Gruźlica - wszystko, co należy o niej wiedzieć

Gruźlica jest jedną z najczęściej diagnozowanych chorób zakaźnych na świecie. Rozwija się wskutek zakażenia bakteriami znanymi jako prątki gruźlicy. Kiedyś stanowiła ona śmiertelne zagrożenie, obecnie dzięki antybiotykom, rokowania dla chorych są zdecydowanie lepsze. Jednak mimo to gruźlica pozostaje niebezpieczną chorobą i nie można jej lekceważyć!

Spis treści:

• Co to jest gruźlica?
• Jakie są rodzaje gruźlicy?
• Jakie są przyczyny gruźlicy?
• Jakie są objawy charakterystyczne dla gruźlicy?
• Jak dochodzi do zakażenia gruźlicą?
• Jak diagnozuje się gruźlicę?
• Jak przebiega leczenie gruźlicy?
• Czy gruźlica jest wyleczalna?
• Jakie mogą wystąpić powikłania po gruźlicy?

Co to jest gruźlica?

Gruźlica jest chorobą zakaźną o podłożu bakteryjnym wywoływaną przez prątki gruźlicy. Choć jest ona uważana powszechnie za chorobę układu oddechowego, to prawda jest taka, że może atakować także inne narządy i układy (np. jelita lub węzły chłonne). Mimo znacznego rozwoju medycyny gruźlica pozostaje niezwykle niebezpieczną chorobą, rokrocznie przyczyniając się do śmierci wielu osób.

Charakterystyczne jest to, że nie u każdego zakażonego prątkami gruźlicy pojawią się objawy choroby! Dzieje się tak raptem u 2-3% zakażonych. U większości osób układ odpornościowy skutecznie walczy z patogenem, a infekcja przebiega bezobjawowo. Należy jednak podkreślić, że w takich przypadkach prątki gruźlicy wchodzą w stan uśpienia i w określonych warunkach, np. wskutek obniżenia odporności może dojść do aktywacji procesu chorobowego (dochodzi do tego u około 10% zakażonych).

Na to, kto zachoruje na gruźlicę, wpływ ma wiele czynników. Zależy to m.in. od tego, ile lat ma zakażony, czy występują u niego inne choroby, czy przyjmuje jakieś leki. Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi objawowej postaci gruźlicy są m.in. niedobory odporności, zakażenie wirusem HIV, stosowanie sterydów lub leków immunosupresyjnych, nowotwory układu krwiotwórczego, przewlekłe choroby płuc, cukrzyca, palenie papierosów, niedowaga i niedożywienie, nadużywanie alkoholu i narkotyków, wiek podeszły, wiek poniżej 5. roku życia.

Jakie są rodzaje gruźlicy?

Wyróżnia się gruźlicę pierwotną i popierwotną. Postać pierwotna rozwija się po pierwszym kontakcie z prątkami gruźlicy i zwykle daje objawy ze strony układu oddechowego. O gruźlicy popierwotnej mówi się, gdy choroba rozwija się w wyniku reaktywacji utajonego zakażenia pierwotnego.

Stosuje się również podział związany z miejscem, gdzie gromadzą się bakterie. Gdy prątki gruźlicy atakują płuca, mamy do czynienia z gruźlicą płucną (gruźlica płuc może mieć np. postać prosówkową). Gdy dochodzi do zajęcia innych układów i narządów (co zdarza się rzadko), jest to tzw. gruźlica pozapłucna, np. gruźlica opłucnej, gruźlica węzłów chłonnych, gruźlica narządów rodnych, gruźlica kręgosłupa, gruźlica jelit, gruźlica ośrodkowego układu nerwowego, gruźlica skóry.

Jakie są przyczyny gruźlicy?

Przyczyny gruźlicy to wspominane już prątki gruźlicy (prątki Kocha – od nazwiska Roberta Kocha, czyli ich odkrywcy) – Mycobacterium tuberculosis complex (M. tuberculosis, M. bovis i M. africanum). Są to bakterie z grupy Gram-dodatnich.

Jakie są objawy charakterystyczne dla gruźlicy?

Co ciekawe, gruźlica wcale nie jest taka łatwa do rozpoznania. W początkowej fazie choroby objawy gruźlicy są mało charakterystyczne i słabo nasilone. Zazwyczaj dopiero w momencie, gdy infekcja jest już zaawansowana, a wykonane badania RTG wskazują na zmiany w płucach, pojawiają się dolegliwości, które można określić jako typowe dla tej choroby.

