfagię górną (ustno-gardłową), która znana jest także jako dysfagia przedprzełykowa oraz dysfagię przełykową, czyli dolną. Dysfagia przedprzełykowa definiowana jest jako niezdolność do uformowania kęsa pokarmu i przemieszczenia go z jamy ustnej do gardła i przełyku. Natomiast dysfagia przełykowa to stan, gdy jedzenie nie przechodzi przez przełyk, towarzyszy temu wrażenie zatrzymywania się pokarmu podczas jego przemieszczania się przez przełyk, uczucie zalegania jedzenia za mostkiem, uczucie rozpierania i gniecenia w klatce piersiowej.
Przyczyny dysfagii
Do wystąpienia dysfagii mogą doprowadzić różnego rodzaju czynniki. Jeśli chodzi dysfagię przedprzełykową, to wśród przyczyn wymienia się miejscowe zmiany strukturalne (np. zapalenie śluzówki jamy ustnej, gardła, migdałków), nowotwory (gardła, języka, dna jamy ustnej, naciekające z tkanek otaczających), ucisk z zewnątrz (powiększone węzły chłonne, wole, czyli powiększona tarczyca), obecność ciała obcego, stany po zabiegach chirurgicznych w obrębie krtani, twarzoczaszki i szyi.
Jednak najczęstszymi przyczynami dysfagii przedprzełykowej są zaburzenia nerwowo-mięśniowe. Są to przede wszystkim choroby ośrodkowego układu nerwowego – choroby naczyń mózgowych (udar niedokrwienny, zator, krwawienie śródmózgowe), guzy mózgu, choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego; zespoły pozapiramidowe – pląsawica Huntinghtona, choroba Parkinsona, dyskinezy późne; neuropatie obwodowe – cukrzyca, sarkoidoza, amyloidoza, zespół Sjögrena, układowe choroby tkanki łącznej (zapalenie skórno-mięśniowe, toczeń rumieniowaty układowy), zespół Guillaina i Barrégo, zatrucie jadem kiełbasianym, błonica, zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego; miastenia i zespoły miasteniczne; miopatie (dystrofia oczno-gardłowa, dystrofia twarzowo-łopatkowo-ramieniowa, miopatie mitochondrialne, dystrofia miotoniczna). Dysfagia spowodowana chorobami układu nerwowego określana jest jako dysfagia neurogenna.
W przypadku dysfagii przełykowej przyczyną może być zwężenie przełyku w wyniku: raka przełyku i wpustu żołądka, powikłań choroby refluksowej przełyku, uchyłku przełyku (m.in. uchyłku Zenkera), eozynofilowego zapalenia przełyku, zwężenia po oparzeniach (m.in. po spożyciu substancji żrącej, polekowe, po radioterapii w obrębie przełyku), obecności ciała obcego, pierścienia Schatzkiego, a także zwężeń przełyku po gojących się odleżynach, które powstają wskutek długotrwałego karmienia sondą żołądkową. Ponadto przyczyną zaburzenia połykania mogą być zakłócenia motoryki przełyku (zaburzenia aktywności mięśni odpowiedzialnych za przesuwanie pokarmu do żołądka), do których prowadzi: achalazja, rozlany kurcz przełyku, układowe choroby tkanki łącznej, choroba Chagasa, cukrzyca, stosowanie niektórych leków.
Dysfagia przełykowa może wynikać z chorób narządów sąsiadujących (powodujących ucisk na przełyk), jest to m.in. wada zastawki mitralnej serca, wole zamostkowe, guzy śródpiersia i oskrzeli, przepukliny okołoprzełykowe, przebyte zabiegi kardiochirurgiczne i torakochirurgiczne. Niemniej jednak główną przyczyną dysfagii dolnej są choroby układu pokarmowego. Dysfagia występująca u dzieci najczęściej związana jest z niedojrzałością przewodu pokarmowego, obniżonym napięciem mięśniowym lub wadami wrodzonymi przewodu pokarmowego.
Objawy dysfagii
W zależności od rodzaju dysfagii chory może obserwować u siebie inny zestaw objawów. Dysfagia przedprzełykowa objawia się problemami w formowaniu kęsa pokarmowego, trudnościami w przesuwaniu go w kierunku gardła i w rozpoczęciu aktu połykania, pojawić się może wówczas suchy kaszel, chrypka, krztuszenie się, wylewanie pokarmu przez nos, wyciek śliny i pokarmu z jamy ustnej, zaleganie śliny i pokarmu w jamie ustnej, drapanie w gardle.
Dysfagia przełykowa, czyli trudności w przechodzeniu pokarmów i płynów przez przełyk, objawia się uczuciem przeszkody podczas połykania, uczuciem rozpierania lub gniecenia w klatce piersiowej. Może pojawić się kaszel i odkrztuszanie. Jeśli zaburzenia są związane ze zwężeniem przełyku, początkowo problemy z połykaniem dotyczą tylko pokarmów stałych, z czasem objawy się nasilają, utrudnione staje się też przełykanie płynów i śliny. Zatrzymujący się w przełyku pokarm może wywoływać palenie i pieczenie za mostkiem, może się również przedostawać do dróg oddechowych.
Ze względu na trudności w przełykaniu pojawia się ryzyko zachłyśnięcia (aspiracji), a także aspiracyjnego zapalenia płuc i ostrej niedrożności oddechowej. Chory może mieć problem z zarzucaniem treści pokarmowej do gardła i jamy ustnej, może mu doskwierać uczucie zalegania pokarmu w gardle bądź w klatce piersiowej, kwaśne odbijanie, odruch wymiotny, ból przy przełykaniu (odynofagia). Bardzo często u osób z dysfagią zaobserwować można spadek masy ciała, niedożywienie i odwodnienie.
Żywienie w zaburzeniu połykania i leczenie dysfagii
Ustalenie rodzaju i przyczyny dysfagii jest niezwykle ważne w procesie jej leczenia. W zależności od rodzaju dysfagii zalecana jest inna terapia. Jeśli zaburzenia połykania są objawem choroby, istotne jest przede wszystkim rozpoczęcie odpowiedniego leczenia przyczynowego – farmakologicznego lub operacyjnego. W przypadku dysfagii neurogennej konieczna jest konsultacja z neurologopedą, który zleci wykonywanie określonych ćwiczeń różnych partii mięśni odpowiedzialnych za przełykanie.
Ogromnym problemem w przypadku dysfagii jest ryzyko niedożywienia. Zwykle lekarze zalecają wprowadzenie posiłków o konsystencji kremu lub musu, a jeśli dieta półpłynna nie zdaje egzaminu, konieczne jest wprowadzenie diety płynnej. W wielu przypadkach nieocenioną pomocą jest żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, która może stanowić uzupełnienie diety lub być jedynym źródłem pożywienia. W aptece kupić można Nutridrink, czyli specjalistyczny preparat zapewniający odpowiednią liczbę kalorii oraz niezbędne składniki pokarmowe i odżywcze. Nutridrink ma płynną postać, dzięki wysoce skoncentrowanej formule w małej objętości dostarcza wszystkiego, czego potrzebuje organizm do prawidłowego funkcjonowania. U niektórych osób żywienie doustne może być jednak niemożliwe, wówczas podejmuje się próbę wprowadzenia diety dojelitowej, a w ostateczności diety pozajelitowej.
Dysfagia to zaburzenia połykania płynów i pokarmów. Przyczyn takiego stanu może być wiele, najczęściej są związane z chorobami układu pokarmowego i schorzeniami neurologicznymi. Po zaobserwowaniu objawów należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, aby móc zdiagnozować przyczynę i rozpocząć leczenie. Istotnym elementem terapii jest żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, która zapobiega niedożywieniu.
