Jakie badania zrobić, jeśli ma się bolesne miesiączki? Nie lekceważ ich!
27.03.2025Każda dziewczynka, która zaczyna miesiączkować, słyszy, że podczas okresu musi boleć, że musi wytrzymać, bo tak to już jest. Oczywiście ból bólowi nierówny – czasem to tylko dyskomfort, któremu zaradzi tabletka ibuprofenu, czasem ból jest tak silny, że uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Kobiety, dla których okres stanowi traumatyczne doznanie, nie powinny zwlekać z wizytą u lekarza, gdyż takie dolegliwości mogą mieć źródło w poważnych chorobach! Jakie badania na bolesne miesiączki zaleca się wykonać?
Spis treści:
- Dlaczego warto zbadać przyczyny bolesnych miesiączek?
- Podstawowe badania diagnostyczne
- Kiedy udać się do lekarza?
Dlaczego warto zbadać przyczyny bolesnych miesiączek?
Co to znaczy bolesne miesiączki? Skurcze macicy, do których dochodzi w trakcie krwawienia miesiączkowego, mogą wywoływać ból. Ból menstruacyjny (dysmenorrhea) może mieć różne nasilenie, czas trwania oraz inne objawy towarzyszące. Należy powiedzieć, że może on być bardzo silny, tak silny, że utrudnia normalne funkcjonowanie, nierzadko też zmusza kobiety do opuszczenia dnia w pracy, a dziewczęta – w szkole. Szacuje się, że 45-90% kobiet odczuwa dolegliwości bólowe podczas okresu. U połowy z nich objawy są sporadyczne, u około 15% kobiet mają one dużą częstotliwość.
Dlaczego niektóre kobiety boli bardziej, a inne mniej? Uważa się, że jest to między innymi związane z tym, że u niektórych kobiet dochodzi do zwiększonego wydzielania prostaglandyn i leukotrienów, czyli substancji prozapalnych wywołujących skurcz mięśni gładkich macicy i jej naczyń krwionośnych, co prowadzi do niedokrwienia mięśnia macicy i odczuwania bólu w podbrzuszu. Im wyższe stężenie tych substancji, tym większy ból.
Na bolesne miesiączki wpływ mają też dodatkowe czynniki: wiek poniżej 30. roku życia, palenie papierosów, spożywanie alkoholu, niska aktywność fizyczna, brak potomstwa, wczesna pierwsza miesiączka, dłuższe cykle menstruacyjne, obfite krwawienia miesiączkowe, osobnicze cechy – obniżony próg bólu, podatność emocjonalna.
Niestety powtarzane z pokolenia na pokolenie truizmy typu „okres musi boleć” są bardzo krzywdzące. Wiele kobiet bagatelizuje swoje dolegliwości i nie szuka pomocy. Takie postępowanie jest złe, ponieważ bez odpowiednich badań nie da się poznać przyczyny bolesnych miesiączek, a te mogą być bardzo poważne, wśród nich jest m.in. endometrioza lub stany zapalne narządów miednicy mniejszej. W sytuacji, gdy ból jest nie do wytrzymania, trzeba się zgłosić do lekarza, aby dowiedzieć się, co zbadać przy bolesnych miesiączkach! A następnie trzeba wykonać niezbędne badania i testy.
Różnica między normalnym a patologicznym bólem
Przyczyny bolesnych miesiączek dzieli się na pierwotne i wtórne. Pierwotny ból miesiączkowy nie jest związany z żadnymi wadami lub chorobami zlokalizowanymi w układzie rozrodczym. Dotyczy on aż 90% kobiet, przede wszystkim młodszych. Zazwyczaj pierwsze bolesne miesiączki pojawiają się u dziewcząt, które menstruują już pewien czas – 1-3 lata.
Wtórne bolesne miesiączki występują u około 10% kobiet. Przyczyną są zmiany patologiczne dotyczące miednicy mniejszej, np. endometrioza, mięśniaki, stany zapalne narządów miednicy mniejszej. Do pojawienia się wtórnego bólu menstruacyjnego może się też przyczynić noszenie wkładki wewnątrzmacicznej. Charakterystyczne dla bolesnych miesiączek związanych z istniejącymi chorobami jest to, że zazwyczaj pojawiają się u kobiet dopiero po 25. roku życia.
Choroby związane z bolesnymi miesiączkami
Wtórna dysmenorrhea wywoływana jest przez takie patologie miednicy mniejszej jak endometrioza, adenomioza, mięśniaki macicy, torbiele przydatków, polipy endometrium, zrosty w miednicy, zwężenie szyjki macicy, zapalenie narządów miednicy mniejszej (PID), wady anatomiczne macicy i pochwy, nowotwory.
