Jak postępować w przypadku użądlenia osy lub pszczoły?

Kleszcze, meszki i komary to trio, przed którym jesteśmy ostrzegani w chwili, gdy słońce zaczyna obwieszczać początek sezonu wakacyjnego. Szczególną uwagę skupia się na kleszczach, które są nosicielami groźnych chorób. I to właśnie strach przed boreliozą i kleszczowym zapaleniem mózgu odsunął nieco w cień inne zagrożenie, które związane jest z użądleniami os i pszczół. Wszak należy pamiętać, że użądlenia w okolicy twarzy i szyi mogą zakończyć się tragicznie! Przypomnijmy więc, jak zachować się w przypadku użądlenia, a także, co zrobić, aby go uniknąć!

Niebezpieczny atak os i pszczół z powietrza

Owady błonkoskrzydłe występujące w Polsce, które najczęściej atakują człowieka, to osy i pszczoły, znacznie rzadziej szerszenie i trzmiele. Choć, aby być uczciwym, należy powiedzieć, że owady te atakują człowieka tylko, gdy są do tego zmuszone. Zazwyczaj to człowiek wkracza na ich teren, czym wzbudza ich agresję. Tak czy inaczej, niefortunne spotkanie z pszczołą lub osą może skończyć się w najlepszym przypadku bardzo bolesnym użądleniem, zaczerwienieniem i opuchliną skóry, a w najgorszym śmiercią! U osób, które nie wykazują jakiejkolwiek nadwrażliwości na jad owadów, wyżej wymienione objawy miejscowe utrzymują się zazwyczaj przez kilka godzin, maksymalnie przez dobę. Zdecydowanej reakcji wymagają natomiast przypadki, gdy:

• owad użądli w okolicy ust, gardła lub języka (bądź zostanie połknięty!), powstający wówczas obrzęk powoduje blokadę dróg oddechowych, co może doprowadzić do niedotlenienia organizmu.
• użądlona zostanie osoba uczulona na jad owadów, wtedy następuje silna reakcja alergiczna o zróżnicowanym stopniu nasilenia, przy czym jej najostrzejsza postać to wstrząs anafilaktyczny mogący zakończyć się śmiercią.
• dojdzie do tzw. użądlenia gromadnego (wielokrotnego), wskutek którego może wystąpić reakcja toksyczna. W takiej sytuacji poszkodowany musi zostać natychmiastowo oddany pod opiekę lekarza! 

Alergia na jad owadów

Mechanizm alergii na jad podobny jest do uczulenia na inne alergeny. Do reakcji alergicznej dochodzi w momencie kontaktu z alergenem, najczęściej jest to tylko jeden z kompozytów jadu owada. Jad poszczególnych owadów błonkoskrzydłych nie różni się znacząco od siebie, w jego skład wchodzą silne enzymy oraz peptydy. Alergia na jad owadów prawie zawsze ma gwałtowny przebieg, może mieć charakter miejscowy (m.in. obrzęk, ból, pokrzywka) lub ogólny (m.in. nudności, biegunka, duszność). U niektórych osób reakcja (tzw. wstrząs anafilaktyczny) może być tak silna, że bezpośrednio zagraża życiu, dochodzi wtedy do spadku ciśnienia krwi, niedotlenienia mózgu, obrzęku krtani oraz innych powikłań, w konsekwencji których następuje zgon.

Pierwsza pomoc w przypadku użądlenia osy i pszczoły

Po pierwsze każde użądlenie pszczoły lub osy należy traktować bardzo poważnie, dlatego trzeba działać szybko i adekwatnie do reakcji organizmu użądlonego. Jeśli poszkodowany nie wykazuje oznak alergii, pomoc polega na wyjęciu żądła oraz na zminimalizowaniu objawów miejscowych. Dodatkowo zaleca się przynajmniej przez godzinę obserwować poszkodowanego, a na wypadek pogorszenia jego stanu podać leki przeciwhistaminowe i udać się z nim do szpitala.

- Usunięcie żądła pszczoły

W miarę możliwości żądło należy wyjąć jak najszybciej, aby zastopować dalsze przenikanie jadu. Oczywiście ma to miejsce wyłącznie w przypadku pszczół, gdyż tylko one zostawiają w ciele swojej ofiary żądło, co dla nich samych oznacza śmierć. Osy natomiast mogą żądlić wielokrotnie! Podczas usuwania żądła trzeba zachować ostrożność, nie wolno palcami naciskać za wystający ze skóry fragment, gdyż może to spowodować wyciśnięcie reszty jadu. Należy je delikatnie podważyć np. paznokciem lub szpilką, a następnie ostrożnie wysunąć.

- Łagodzenie objawów użądlenia pszczół i os

Po wyjęciu żądła należy zadbać o miejsce użądlenia. W zależności od możliwości należy przemyć ranę wodą z mydłem lub zdezynfekować, np. stosując Octenisept. Jest to ważne, gdyż pozwala zapobiec zakażeniu miejsca użądlenia (później można dodatkowo założyć jałowy opatrunek). Na powstającą opuchliznę i stan zapalny zaleca się przyłożyć zimny okład lub zastosować miejscowe preparaty uśmierzające ból (np. Entil, Fenistil żel, Allertec Ukąszenia, Dapis żel, Hydrocortisonum Oceanic). Nie mając w domu preparatu łagodzącego ukąszenia owadów, można użyć jednego z domowych sposobów, który działa kojąco i neutralizująco na niektóre ze składników jadu, czyli zrobić okład z octu, papki z wody i sody oczyszczonej, czosnku lub cebuli. Przy bardzo silnych dolegliwościach bólowych można podać dodatkowo lek przeciwbólowy. Bardzo pomocne w przypadku użądlenia pszczoły lub osy będzie podanie wapna (np. Calcium 300mg + Kwercetyna, Calcium Apteo, Calcium Alergo Plus), które pomaga zmniejszyć opuchliznę i uczucie swędzenia. 

Pierwsza pomoc przy użądleniach w obrębie twarzy i szyi

W sytuacji, gdy użądlenie miało miejsce w okolicach ust, języka, krtani lub podniebienia należy działać bardzo szybko i dwukierunkowo. Jedna osoba powinna skupić się na doraźnej pomocy poszkodowanemu, druga natomiast powinna zawiadomić pogotowie ratunkowe! W przypadku, gdy nie można liczyć na wsparcie drugiej osoby, należy najpierw zadzwonić na numer 112 lub 999. Jeśli tylko żądło jest widoczne, trzeba je bezzwłocznie usunąć. Gdy poszkodowany jest przytomny, należy mu podać wapno, a także kostki lodu do ssania. Lód bowiem pomoże złagodzić obrzęk dróg oddechowych. Aż do przybycia ratowników należy obserwować poszkodowanego, a w razie konieczności rozpocząć reanimację.

Pierwsza pomoc w przypadku użądlenia u osoby uczulonej na jad

Osobie uczulonej na jad owadów trzeba jak najszybciej podać leki przeciwhistaminowe, które ograniczą reakcję uczuleniową. Objawy, które powinny wzbudzić niepokój to: świąd, pokrzywka, zaburzenia oddychania, duszność. Podobnie jak w przypadku użądlenia w obrębie twarzy niezwłocznie trzeba zawiadomić pogotowie ratunkowe, a także wyjąć żądło i zdezynfekować ranę. Można również zastosować preparaty miejscowe oraz podać wapno. Aż do przybycia pogotowia należy obserwować czynności życiowe poszkodowanego, a w razie potrzeby rozpocząć reanimację. Reakcja uczuleniowa może przybrać postać wstrząsu anafilaktycznego, który najczęściej objawia się: osłabieniem, mdłościami i wymiotami, świądem oczu i nosa, intensywnym kichaniem, swędzącą wysypką, obrzękami o charakterze miejscowym (np. twarzy i języka), dusznością, sinicą, niepokojem, dreszczami, szumem w uszach, bólem brzucha, drgawkami, utratą przytomności i zatrzymaniem akcji serca. Jeśli więc u poszkodowanego wystąpiła reakcja anafilaktyczna, trzeba działać błyskawicznie, zaczynając od zawiadomienia pogotowia, przy czym rozmowę z dyspozytorem najlepiej rozpocząć od słów „wstrząs anafilaktyczny”. Osoba ze stwierdzoną alergią na jad, będąca świadomą zagrożenia, powinna zawsze nosić ze sobą leki przeciwhistaminowe (leki na receptę, ewentualnie leki OTC np. Aleric Deslo Active, Alergo Max 5mg, Allertec WZF 10mg), sterydy (np. hydrokortyzol) oraz ampułkostrzykawkę z adrenaliną lub epinefrynę w automatycznych strzykawkach (zastrzyk może wykonać wyłącznie osoba przeszkolona!). W przypadku użądlenia u osób uczulonych najpierw należy podać lek przeciwhistaminowy, następnie sterydy, a jeśli objawy się nasilają również adrenalinę, przy czym powinna ona być podana najpóźniej 15 minut po użądleniu, po tym czasie jej działanie może być niewystarczające.

Jak uniknąć użądlenia?

Zasadniczo w ramach ochrony przed użądleniami nie zaleca się stosowania specjalnych środków odstraszających, jak to się dzieje w przypadku kleszczy, komarów czy meszek. Zaleca się natomiast zachowanie zdrowego rozsądku, czyli unikanie uli oraz kwitnących sadów i ogrodów, gdzie pszczoły intensywnie pracują. Trzeba także wiedzieć, jak zachować się, gdy obok lata pszczoła lub osa. Przede wszystkim nie wolno jej agresywnie odganiać, bo to tylko ją rozdrażnia. Nie mając powodu do ataku, po chwili odleci. W przypadku pojawienia się większej liczby pszczół należy szybko osłonić twarz i schować się w ciemnym pomieszczeniu. Szczególną ostrożność powinny zachować osoby uczulone na jad tych owadów! Zaleca się im unikanie ubrań w żywych kolorach, które dla owadów mogą wyglądać, jak kwiaty, a także stosowanie z umiarem mocno perfumowanych kosmetyków. 

Latem ze szczególnym upodobaniem spędzamy czas na łonie natury, zapominając jednak o tym, że ten konkretny kawałek trawnika musimy dzielić z innymi żyjątkami, wśród których są i takie, które lubią się odgryźć! Osy i pszczoły potrafią boleśnie użądlić, głównie dlatego, że czują się zagrożone. Jednak spotkanie z latającym owadem nie musi skończyć się użądleniem, trzeba tylko traktować go z należnym mu respektem.

Autor: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl