Kolonoskopia - wskazania, przygotowanie, przebieg badania

Każdy, kogo czeka kolonoskopia, obawia się najgorszego. Faktycznie badanie to nie należy do najprzyjemniejszych, zaś przygotowania do zabiegu są dość długie i uciążliwe. Niemniej jednak kolonoskopia diagnostyczna jest najważniejszym badaniem stosowanym w rozpoznawaniu i monitorowaniu chorób dolnego odcinka przewodu pokarmowego!

Co to jest kolonoskopia?

Jest to badanie endoskopowe dolnego odcinka przewodu pokarmowego, które pozwala dokładnie przyjrzeć się wnętrzu jelita grubego na całej jego długości. Kolonoskopia jest przeprowadzana przy pomocy kolonoskopu – wziernika przypominającego elastyczny przewód o długości około 130-200cm zakończony źródłem światła i kamerą, która przesyła rejestrowany obraz w czasie rzeczywistym na podłączony do urządzenia ekran. W trakcie badania przez endoskop wtłaczane jest powietrze, dzięki czemu ścianki jelita się rozsuwają, to natomiast zapewnia dobrą widoczność.

Kolonoskopia diagnostyczna to badanie wykonywane u osób, u których podejrzewa się choroby jelit. Kamera umożliwia lekarzowi bardzo dokładny obraz stanu jelita grubego i pozwala wykryć różnego rodzaju nieprawidłowości, a w razie konieczności pobrać materiał do badań histopatologicznych. Kolonoskopia nie służy jednak wyłącznie rozpoznawaniu chorób i wykonywaniu biopsji, w trakcie badania można wykonywać różnego rodzaju zabiegi (tzw. kolonoskopia terapeutyczna) takie jak np. usuwanie polipów i ciał obcych, tamowanie krwawienia, poszerzanie zwężenia przewodu pokarmowego oraz zmniejszanie masy guza w przypadku nowotworów nieoperacyjnych, co pozwala udrożnić jelito.

Wskazania do kolonoskopii

Jako że kolonoskopia diagnostyczna jest podstawowym badaniem przesiewowym w kierunku nowotworu jelita grubego, każdy, kto ukończył 50 lat, powinien się na nią zapisać (osoby, u których w rodzinie stwierdzono przypadki tego typu nowotworu, powinny wykonać kolonoskopię około 40. roku życia). Dlaczego? Dlatego, że rak jelita grubego jest podstępny i początkowo rozwija się całkowicie bezobjawowo. Późne wykrycie daje nikłe szanse na wyleczenie, natomiast wczesne postawienie diagnozy pozwala na pełny powrót do zdrowia. Dzięki prostemu badaniu endoskopem można nie tylko wykrywać zmiany, ale i zapobiegać rozwojowi raka poprzez usuwanie polipów (są to guzki, które czasem przekształcają się w nowotwór). Jak często należy wykonywać kolonoskopię? Zwykle co 10 lat, częściej (co 1-3 lata), gdy wcześniej wykryto i usunięto jakieś niepokojące zmiany.

Do wykonania kolonoskopii powinny skłonić również takie dolegliwości jak: przewlekłe zaparcia lub biegunki, występujące naprzemiennie zaparcia i biegunki, bolesne i nieregularne wypróżnienia, zmiany wyglądu stolca, uciążliwe bóle brzucha, niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza, nagła utrata masy ciała, krew w stolcu, krwawienie z odbytu, dodatni wynik testu na obecności krwi utajonej w kale – kolonoskopia będzie pomocna w ustaleniu przyczyn tych objawów.

Regularne kolonoskopie wskazane są w celu monitorowania stanu jelita grubego u osób z przewlekłymi chorobami zapalnymi m.in. chorobą Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Ponadto kontrolnie badaniu powinny się poddawać osoby ze stwierdzonymi uchyłkami jelita grubego, osoby w trakcie leczenia schorzeń dolnego odcinka przewodu pokarmowego lub po jego zakończeniu.

