Krztusiec - przyczyny, objawy, leczenie
26.05.2023Krztusiec (koklusz) jest chorobą zakaźną o podłożu bakteryjnym występującą zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. W większości przypadków przybiera postać przewlekłego zapalenia oskrzeli, najbardziej charakterystycznym objawem są napady silnego kaszlu. Jak rozpoznać krztusiec? Jak wygląda leczenie kokluszu?
Spis treści:
- Krztusiec – czym jest?
- Krztusiec – przyczyny
- Krztusiec – objawy, przebieg i czas trwania
- Krztusiec – diagnostyka i leczenie
- Krztusiec – zapobieganie
- Krztusiec – powikłania
Krztusiec – czym jest?
Koklusz (krztusiec, bakteryjne zapalenie tchawicy i oskrzeli) to ostra choroba zakaźna układu oddechowego wywoływana przez bakterie Bordetella pertussis. Na zakażenie narażone są zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe – głównie osoby, które nie były szczepione lub nie przyjmowały dawek przypominających. Gdy bakterie wnikną do organizmu, zaczynają się namnażać, produkując toksynę krztuścową. Przyczynia się ona do martwicy komórek w obrębie śluzówki oskrzeli i tchawicy.
Zakażenie pałeczkami Bordetella pertussis najczęściej przebiega w postaci zapalenia oskrzeli. Objawy krztuśca obejmują głównie dolegliwości ze strony układu oddechowego – zwłaszcza napady uporczywego kaszlu nasilające się w nocy i przebiegające z dusznością i świstem wdechowym. Leczenie krztuśca zawsze wymaga stosowania antybiotyków. Jeśli leki zostaną podane odpowiednio wcześnie (zanim pojawią się napady kaszlu), możliwe jest złagodzenie objawów choroby, późniejsze wdrożenie antybiotykoterapii pozwala jedynie na ograniczenie zakaźności krztuśca.
Krztusiec – przyczyny
Przyczyny krztuśca to bakterie Bordetella pertussis zwane inaczej pałeczkami krztuśca. Patogeny te rozprzestrzeniają się drogą kropelkową. Źródłem zakażenia jest wyłącznie chory człowiek (zarówno z pełnoobjawową, jak i łagodną postacią choroby), który kaszląc, „wyrzuca” z siebie wydzielinę z pałeczkami krztuśca. Największa zakaźność występuje w ciągu 3 tygodni od pojawienia się objawów, choć chory może zarażać nawet przez 4-5 tygodni.
Krztusiec – objawy, przebieg i czas trwania
Okres wylęgania choroby trwa od 5 do 21 dni od kontaktu z bakterią (zwykle 7-14 dni). Objawy krztuśca wynikają z uszkodzenia nabłonka dróg oddechowych i zaburzenia wydzielania śluzu. Nasilenie dolegliwości oraz przebieg choroby może być różny w zależności od wieku zakażonego, jego ogólnego stanu zdrowia i stopnia jego uodpornienia. Na ciężki przebieg narażone są przede wszystkim noworodki, niemowlęta i małe dzieci. Przechorowanie zakażenia pałeczkami krztuśca nie zapewnia pełnej odporności, na koklusz można zachorować kilka razy w życiu, przy czym kolejne zakażenia zwykle są łagodniejsze. U osób zaszczepionych i osób, które chorowały już wcześniej na krztusiec, zakażenie nie ma typowego przebiegu, a objawy są mało charakterystyczne.
Jako główne objawy krztuśca wymienia się napady kaszlu. Atak kaszlu krztuścowego bardzo łatwo rozpoznać. Najpierw następuje kilka silnych kaszlnięć na jednym wydechu, a po nich pojawia się głęboki wdech. Towarzyszy mu świst oraz dźwięk przypominający pianie koguta. Natężenie kaszlu jest tak duże, że twarz czerwienieje lub sinieje, widoczne są nabrzmiałe żyły i łzawienie oczu. Podczas napadu kaszlu dochodzi do zwiększenia ciśnienia krwi i niedotlenienia, co w konsekwencji przyczynia się do pękania naczynek krwionośnych, krwawienia z nosa i uszu, wylewów do spojówek, powstawania wybroczyn, a u niemowląt do bezdechu i drgawek. Ponadto może nastąpić mimowolne oddanie moczu lub stolca, a także wymioty.
| Faza | Czas trwania | Objawy | Możliwość zakażenia |
|---|---|---|---|
| Faza nieżytowa | 7-14 dni | Katar, stan podgorączkowy, gorączka, lekki kaszel nasilający się nocą | Bardzo wysoka |
| Faza napadów kaszlu | 4-8 tygodni | Gwałtowne napady kaszlu, świst podczas wdechu, wymioty, zaczerwienienie twarzy | Wysoka (pierwsze 3 tygodnie) |
| Faza rekonwalescencji | 2-8 tygodni | Zmniejszające się napady kaszlu, kaszel może utrzymywać się przez kilka miesięcy | Brak |
Pełnoobjawowy koklusz ma charakterystyczny przebieg, który można podzielić na trzy fazy – fazę nieżytową, fazę napadów kaszlu oraz fazę rekonwalescencji. Początkowo krztusiec przypomina przeziębienie, dlatego często jest błędnie diagnozowany. Pierwsze objawy takie jak katar, stan podgorączkowy, gorączka, zapalenie gardła i lekki kaszel nasilający się nocą pojawiają się około 7-14 dni po kontakcie z zakażonym i utrzymują do dwóch tygodni. Niestety w tym okresie choroba jest bardzo zakaźna!
