Mononukleoza zakaźna - przyczyny, objawy, leczenie
23.05.2023Mononukleoza zakaźna jest chorobą wirusową, za którą odpowiada wirus Epsteina-Barr. Często można też spotkać się z nazwą choroba pocałunków, co ma związek z tym, że podstawowym źródłem transmisji wirusa jest ślina. Mononukleoza objawami może przypominać anginę. Leczenie, jak w przypadku każdej infekcji wirusowej, jest wyłącznie objawowe. Oto, co jeszcze trzeba wiedzieć o mononukleozie!
Spis treści:
- Co to jest mononukleoza?
- Jakie są przyczyny mononukleozy?
- Jak objawia się mononukleoza u dziecka?
- Jak objawia się mononukleoza u dorosłego?
- Jak długo trwa mononukleoza?
- W jaki sposób przebiega diagnostyka mononukleozy?
- Do jakiego lekarza się udać i jak leczyć mononukleozę?
Co to jest mononukleoza?
Mononukleoza zakaźna to ostra choroba wirusowa wywołana wirusem Epsteina-Barr (EBV), która w obrazie klinicznym przypominać może anginę bakteryjną. Głównie choroba ta rozprzestrzenia się u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym oraz u młodzieży i młodych dorosłych. Wirus Epsteina-Barr jest bardzo rozpowszechniony, szacuje się, że nawet 95% populacji jest nosicielami tego patogenu. Jest to typ wirusa, który nie znika z organizmu, pozostaje w nim w stanie uśpienia do końca życia. Na szczęście zarówno przechorowanie mononukleozy, jak i przejście zakażenia bezobjawowego zapewnia trwałą odporność.
Charakterystyczny dla mononukleozy jest bardzo długi okres wylęgania trwający około 30-50 dni. Zwykle po tym czasie pojawiają się takie dolegliwości jak wysoka gorączka oraz objawy przypominające anginę bakteryjną, m.in. silny ból gardła i nalot na migdałkach, ponadto powiększone węzły chłonne i nieżyt nosa oraz powiększona wątroba i śledziona. Nie jest jednak wykluczone, że choroba będzie miała bezobjawowy przebieg. Dzieci raczej łagodniej przechodzą zakażenie, cięższy przebieg (mononukleoza pełnoobjawowa) występuje u młodzieży i osób dorosłych.
Jakie są przyczyny mononukleozy?
Przyczyny mononukleozy to wspomniane już wcześniej zakażenia wirusem Epsteina-Barr. Należy on do rodziny Herpesviridae – tej samej co wirusy m.in. opryszczki i ospy wietrznej. Od kogo można zarazić się mononukleozą? Źródłem zakażenia są osoby chore – zarówno przechodzące mononukleozę objawowo, jak i bezobjawowo, ozdrowieńcy oraz osoby zdrowe, które przeszły mononukleozę w przeszłości i doszło u nich do reaktywacji wirusa. Wirus EBV przenosi się głównie przez ślinę podczas bezpośredniego kontaktu, dlatego mononukleoza często nazywana jest chorobą pocałunków. Jeśli chodzi o dzieci, to w ich przypadku zakażenia związane są przede wszystkim z nieprzestrzeganiem higieny – wkładaniem do ust zabawek, dotykaniem zaślinionymi rękami innych przedmiotów, piciem i jedzeniem z tych samych naczyń. Bardzo rzadkimi drogami transmisji wirusa EBV są przeszczepy szpiku kostnego i narządów oraz transfuzje krwi.
Szczególnie niebezpieczne jest to, że choroba ma wyjątkowo długi okres inkubacji – aż 30-50 dni. Zanim pojawią się objawy mononukleozy, zakażony już zaraża innych. Ponadto mononukleoza ma bardzo długi okres zakaźności, trwa on jeszcze przez około 6 miesięcy po zakończeniu choroby. Mało tego, okresowo (aż do końca życia) wirus się uaktywnia i pojawia się w ślinie. Gdy do tego dochodzi, nosiciel może zakażać innych. Nie ma szczepionki przeciwko mononukleozie, jedynym sposobem zapobiegania zakażeniom jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny.
Jak objawia się mononukleoza u dziecka?
Mononukleoza u dzieci najczęściej przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Jeśli już pojawiają się objawy, to przypominają one przeziębienie lub infekcję migdałków. Na mononukleozę może wskazywać np. długo utrzymująca się gorączka, nieżyt nosa, ból gardła, powiększenie węzłów chłonnych. U małych dzieci można ponadto zaobserwować obrzęk górnych powiek. Rzadko dochodzi po powiększenia śledziony oraz wystąpienia czerwonej wysypki odropodobnej, przy czym wysypka nie zawsze jest objawem samej choroby, częściej jest skutkiem ubocznym podania antybiotyków (amoksycyliny, ampicyliny), gdy mononukleoza u dzieci zostanie błędnie rozpoznana jako angina. Wysypka pojawia się około 7-10 dni po rozpoczęciu antybiotykoterapii.
Jak objawia się mononukleoza u dorosłego?
W większości przypadków pierwszy kontakt z wirusem Epsteina-Barr następuje w dzieciństwie. Mononukleoza u dorosłego rozwija się rzadziej. Przebiega jednak zwykle z typowymi objawami, czyli tzw. triadą mononukleozową – wysoką gorączką, stanem zapalnym gardła i powiększeniem węzłów chłonnych. Przez kilka dni chory odczuwa złe samopoczucie, bóle mięśniowo-stawowe, dreszcze i brak apetytu. Później pojawiają się objawy mononukleozy podobne do anginy – zapalenie gardła (ból i zaczerwienienie gardła, trudności z przełykaniem), powiększenie węzłów chłonnych, powiększenie migdałków przebiegające z charakterystycznym nalotem oraz długo utrzymująca się gorączka, dodatkowo także katar. Może dojść do powiększenia śledziony i wątroby. Jeśli mononukleoza u dorosłego zostanie pomylona z anginą i przyjmie on antybiotyk, podobnie jak u dziecka może wystąpić wysypka (zmiany skórne mogą być też objawem samej choroby, jednak zdarza się to rzadko).
Jak długo trwa mononukleoza?
Choć same objawy mononukleozy ustępują zwykle po 2-3 tygodniach (dłużej może utrzymywać się powiększenie węzłów chłonnych), powrót do zdrowia trwa naprawdę bardzo długo. Ze względu na okres rekonwalescencji można powiedzieć, że całkowity czas trwania mononukleozy wynosi nawet kilka miesięcy. Mononukleoza zakaźna jest chorobą bardzo wycieńczającą, ozdrowieńcy są mocno osłabieni, odczuwają przewlekłe zmęczenie i mają też problemy z koncentracją.
W jaki sposób przebiega diagnostyka mononukleozy?
Wirus Epsteina-Barr jest rozpowszechniony, mimo to wywoływana przez niego mononukleoza zakaźna nie jest wcale łatwa do rozpoznania. Objawy nie zawsze są charakterystyczne i przypominają inne choroby układu oddechowego. Często zleca się więc badania laboratoryjne w celu postawienia diagnozy, m.in. morfologię krwi (w wyniku widoczna jest zwiększona liczba białych krwinek z przewagą limfocytów), próby wątrobowe (wykazują podwyższone wartości enzymów wątrobowych), rozmaz krwi (widoczny jest nietypowy wygląd limfocytów). Lekarz może zlecić też badanie przesiewowe na obecność wirusa EBV lub test na przeciwciała przeciw antygenom wirusa EBV. Podczas procesu diagnostycznego należy wykluczyć choroby dające tzw. zespół mononukleozopodobny, m.in. anginę paciorkowcową, cytomegalię, zakażenie adenowirusami, wirusem różyczki lub pierwotniakiem Toxoplasma gondi.
Do jakiego lekarza się udać i jak leczyć mononukleozę?
Przy podejrzeniu mononukleozy należy zgłosić się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Chorzy niezwykle rzadko wymagają hospitalizacji, dzieje się tak głównie w przypadku bardzo ciężkiego przebiegu i wystąpienia powikłań. Leczenie mononukleozy polega na podawaniu leków łagodzących jej objawy. Przede wszystkim stosuje się leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Na dolegliwości bólowe w obrębie gardła zalecane są leki na ból gardła (np. Cholinex), na nieżyt nosa – leki na katar. Wspomagająco można też wykonywać inhalacje, które ułatwią oddychanie i nawilżą śluzówkę. W rzadkich przypadkach, gdy dojdzie do nadkażenia bakteryjnego, potrzebne są antybiotyki. Oprócz stosowania leków ważny jest wypoczynek i sen, unikanie intensywnego wysiłku fizycznego, lekkostrawna dieta oraz prawidłowe nawodnienie organizmu. Ze względu na ryzyko pęknięcia powiększonej śledziony trzeba zrezygnować z aktywności, które mogą doprowadzić do urazu brzucha (np. sporty kontaktowe).
Powikłania po mononukleozie występują bardzo rzadko. Jeśli już się pojawią, zwykle są poważne. Ze względu na obrzęk gardła i powiększenie migdałków podniebiennych może dojść do zwężenia górnych dróg oddechowych, co powoduje duże trudności z oddychaniem i przełykaniem. Inne powikłania to m.in.: zapalenie wątroby z objawami żółtaczki, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, drgawki, psychozy, pęknięcie śledziony, niedokrwistoś
, małopłytkowość.
Mononukleoza zakaźna w zasadzie nie jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia, niemniej jednak stanowi duże obciążenie dla organizmu, który potrzebuje nawet kilku miesięcy, aby dojść do siebie po chorobie. Jedynym sposobem uniknięcia zakażenia jest stosowanie podstawowych zasad higieny.