Wpływ na jakość życia
Nie zawsze bolesne miesiączki oddziałują negatywnie na jakość życia. Do określania nasilenia objawów wykorzystuje się trzystopniową klasyfikację, wyróżnia się: bolesne miesiączkowanie lekkiego stopnia, bolesne miesiączkowanie o umiarkowanym nasileniu, bolesne miesiączkowanie o dużym nasileniu.
Bolesne miesiączkowanie lekkiego stopnia rozpoznaje się u kobiet, u których ból występuje pierwszego dnia krwawienia miesiączkowego, nie przeszkadza w wykonywaniu zwykłych czynności. Nie towarzyszą mu też inne objawy. O bolesnym miesiączkowaniu o umiarkowanym nasileniu mówi się, gdy ból utrzymuje się przez 2-3 dni okresu. Dochodzą do tego m.in. nudności, wymioty, biegunka, ból głowy, zmęczenie, ból okolicy lędźwiowej, zaburzenia snu. Dolegliwości w niewielkim stopniu ograniczają wykonywanie codziennych czynności (np. podejmowanie aktywności fizycznej) i sporadycznie mogą być przyczyną np. nieobecności w szkole.
Bardzo bolesne miesiączki o dużym natężeniu oznaczają, że silne dolegliwości pojawiają się jeszcze przed okresem i trwają nawet przez 7 dni. Bólowi towarzyszą dodatkowe objawy, m.in. wymienione wyżej biegunki i ból okolicy lędźwiowej, a nawet omdlenia. Wszystko to ma znaczący wpływ na jakość życia i istotnie ogranicza normalne funkcjonowanie. Stanowi też częstą przyczynę nieobecności w szkole lub w pracy.
W jaki sposób kobieta może sobie radzić z bólem? Na pierwszym miejscu są oczywiście leki przeciwbólowe, np. ibuprofen, ketoprofen, paracetamol (choć on jest mniej skuteczny niż niesteroidowe leki przeciwzapalne). Nie zawsze jednak leki dostępne bez recepty są wystarczające. Aby dostać silniejsze tabletki przeciwbólowe, trzeba się zgłosić do lekarza po receptę. Ponadto ulgę mogą przynieść leki rozkurczające jak np. drotaweryna. W niektórych przypadkach skutecznym środkiem na bardzo bolesne miesiączki jest antykoncepcja hormonalna.
Co na bolesne miesiączki można jeszcze stosować? Przy łagodniejszych dolegliwościach lub wspomagająco dla leków warto sięgać po zioła w tabletkach lub zioła do picia – takie jak np. niepokalanek, rumianek, melisa, krwawnik, jemioła, tasznik, szałwia. Wsparciem mogą być też naturalne metody na ból menstruacyjny, np. ciepłe okłady z termoforu na okolice podbrzusza, ciepła kąpiel, a także techniki relaksacyjne lub odpoczynek w wygodnej pozycji, nieobciążająca aktywność fizyczna, np. joga, spacery.
Podstawowe badania diagnostyczne
Jeśli bóle menstruacyjne są bardzo silne, trwają dłużej niż 2-3 dni i nie reagują na stosowane leki przeciwbólowe, należy się umówić na wizytę u ginekologa. Konieczna jest bowiem dokładna diagnostyka bolesnych miesiączek. Jakie badania na bolesne miesiączki trzeba wykonać w pierwszej kolejności?
Badanie ginekologiczne i USG
Podstawą diagnostyki jest oczywiście szczegółowy wywiad. Lekarz powinien dokładnie wypytać pacjentkę na temat m.in. regularności cykli menstruacyjnych, ich czasu trwania, obfitości krwawienia, pojawiających się w tym czasie dolegliwości, lokalizacji bólu i występowania bólu pomiędzy miesiączkami. Następnie powinno być przeprowadzone badanie fizykalne oraz ginekologiczne. Na badania ginekologiczne przy bolesnych miesiączkach powinno się składać USG dopochwowe oraz pobranie rozmazu cytologicznego i posiewu bakteriologicznego z pochwy.
Morfologia i badania hormonalne
Badania w gabinecie ginekologicznym należy uzupełnić o testy laboratoryjne – morfologię, OB, CRP, badania ogólne moczu z posiewem oraz badania hormonalne. Badania hormonalne przy bolesnych miesiączkach powinny obejmować oznaczenia takich hormonów jak estradiol, progesteron, prolaktyna, FSH, LH, βhCG, a także TSH, fT3 i fT4.