Gruźlica płuc objawia się przede wszystkim utrzymującym się, męczącym, uporczywym kaszlem – początkowo suchym, następnie z towarzyszącym odkrztuszaniem plwociny, a także z krwiopluciem. Dodatkowo jako objawy gruźlicy płucnej wymienia się świszczący oddech, duszności, ból w klatce piersiowej, szybką męczliwość, osłabienie organizmu, utratę masy ciała, bladość skóry, stany podgorączkowe i gorączkę, zlewne poty występujące głównie w nocy.

W przypadku gruźlicy pozapłucnej jest jeszcze gorzej, po pierwsze mało jest objawów specyficznych dla tej choroby, dodatkowo są one bardzo zróżnicowane ze względu na lokalizację zmian. Większość chorych odczuwa takie dolegliwości ogólne jak np. podwyższona temperatura ciała, złe samopoczucie, nocne poty, utrata apetytu i spadek masy ciała. Do tego dochodzą objawy gruźlicy związane z umiejscowieniem choroby.

Gruźlicze zapalenie opłucnej zwykle występujące u młodych osób objawia się m.in. dusznością i bólem w klatce piersiowej, który nasila się przy oddechu. Gruźlica węzłów chłonnych zajmuje węzły szyjne i nadobojczykowe (rzadziej pachwinowe i pachowe), które ulegają powiększeniu, są twarde, ale niebolesne. Po jakimś czasie mogą tworzyć się na nich przetoki, z których wydobywa się ropna wydzielina. Gruźlica układu moczowo-płciowego najczęściej objawia się częstym i bolesnym oddawaniem moczu, ponadto u kobiet gruźlica narządów rodnych może powodować zaburzenia miesiączkowania i ból w podbrzuszu, u mężczyzn – zapalenie gruczołu krokowego lub najądrzy.

Jeśli chodzi o kości i stawy, to najczęściej występuje gruźlica kręgosłupa i zwykle dotyczy ona odcinka piersiowego, lędźwiowego i krzyżowego. Choroba przyczynia się do złamań kręgów i zaburzeń neurologicznych. Gdy zajęte są stawy (zwykle kolanowy i biodrowy), pojawia się ból i obrzęk, ponadto ruchomość stawu jest ograniczona. Gruźlica kręgosłupa i stawów jest charakterystyczna dla osób starszych.

Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych głównie pojawia się u dzieci i prowadzi do groźnych powikłań, objawia się sennością, zmęczeniem, stanem podgorączkowym, bólem głowy, nudnościami i wymiotami, sztywnością karku, zaburzeniami świadomości, drgawkami i niedowładami. Gruźlica może zająć także układ pokarmowy, zwykle jest to gruźlica otrzewnej lub gruźlica jelit (głównie odcinka krętniczo-kątniczego), u chorego występują wtedy m.in. bóle brzucha, wzdęcia, wymioty, nudności i przewlekła biegunka.

Jak dochodzi do zakażenia gruźlicą?

Gruźlica przenosi się głównie drogą kropelkową, a jej źródłem jest prątkujący chory – chory jest zakaźny, gdy w jego wydzielinach znajdują się prątki Kocha. Chory na gruźlicę płuc zaraża podczas mówienia, odkrztuszania i kichania, a wydalane przez niego patogeny są inhalowane przez osoby znajdujące się w otoczeniu. Nie w każdym przypadku dochodzi do zakażenia. Największe ryzyko występuje przy długotrwałych, bliskich kontaktach w zamkniętych, źle wentylowanych pomieszczeniach.

Jak diagnozuje się gruźlicę?

Diagnozowanie gruźlicy tylko na podstawie objawów jest niemożliwe. Potwierdzenie choroby wymaga przeprowadzenia wielu badań i testów, proces ten trwa dość długo. Rozpoznanie składa się z kilku etapów, inicjuje je dokładny wywiad lekarski. Następnie wykonuje się m.in. badanie RTG klatki piersiowej (czasem także tomografię komputerową), próbę tuberkulinową, test IGRA, diagnostykę mikrobiologiczną materiału biologicznego, np. plwociny, płynu mózgowo-rdzeniowego, moczu – przeprowadza się mikroskopowe badanie próbki oraz posiew bakteriologiczny próbki na specjalnym podłożu, dodatkowo podczas posiewu określa się oporność bakterii na poszczególne leki, co ułatwia późniejszy dobór terapii.

Jak przebiega leczenie gruźlicy?