Z czasem choroba przechodzi w fazę napadów kaszlu trwającą od 4 do 8 tygodni. Chory zmaga się z ciężkimi napadami gwałtownego, duszącego kaszlu. Ataki mogą trwać kilka lub kilkanaście minut, są wyczerpujące, w dodatku mogą pojawiać się nawet kilkanaście razy w ciągu doby (najsilniejsze są w nocy). Napady kaszlu kończą się odkrztuszaniem gęstej, lepkiej wydzieliny, która zalega w drogach oddechowych. Gdy ciężkie objawy kaszlowe zaczynają ustępować, rozpoczyna się faza zdrowienia (rekonwalescencji). Zwykle trwa od 2 do 8 tygodni, choć kaszel z różnym nasileniem może się utrzymywać nawet przez kilka miesięcy. Krztusiec u dziecka najczęściej ma pełnoobjawowy, ciężki przebieg, natomiast krztusiec u dorosłych może objawiać się jedynie suchym kaszlem nasilającym się nocą i utrzymującym się powyżej 3. tygodni (nawet do kilku miesięcy).
Krztusiec – diagnostyka i leczenie
Osoby, u których pojawiają się objawy wskazujące na koklusz, powinny jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Kiedy można podejrzewać krztusiec? Właściwie już w sytuacji, gdy kaszel utrzymuje się dłużej niż 7 dni i w dodatku ma charakter napadowy, trzeba to skonsultować ze specjalistą. W przypadku osoby, u której potwierdzono kontakt z chorym na koklusz i która zdradza typowe objawy – silny, napadowy kaszel, bezdech podczas wdechu, wymioty po napadach kaszlu, można od razu rozpocząć leczenie. Jeśli jednak lekarz ma jakiekolwiek wątpliwości co do diagnozy, zleca podstawowe badania krwi, badania serologiczne lub badania mikrobiologiczne.
Leczenie krztuśca polega na stosowaniu antybiotykoterapii. Zleca się zwykle azytromycynę, klarytromycynę lub kotrimoksazol. Im wcześniej rozpocznie się antybiotykoterapię, tym lepiej. Leki podane w fazie nieżytowej łagodzą objawy choroby, natomiast podane już po pojawieniu się napadowego kaszlu nie wpływają na przebieg choroby, jednak hamują rozprzestrzenianie się infekcji (po 5 dniach od rozpoczęcia leczenia chory już nie zaraża). Jeśli choroba ma ciężki przebieg, wymagana jest hospitalizacja, w tym podawanie tlenu i mechaniczna wentylacja. Krztusiec u dziecka zawsze oznacza pobyt w szpitalu!
Dodatkowo wskazane jest leczenie objawowe. Na wysoką temperaturę stosuje się leki przeciwgorączkowe, przy napadach kaszlu – leki na ból gardła (np. Cholinex), syrop na kaszel, ponadto pomocne mogą być leki na przeziębienie. Bardzo ważne w trakcie leczenia jest prawidłowe nawodnienie organizmu oraz odpoczynek, oczywiście wskazana jest izolacja chorego (do 5 dni po rozpoczęciu antybiotykoterapii lub do 3 tygodni od pojawienia się ataków kaszlu).
Krztusiec – zapobieganie
Nie ma skutecznego sposobu na uniknięcie zakażenia pałeczkami krztuśca, można jednak zminimalizować ryzyko choroby. Szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) wpisana jest do kalendarza szczepień obowiązkowych. Pierwszą dawkę podaje się dzieciom w 2. miesiącu życia, drugą dawkę – w 3.-4. miesiącu życia, trzecią dawkę – w 5.-6. miesiącu życia, czwartą dawkę – w 16.-18. miesiącu życia, następnie podaje się dawki przypominające w 6. oraz w 14. roku życia. Szczepienie na krztusiec zapewnia odporność tylko przez określony czas, co oznacza, że dawkę przypominającą należy przyjmować co 10 lat.
Wprawdzie szczepionka nie zapewnia odporności na całe życie, ale znacząco ogranicza ryzyko zachorowania. Przede wszystkim jednak chroni przed ciężkim przebiegiem choroby oraz zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań. Istotną informacją jest to, że szczepienie na krztusiec jest bezpieczne dla kobiet w ciąży, mało tego, jest zalecane. Powinno być wykonane między 27. a 36. tygodniem ciąży. Dzięki niemu nie dość, że sama mama jest chroniona, to dodatkowo przeciwciała przenikają przez łożysko, więc ochronę przez pierwsze miesiące życia zyskuje dziecko.
Krztusiec – powikłania
Jeśli chodzi o powikłania, to zdecydowanie częściej daje je krztusiec u dzieci – głównie u noworodków i niemowląt. Z tego względu ich leczenie powinno zawsze odbywać się w szpitalu. Krztusiec u dorosłych obciążony jest mniejszym ryzykiem komplikacji, choć uważać powinny osoby z chorobami przewlekłymi oraz osoby starsze. Najczęstszym powikłaniem jest zapalenie płuc, a ponadto m.in. zapalenie ucha środkowego, rozedma płuc, niedotlenienie, przepukliny, złamania żeber, nietrzymanie moczu, krwawienia wewnątrzczaszkowe i podtwardówkowe, padaczka, drgawki, głuchota, krztuścowe uszkodzenie mózgu (encefalopatia), które może prowadzić do trwałego kalectwa.
Koklusz do niedawna był chorobą niemalże całkowicie zapomnianą, szczepienie na krztusiec skutecznie wyeliminowało to zagrożenie. Obecnie diagnozuje się coraz więcej przypadków krztuśca, ma to niestety związek z tym, że wielu rodziców odmawiania szczepienia dzieci, ponadto osoby dorosłe nie przyjmują dawek przypominających. Niestety takie postępowanie sprawia, że ta ciężka choroba znów staje się bardzo groźna!