Dodatkowe badania obrazowe
W przypadku, gdy dotychczas wykonane badania przy bólu miesiączkowym nie przyniosły odpowiedzi na pytanie, skąd te bardzo bolesne miesiączki, lekarz powinien zlecić dodatkowe badania i testy. USG przy bolesnych miesiączkach powinno być wykonane obowiązkowo, ale czasem wymagana jest też tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Wskazane mogą być również badania histeroskopowe macicy. Należy podkreślić, że w procesie diagnostycznym lekarz musi wykluczyć wiele różnych schorzeń, dlatego ustalenie przyczyny może potrwać dłuższy czas.
Jedną z głównych przyczyn bolesnych miesiączek jest endometrioza, czyli nieprawidłowy rozrost tkanki endometrium poza jamą macicy. Szacuje się, że nawet co 10 kobieta w wieku rozrodczym może cierpieć na to schorzenie. Dużym problem w przypadku endometriozy jest to, że brakuje odpowiednio przeszkolonych lekarzy z doświadczeniem w diagnozowaniu i leczeniu tej choroby.
Diagnostyka bolesnych miesiączek z podejrzeniem endometriozy jest trudna i wymaga przeprowadzenia wielu badań i testów. Najczęściej wykonywane badania przy endometriozie to np.: USG dopochwowe i USG jamy brzusznej, specjalistyczne badania krwi – określenie stężenia markera raka jajnika we krwi CA-125, badanie histopatologiczne tkanek pobranych w trakcie laparoskopii, test EndoRNA qRT-PCR, który polega na oznaczeniu w próbce endometrium poziomu ekspresji genu kodującego białko fukozylotransferazę 4 (FUT4), badanie EndomKIT, które polega na oznaczeniu w próbce krwi stężenia markera CA-125 i mózgowego czynnika neurotroficznego BDNF, następnie te wyniki wraz z innymi parametrami (np. dane zebrane podczas wywiadu i innych badań) są poddawane analizie komputerowej za pomocą zaawansowanego algorytmu.
Kiedy udać się do lekarza?
Kiedy do ginekologa z bolesnymi miesiączkami? Właściwie pojawienie się bolesnych miesiączek zawsze jest wskazaniem do wizyty u lekarza. Jeśli jednak objawy są bardzo nasilone, jest ona po prostu koniecznością! Zdiagnozowanie przyczyny bolesnych miesiączek bywa procesem długotrwałym i męczącym, jednak tylko jej znalezienie umożliwia wdrożenie odpowiedniego leczenia. Nie można się bać badań i diagnozy, one stanowią jedyną drogę do powrotu do normalności.
Niepokojące objawy
Sam ból, który powoduje omdlenia i wyłącza kobietę z życia na kilka dni, jest wystarczająco niepokojącym objawem. Alarmujące dla kobiety powinno być też to, że ból pojawia się nieregularnie, narasta i nawraca. O poważnych chorobach w obrębie układu rozrodczego świadczy też rozregulowany cykl menstruacyjny, bardzo obfite krwawienia miesięczne, plamienie oraz ból między okresami i ból podczas stosunku.
Przygotowanie do wizyty
Czy do wizyty u lekarza trzeba się specjalnie przygotować? W zasadzie to nie, choć dużo zależy od tego, jaki rodzaj badań ma być wykonywany. Niektóre badania obrazowe muszą być przeprowadzane na czczo lub z pełnym pęcherzem, więc trzeba zwrócić uwagę na takie zalecenia.
Dokumentacja objawów
Warto zadbać o to, aby przygotować się w kwestii opisu odczuwanych objawów. Zaleca się spisać dokładne informacje o tym, jaki charakter ma ból, jak długo trwa, gdzie jest zlokalizowany, czy pojawiają się też inne dolegliwości. Jeśli wcześniej były przeprowadzane badania, np. USG lub badania hormonalne, warto wziąć ze sobą wyniki.
Zdarza się, że pierwotne bolesne miesiączki ustępują wraz z wiekiem, często pomocne jest w tym przebycie porodu, ale nie jest to norma. Choć aż 90% przypadków bolesnych miesiączek ma charakter pierwotny, to żeby to potwierdzić, należy najpierw wykluczyć potencjalne chorobowe przyczyny nasilonego bólu menstruacyjnego. Diagnostyka bolesnych miesiączek jest niezwykle istotna. Ustalenie choroby, która je wywołuje, pozwala zaplanować leczenie, a nierzadko i zabieg chirurgiczny.
