Metody antykoncepcji – Jaką wybrać? Rodzaje i skuteczność
25.02.2025Wiele osób nadal uważa antykoncepcję za temat tabu. Zupełnie niepotrzebnie, wszak prawidłowe korzystanie z antykoncepcji pozwala uniknąć niechcianej ciąży, ponadto niektóre metody antykoncepcji dodatkowo zmniejszają ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową, w tym ryzyko zakażenia wirusem HIV. Jaka jest najlepsza metoda antykoncepcji?
Spis treści:
- Rodzaje metod antykoncepcyjnych
- Antykoncepcja hormonalna – charakterystyka i działanie
- Metody barierowe i niehormonalne
- Naturalne metody antykoncepcji
- Skuteczność poszczególnych metod
- Jak wybrać odpowiednią metodę antykoncepcji?
Rodzaje metod antykoncepcyjnych
Antykoncepcja to sposób na uniknięcie zajścia w niechcianą ciążę, a w niektórych przypadkach także forma ochrony przed wirusem HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową. Jakie są metody antykoncepcji? Jest ich kilka, różnią się one od siebie m.in. mechanizmem działania, a także skutecznością.
Wyróżnia się m.in. metody naturalne, hormonalne, niehormonalne, mechaniczne (barierowe) i chirurgiczne. Jaka jest najlepsza metoda antykoncepcji? To zależy od indywidualnych preferencji i potrzeb! Warto jednak od razu powiedzieć, że żadna metoda nie zapewnia 100% skuteczności. Oznacza to, że wszystkie metody antykoncepcji w mniejszym lub większym stopniu mogą być zawodne!
Antykoncepcja hormonalna
Jeśli chodzi o metody antykoncepcji dla kobiet, to numerem 1 jest antykoncepcja hormonalna. Polega ona na tym, że kobieta przyjmuje hormony płciowe, które m.in. wpływają na zahamowanie owulacji. Jest to metoda inwazyjna, ingeruje bowiem w naturalny cykl menstruacyjny, może też wywoływać działania niepożądane. Ponadto jej stosowanie ma swoje ograniczenia. Mimo tych wad trzeba przyznać, że jej skuteczność jest bardzo wysoka. Hormonalna antykoncepcja to nie tylko tabletki, ale i bardziej nowoczesne metody antykoncepcji jak implanty podskórne.
Antykoncepcja niehormonalna
Niehormonalne metody antykoncepcji nie wpływają na przebieg cyklu menstruacyjnego i na poziom hormonów płciowych. Ten typ antykoncepcji nie wywołuje zdrowotnych skutków ubocznych. Przedstawicielem tej metody antykoncepcji jest wkładka domaciczna z miedzią. Działa ona w sposób fizyczny, przez co uniemożliwia zapłodnienie.
Metody barierowe
Metody barierowe, inaczej mechaniczne metody antykoncepcji zapobiegają połączeniu się plemnika z komórką jajową. Oczywiście pod warunkiem, że są prawidłowo stosowane! Jedną z takich metod jest prezerwatywa, która dodatkowo zabezpiecza przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Z uwagi na to, że prezerwatywy można stosować doraźnie i – w odróżnieniu od innych metod barierowych – są łatwe do założenia, są one uważane za najpopularniejsze metody antykoncepcji.
Naturalne metody planowania rodziny
Zupełnie nieinwazyjne, a w dodatku tanie, są naturalne metody antykoncepcji. Nie wymagają stosowania hormonów lub innych środków. Polegają one wyłącznie na śledzeniu cyklu, badaniu temperatury ciała i obserwowaniu śluzu, dzięki czemu można określić dni płodne.
Antykoncepcja hormonalna – charakterystyka i działanie
Na czym polegają hormonalne metody antykoncepcji? Ich działanie jest wielokierunkowe, m.in. wpływają na dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego, a dokładnie ograniczają jego wzrost, ponadto hamują owulację oraz przyczyniają się do zmian w błonie śluzowej macicy, przez co zagnieżdżenie się tam zarodka jest utrudnione. Przyjmowanie hormonów powoduje także zmianę śluzu szyjkowego, sprawiając, że staje się on nieprzepuszczalny dla plemników.
Tabletki antykoncepcyjne
Bardzo popularnym rozwiązaniem chętnie stosowanym przez kobiety w różnym wieku są tabletki antykoncepcyjne. W składzie zawierają one żeńskie hormony płciowe. Do wyboru są tabletki jednoskładnikowe (minipigułki) lub tabletki dwuskładnikowe. Różnią się one sposobem stosowania. Minipigułki przyjmuje się w sposób nieprzerwany – codziennie, bez przerwy, tabletki dwuskładnikowe stosuje się w cyklach, między którymi trzeba zrobić przerwę.
Doustna antykoncepcja hormonalna jest bardzo skuteczna, przy czym dla uzyskania takiego efektu trzeba przyjmować tabletki regularnie – codziennie o stałej porze. Pominięcie dawki skutkuje zmniejszeniem skuteczności działania. Jak już zostało wcześniej wspomniane, nie każda kobieta może stosować tabletki antykoncepcyjne. Ponadto podczas ich stosowania mogą występować skutki uboczne, np. podwyższone ryzyko zakrzepicy.
Plastry antykoncepcyjne
Alternatywą dla tabletek są plastry antykoncepcyjne. Hormonów nie przyjmuje się doustnie, tylko przez skórę. Plaster nakleja się na ciało, przez okres tygodnia uwalnia on porcję hormonów w sposób stały. Jest to dobra opcja dla kobiet, które mają problem z połykaniem tabletek, ponadto hormony w tej formie nie wywołują skutków ubocznych ze strony układu pokarmowego. Nie jest to jednak metoda bez wad. Podczas kąpieli należy uważać, aby plaster się nie odkleił. Trzeba też dodać, że w przypadku kobiet z nadwagą lub otyłością skuteczność plastrów jest niższa.
Pierścienie dopochwowe
Hormonalne metody antykoncepcji obejmują też pierścienie dopochwowe, które uwalniają hormony, zapobiegając owulacji. System terapeutyczny dopochwowy to mały, elastyczny pierścień, który wkłada się do pochwy na 3 tygodnie, po tym czasie należy go wyjąć – z aplikacją kolejnego krążka trzeba się wstrzymać 7 dni. Mimo swojej skuteczności pierścień dopochwowy ma wady, jego prawidłowa aplikacja może być kłopotliwa, a gdy nie jest właściwie założony, może wypaść z pochwy.
Zastrzyki antykoncepcyjne
Hormony można również podawać w postaci iniekcji. Zastrzyki z progesteronem wstrzykuje się domięśniowo. Należy je wykonywać co około 3 miesiące, aby utrzymać ochronę przed ciążą. Taka droga podania eliminuje ryzyko występowania działań niepożądanych ze strony układu pokarmowego.
Warto jeszcze wspomnieć o innych możliwościach, jakie ma kobieta. Jedną z nich jest implant podskórny. Jest to pręcik o grubości 2mm i długości 4mm, lekarz umieszcza go pod skórą na ramieniu po wewnętrznej stronie. Jeden implant wystarcza na około trzy lata. Drugą jest wkładka domaciczna z lewonorgestrelem. Ma ona około 3cm, co ważne, nie można jej zakładać samodzielnie, musi to zrobić wykwalifikowany personel medyczny. Wkładka wystarcza na około 3-5 lat.
Metody barierowe i niehormonalne
W odróżnieniu od hormonalnej antykoncepcji mechaniczne (barierowe) i niehormonalne metody antykoncepcji nie ingerują w cykl menstruacyjny. Ponadto metody barierowe pomagają chronić także przed zarażeniem się chorobami przenoszonymi drogą płciową. Istotne jest to, że właściwie nie wywołują one skutków ubocznych. Jakie są najpopularniejsze metody antykoncepcji bez hormonów?
Prezerwatywy – rodzaje i skuteczność
W kategorii metody antykoncepcji dla mężczyzn zwycięzcą jest oczywiście prezerwatywa! Ogromną zaletą prezerwatyw jest to, że oferta tego typu produktów jest bardzo zróżnicowana i absolutnie każdy może znaleźć coś dla siebie. Prezerwatywy różnią się wielkością, kolorem, a nawet smakiem i zapachem. Najważniejsze jednak jest to, że mogą być wykonane z różnych materiałów, dzięki czemu osoby uczulone na lateks nie muszą rezygnować z tej metody antykoncepcji.
Warto też wspomnieć, że oprócz funkcji ochrony prezerwatywa może również odgrywać rolę gadżetu erotycznego, niektóre modele są pokryte środkami nawilżającymi lub substancjami wydłużającymi stosunek, inne mają specjalnie zaprojektowane wypustki lub prążki, co zapewnia dodatkowe doznania. Ogromną zaletą prezerwatyw jest ich ogólna dostępność i stosunkowo niska cena. To również najlepsza metoda antykoncepcji pod względem dodatkowej ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Ich główną wadą jest natomiast to, że mogą pęknąć lub zsunąć się podczas stosunku.
Wkładki wewnątrzmaciczne
Opcją dla kobiet, które nie mogą stosować metod hormonalnych, może być wkładka domaciczna z miedzią. Wykazuje ona działanie plemnikobójcze, ponadto poprzez zagęszczanie śluzu utrudnia penetrację plemników, powoduje też zmiany w śluzówce macicy, uniemożliwiając zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej. Zaletą wkładki domacicznej z miedzią jest długotrwała ochrona (wymienia się ją raz na 5 lat) i niska cena, ma ona niestety także wady, np. zwiększa ryzyko stanów zapalnych w obrębie narządu rodnego i wywołuje obfitsze niż zwykle krwawienia. Trzeba dodać, że przeciwwskazaniem do jej stosowania jest m.in. uczulenie na miedź i aktywne stany zapalne przydatków.
Inne metody barierowe
Nie wszyscy wiedzą, że na rynku dostępne są także prezerwatywy dla kobiet (femidomy). Mają one postać woreczka z dwoma pierścieniami, który umieszcza się w pochwie przed stosunkiem – podkreślić trzeba, że początkowo ich aplikacja może być problematyczna. Ich metoda działania jest taka sama jak standardowych prezerwatyw dla mężczyzn, czyli zapobiegają przedostaniu się plemników do macicy.
Jako metody antykoncepcji dla kobiet wymienia się też kapturek naszyjkowy (tzw. diafragma). Przed stosunkiem umieszcza się go w pochwie, dzięki czemu blokuje plemnikom drogę do macicy. Często jako uzupełnienie dla metod barierowych rekomendowane są chemiczne metody antykoncepcji w postaci np. żeli, aerozoli, kremów lub globulek. Zawierają one substancje plemnikobójcze oraz środki zagęszczające śluz szyjkowy.
Naturalne metody antykoncepcji
A jak wyglądają naturalne metody antykoncepcji? Polegają one na analizie zmian zachodzących w organizmie podczas cyklu menstruacyjnego, co pozwala określić, kiedy występują dni płodne i owulacja. W ten sposób kobieta może lepiej poznać swoje ciało. Ze względu na to, że nie jest wymagane stosowanie żadnych środków, bezsprzecznie jest to najzdrowsza metoda antykoncepcji.
Kalendarzyk małżeński
Metoda kalendarzykowa Ogino-Knausa polega na określeniu dni płodnych w cyklu miesięcznym na podstawie długości cyklu. Jest to metoda czasochłonna, gdyż zanim zostanie wyliczony okres płodny, trzeba najpierw obserwować cykle przez przynajmniej rok. Następnie należy odjąć 18 dni od najkrótszego zaobserwowanego cyklu i to jest pierwszy dzień okresu płodnego, a od najdłuższego cyklu należy odjąć 11 dni i to jest ostatni dzień płodny. W przypadku kobiet z nieregularnymi cyklami ta metoda może się okazać mało przydatna.
Metoda objawowo-termiczna
Metoda objawowo-termiczna tak naprawdę stanowi połączenie metody termicznej oraz metody obserwacji śluzu Billingsów. Metoda termiczna polega na określaniu owulacji za pomocą codziennych pomiarów temperatury ciała. Temperaturę należy mierzyć rano, po przebudzeniu, pomiar należy wykonywać albo w jamie ustnej, albo w pochwie, przy czym należy zawsze mierzyć temperaturę w tym samym miejscu! Po owulacji temperatura wzrasta zawsze o około 0,4st. C. Gdy temperatura jest mierzona codziennie, można wychwycić te zmiany i określić dni płodne i niepłodne.
Natomiast metoda obserwacji śluzu polega na codziennym obserwowaniu i analizie wyglądu śluzu szyjkowego – należy zwracać uwagę na jego ilość, połysk, lepkość, ciągliwość i przezroczystość. O owulacji świadczy sytuacja, gdy śluz jest obfity i przejrzysty, wówczas to trzeba się wstrzymać od współżycia.
Zalety i ograniczenia metod naturalnych
Zdecydowanie naturalne metody antykoncepcji są bezpieczniejsze i zdrowsze niż inne, ponadto są tanie, właściwie jedynym kosztem jest zakup termometru. Wad jest więcej. Najbardziej oczywistą z nich jest to, że trzeba się napracować, aby określić, kiedy wypadają dni płodne, a kiedy dni niepłodne. Ponadto uważa się, że nie są to najbardziej skuteczne metody antykoncepcji. Ich zawodność polega na tym, że bardzo dużo czynników wpływa na cykl menstruacyjny, np. infekcje, zmiana diety, mniejsza ilość snu i stres mogą zaburzać jego regularność.
Skuteczność poszczególnych metod
A teraz skupmy się na meritum, czyli na skuteczności poszczególnych metod antykoncepcji. Tu sprawa jest dość prosta, gdyż została opracowana skala, według której ocenia się skuteczność metod antykoncepcji. Jest to wskaźnik Pearla. Oznacza on liczbę ciąż w grupie stu kobiet, które stosowały daną metodę przez rok. Im wskaźnik wyższy, tym skuteczność danej metody jest mniejsza, im mniejszy wskaźnik, tym większa pewność zapobiegania ciąży.
Dla porównania skuteczności poszczególnych metod warto wspomnieć, że wskaźnik Pearla w przypadku braku antykoncepcji wynosi 80-90. Wskaźnik Pearla dla metody kalendarzykowej wynosi 10-45, dla metody termicznej – 0,6-20, dla metody obserwacji śluzu – 0,5-3, dla prezerwatyw – 3,9-13,8, dla jednoskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych – 0,7-5, dla dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych – 0,2-2,5, dla plastrów antykoncepcyjnych – 0,2-0,9, dla iniekcji – 0,1, dla wkładek wewnątrzmacicznych z hormonem – 0,1, dla wkładek z miedzią – 0,6-2,9.
Jak wybrać odpowiednią metodę antykoncepcji?
Większość osób zastanawia się, jaka metoda antykoncepcji najlepsza? Nie ma jednej uniwersalnej metody, która byłaby idealna dla wszystkich. Każda ma swoje minusy i plusy, w dodatku żadna, ale to żadna nie daje 100% gwarancji, że zapobiegnie zapłodnieniu (taką gwarancję daje wyłącznie brak aktywności seksualnej). Obiektywnie za najskuteczniejsze metody antykoncepcji można uznać metody hormonalne, jednak obarczone są one ryzykiem działań niepożądanych, poza tym istnieje sporo przeciwwskazań do ich stosowania. Natomiast ogromną zaletą prezerwatyw jest to, że mogą również chronić przed chorobami przenoszonymi drogą płciową!
Jest wiele metod antykoncepcji, każdy powinien zastanowić się, co jest dla niego najważniejsze. Łatwa dostępność czy też wygoda? Wybór odpowiedniej metody może ułatwić wizyta u lekarza, który po dokładnym badaniu i po rozmowie może dobrać najlepiej dopasowane metody antykoncepcji. Już na sam koniec warto też wspomnieć, że oprócz wymienionych już sposobów zapobiegania ciąży dostępne są także chirurgiczne metody antykoncepcji. U mężczyzn można przeprowadzić wazektomię, a u kobiet zabieg podwiązania jajowodów.