Kiedy nie można wykonywać kolonoskopii? Zdecydowanie nie jest ona wskazana w ostrych stanach zapalnych, niedrożności i perforacji jelita, a ponadto u kobiet w drugim i trzecim trymestrze ciąży. Jako przeciwwskazania wymienia się także: ostre rozdęcie okrężnicy, ostrą niewydolność oddechową, zator płucny, ostrą niewydolność serca, niedawno przebyty zawał serca, niedawno przebyty zabieg operacyjny w obrębie jamy brzusznej, zaburzenia krzepnięcia krwi. Ponadto kolonoskopia nie zostanie wykonana u osób, które nie wyraziły na nią pisemnej zgody (lub nie wyraził jej opiekun prawny).

Kolonoskopia – przygotowanie do badania

Aby obraz z kamery był wyraźny, jelito musi zostać właściwie oczyszczone z masy kałowej i zalegających tam resztek pokarmu. Oznacza to, że przygotowania do badania trzeba rozpocząć odpowiednio wcześnie. Już na tydzień przed planowaną kolonoskopią należy wyeliminować z diety ziarna, pestki i nasiona (m.in. mak, sezam, siemię lniane, słonecznik, również owoce i warzywa zawierające drobne pesteczki – m.in. truskawki, kiwi, pomidory), preparaty z żelazem i buraki (mogą zmieniać kolor śluzówki jelita).

W okresie przygotowawczym dieta powinna być lekkostrawna bez produktów powodujących wzdęcia i zaparcia. Na 2-3 dni przygotowania do kolonoskopii wchodzą w kolejną fazę, zaczyna bowiem obowiązywać dieta płynna, ewentualnie dieta półpłynna. Co oznacza dieta płynna? Jest to sposób żywienia bazujący wyłącznie na posiłkach w postaci jogurtów, kleików, kisielów i wywarów (bez produktów o stałej konsystencji). Dzień przed badaniem dieta ulega zaostrzeniu – po lekkim śniadaniu i ewentualnym wywarze zjedzonym na obiad zaczyna się post. Na badanie trzeba się stawić na czczo!

Przed kolonoskopią konieczne jest dokładne oczyszczenie jelit. Nie należy jednak sięgać po pierwsze lepsze leki na zaparcia. Zwykle lekarz zaleca odpowiedni środek przeczyszczający, który należy stosować ściśle według jego wskazań. Dodatkowo wymagane jest zwiększenie spożycia płynów (głównie wody, ponadto słabej herbaty, klarownych soków). Osoby przyjmujące leki powinny skonsultować się z lekarzem, aby omówić, które preparaty mogą stosować bez przeszkód, a które trzeba odstawić – większość leków można przyjmować normalnie, nawet rano w dniu badania, odstawić trzeba m.in. leki zmniejszające krzepliwość krwi. Specjalnych wytycznych dotyczących przygotowań do kolonoskopii muszą przestrzegać m.in. diabetycy i matki karmiące piersią.

Jak wygląda kolonoskopia?

Kolonoskopia jest badaniem o wysokim stopniu dyskomfortu, które wykonuje się w znieczuleniu miejscowym (rzadziej ogólnym), przeprowadza się ją w pozycji leżącej – pacjent układa się na boku i podciąga kolana do klatki piersiowej. Zanim rozpocznie się właściwy zabieg, lekarz wykonuje badanie „per rectum”, by ocenić stan odbytnicy. Następnie do odbytu zostaje wprowadzony kolonoskop. Lekarz dokładnie ogląda całe jelito grube, ewentualnie pobiera materiały do badań lub wykonuje drobne zabiegi (np. usuwanie polipów).

Po badaniu należy spodziewać się niedogodności w postaci wzdęć, uczucia pełności, bólu brzucha lub biegunki, jednak objawy te utrzymują się stosunkowo krótko. Niestety zdarzają się również poważniejsze powikłania po kolonoskopii, może dojść np. do uszkodzenia i perforacji jelita, co objawia się ostrym bólem i twardością brzucha, krwawieniem z odbytu, krwią w kale, czarnym, smolistym stolcem, wysoką gorączką. Czasem też pojawiają się powikłania po kolonoskopii, które nie są bezpośrednio związane z układem pokarmowym, np. reakcja alergiczna na znieczulenie, dolegliwości ze strony układu oddechowego i układu krążenia.

Ile trwa kolonoskopia?