Leczenie gruźlicy musi przebiegać według ustalonego planu przygotowanego przez lekarza specjalizującego się w leczeniu gruźlicy. Jest ono długotrwałe i dzieli się na dwa etapy. Pierwszy etap to leczenie wstępne trwające zwykle około dwóch miesięcy. Jest krótkie, ale bardzo intensywne, chory w tym czasie przyjmuje aż kilka leków. Celem tej fazy jest zabicie jak największej liczby aktywnych prątków i ograniczenie zakażenia. Drugi etap stanowi kontynuację leczenia przeciwprątkowego. Faza ta trwa dłużej – przynajmniej cztery miesiące. W tym okresie chory stosuje już mniej leków. Są one dobrane tak, aby wyeliminować wszystkie „uśpione” prątki.

W leczeniu gruźlicy wykorzystuje się takie leki jak streptomycyna, etambutol, izoniazyd, pirazynamid, ryfampicyna, kwas p-aminosalicylowy (PAS), cykloseryna, kapreomycyna, chinolony, cykloserony. Zawsze kombinacja leków jest dobierana indywidualnie. Niestety w przypadku gruźlicy ogromnym zagrożeniem jest zjawisko lekooporności, prątki Kocha są oporne na działanie wielu antybiotyków, przez co skuteczne leczenie i całkowite pozbycie się bakterii z organizmu jest trudne i zajmuje około 6-9 miesięcy, a w niektórych przypadkach nawet dwa lata.

Leczenie gruźlicy to nie jest sprint, chory musi być przygotowany na wielomiesięczną walkę z chorobą i okresową izolację w szpitalu, mało tego, musi w tym czasie bezwzględnie przestrzegać zaleceń lekarza, zwłaszcza regularnego przyjmowania leków! Leczenie farmakologiczne jest podstawą w przypadku gruźlicy, choć zdarza się, że w niektórych przypadkach konieczne jest także leczenie chirurgiczne.

Chorzy na gruźlicę muszą szczególnie o siebie dbać, gdyż nie tylko sama choroba mocno obciąża organizm, również leczenie gruźlicy negatywnie wpływa na jego funkcjonowanie. Niestety stosowanie leków przeciwgruźliczych jest związane z ryzykiem występowania wielu działań niepożądanych. Przede wszystkim są to leki przeciwbakteryjne, które niszczą mikroflorę jelitową. Dlatego też w trakcie leczenia niezwykle istotne jest wspomaganie mikrobiomu jelitowego – zalecane jest regularne stosowanie probiotyków (np. Dicoflor krople). Ponadto warto dostarczać składników, które wzmacniają odporność, polecana jest zwłaszcza witamina C, witamina D, cynk i selen.

Czy gruźlica jest wyleczalna?

Faktem jest, że leczenie gruźlicy jest trudne i długotrwałe, ale na szczęście może być bardzo skuteczne. Oznacza to, że gruźlica jest w obecnych czasach chorobą w pełni wyleczalną. Ważne jest jednak wczesne wykrycie infekcji, wprowadzenie odpowiedniego leczenia i kontynuowania go bez przerwy przez okres wskazany przez specjalistę.

Jakie mogą wystąpić powikłania po gruźlicy?

Niewłaściwie prowadzone leczenie i zaniedbania ze strony pacjenta mogą doprowadzić do wystąpienia powikłań. Najczęściej pojawiają się one w obrębie płuc, jest to m.in. zwłóknienie płuc i opłucnej, odma opłucnowa, ropniaki opłucnej, krwotoki płucne, amyloidoza. W przypadku gruźlicy pozapłucnej powikłania mogą obejmować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, osłabienie kręgosłupa, demineralizację kości, upośledzenie pracy węzłów chłonnych, a także niepłodność.

Obowiązkowe szczepienia ochronne przeciwko gruźlicy (BCG), którym w Polsce poddawane są wszystkie noworodki, znacząco zmniejszyły zagrożenie związane z tą chorobą. Wprawdzie szczepienie na gruźlicę nie chroni całkowicie przed zakażeniem, jednak minimalizuje ryzyko ciężkiego przebiegu i poważnych powikłań. Zapobieganie gruźlicy polega nie tylko na powszechnych szczepieniach, ważne jest także zachowanie osób, które podejrzewają zakażenie prątkami Kocha lub obserwują u siebie niepokojące objawy. W takiej sytuacji należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, a najlepiej od razu do poradni pulmonologicznej! Pozwoli to szybko rozpocząć leczenie i ograniczy ryzyko rozprzestrzeniania choroby.

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.