Cała procedura trwa od kilkunastu do kilkudziesięciu minut. Oczywiście czas trwania badania wydłuża się w przypadku, gdy pobierane są również wycinki do dalszych badań. Osoby, u których planowana jest kolonoskopia terapeutyczna, powinny być przygotowane na nieco dłuższy pobyt na łóżku zabiegowym. Będzie on zależał od tego, jak bardzo skomplikowane są wykonywane zabiegi dodatkowe.

Czy kolonoskopia boli?

Tak jak przy gastroskopii, tak i przy kolonoskopii ból nie jest największym problem dla osób, które mają być poddane badaniu. Najtrudniejszy do zniesienia jest ogromny dyskomfort. W przypadku gastroskopii badany mierzy się z utrudnieniami spowodowanymi koniecznością oddychania wyłącznie przez nos oraz z odruchem wymiotnym. Przy kolonoskopii dyskomfortu doświadcza „drugi koniec”. Nieprzyjemne jest uczucie towarzyszące ruchom endoskopu w jelicie, a także wzdęcia (czasem bolesne) powstające wskutek wtłaczania do jelita powietrza. W przypadku kolonoskopii do niedogodności fizycznych dochodzi jeszcze dyskomfort psychiczny. Dla wielu osób wstyd i strach przed upokorzeniem są tak duże, że rezygnują z badania, które dosłownie może uratować im życie!

Kolonoskopia w znieczuleniu miejscowym

Standardowo do kolonoskopii stosuje się znieczulenie miejscowe w postaci specjalnego znieczulającego żelu z lidokainą aplikowanego na okolice odbytu. Umożliwia on bezbolesne wprowadzenie kolonoskopu i w pewnym stopniu zmniejsza towarzyszący badaniu dyskomfort. Kolonoskopia w znieczuleniu miejscowym nie wymaga od pacjenta dłuższego pobytu w placówce, zwykle wystarczy krótki odpoczynek i wizyta w toalecie w celu pozbycia się wtłoczonego do jelit powietrza. Później można coś zjeść, napić się i normalnie funkcjonować, choć jak po każdym bardziej inwazyjnym badaniu lepiej unikać nadmiernego wysiłku fizycznego.

Kolonoskopia w znieczuleniu ogólnym

Znieczulenie ogólne (tzw. sedacja) przed kolonoskopią stosuje się głównie u dzieci oraz osób, które są wyjątkowo wrażliwe na ból i dyskomfort. Sedacja polega na dożylnym podaniu środków farmakologicznych, które ograniczają świadomość pacjenta (sedacja płytka) lub wprowadzają go w stan uśpienia (sedacja głęboka). Po kolonoskopii w znieczuleniu ogólnym pacjent musi pozostać w placówce około 1-2 godzin. Dodatkowo musi on zadbać o obecność osoby, która po zabiegu go odbierze, zawiezie do domu i będzie obserwować przez następne 24 godziny.

Kolonoskopia – prywatnie czy na NFZ?

Czy kolonoskopię lepiej wykonać prywatnie, czy też na NFZ? To kwestia indywidualna. W prywatnych placówkach czas oczekiwania z pewnością jest krótszy, nie trzeba skierowania, ponadto nie ma problemu z wyborem formy znieczulenia. Niestety sedacja w przypadku kolonoskopii nie zawsze jest refundowana! Ile kosztuje kolonoskopia prywatnie? Trzeba liczyć przynajmniej kilkaset złotych, ostateczna cena zależy od miejsca wykonywania badania, formy znieczulenia, a także rodzaju wykonywanych zabiegów dodatkowych.

Czynnikiem ryzyka wielu schorzeń przewodu pokarmowego jest fatalny sposób odżywiania, stosowanie używek oraz prowadzenie mało higienicznego stylu życia. Dlatego każdy z nas powinien wiedzieć, jak dbać o jelita. Ważna jest zbilansowana dieta bez wysoko przetworzonych, tłustych produktów i używek, a także prawidłowe nawodnienie organizmu. Kluczowe dla zdrowia jelit są również probiotyki. W aptekach dostępne są różne preparaty z pożytecznymi bakteriami, jednak w codziennej diecie najlepiej postawić na naturalne probiotyki – kiszonki i fermentowane produkty mleczne. Dodatkowo należy pamiętać o badaniach profilaktycznych – na szczęście kolonoskopia to badanie, które wystarczy wykonywać raz na 10 lat!

Autor: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl