Morfologia krwi – przygotowania, normy i jak czytać wyniki?
24.08.2024Wśród wszystkich testów diagnostycznych morfologia krwi zajmuje szczególne miejsce. Jest to badanie proste, tanie, niewymagające zbyt wielu przygotowań, które daje bardzo dużo informacji o stanie naszego zdrowia. Czego można się dowiedzieć dzięki temu badaniu? Kiedy należy zrobić morfologię krwi?
Spis treści:
- Czym jest morfologia krwi?
- Jak przygotować się do badania morfologii krwi?
- Przebieg badania morfologii krwi
- Parametry morfologii krwi i ich znaczenie
- Normy wyników morfologii krwi
- Jak interpretować wyniki morfologii krwi?
- Najczęstsze nieprawidłowości w wynikach morfologii
- Kiedy warto zrobić morfologię krwi?
Czym jest morfologia krwi?
Morfologia krwi to proste badanie, materiałem do testu jest próbka krwi żylnej. Jest to podstawowe badanie, które polega na ilościowej i jakościowej ocenie komórek krwi, czyli elementów morfotycznych. Ocenia się m.in. ich wielkość, wiek, liczbę i procentowy udział w ogólnej objętości krwi. Elementami morfotycznymi są erytrocyty (krwinki czerwone), leukocyty (krwinki białe) i trombocyty (płytki krwi). Dodatkowo określa się też specyficzne parametry dla określonych grup krwinek.
Warto zwrócić uwagę, że są różne rodzaje morfologii – morfologia podstawowa i pełna oraz morfologia z rozmazem. Różnią się one ilością badanych parametrów. Standardem jest określenie liczby czerwonych krwinek, białych krwinek i płytek krwi oraz stężenie hemoglobiny i hematokrytu. W wersji rozszerzonej dochodzą dodatkowe wskaźniki, a w przypadku rozmazu oznacza się też liczbę i procentową zawartość poszczególnych typów krwinek białych (limfocytów, monocytów, eozynofilów, neutrofilów i bazofilów). Ile kosztuje morfologia krwi? Jeśli mamy skierowanie od lekarza, takie badania krwi będą bezpłatne (refundowane przez NFZ). Wykonane prywatnie kosztuje zwykle kilkanaście złotych.
Jak przygotować się do badania morfologii krwi?
Próbka do przeprowadzenia morfologii powinna być pobierana na czczo, więc ostatni posiłek należy zjeść dzień wcześniej o takiej porze, aby zachować 8-12 godzin między ostatnim posiłkiem a pobraniem krwi. Czy obowiązują jakieś dodatkowe zalecenia dotyczące tego, jak przygotować się do morfologii krwi? Dzień przed badaniem nie powinno się spożywać tłustych, obfitych posiłków, a także nie powinno się pić alkoholu i palić papierosów. Należy się też wyspać i ograniczyć wysiłek fizyczny.
Czy należy odstawić leki przed pobraniem krwi?
O konieczności odstawienia leków powinien poinformować lekarz zlecający badania krwi. Jeśli nie udzielił takiej informacji, zwykle zaleca się, aby wykonać badanie, zanim zostanie przyjęta poranna porcja lekarstw. Ponadto należy zgłosić osobie pobierającej próbkę, jakie leki na receptę i bez recepty oraz preparaty ziołowe i suplementy diety są przyjmowane.
Najlepszy czas na wykonanie badania krwi
Ze względu na to, że jest to badanie, które należy przeprowadzać na czczo, wskazane jest, aby wykonywać je rano – w godzinach od 7 do 10, nie później. W dniu badania przed pobraniem próbki dozwolone jest wypicie niewielkiej ilości wody. Warto pamiętać, aby na badania krwi zgłosić się trochę wcześniej, gdyż bezpośrednio przed pobraniem krwi zalecany jest około 15-minutowy odpoczynek.
Co zabrać ze sobą do punktu pobrań?
Właściwie ważne jest tylko to, aby mieć przy sobie dowód tożsamości oraz skierowanie na badania krwi. Warto też wziąć wodę oraz coś do jedzenia.
Przebieg badania morfologii krwi
Sam przebieg badania jest standardowy. Pielęgniarka lub laborant wykonują wkłucie w żyłę łokciową i pobierają niewielką próbkę krwi – około 5ml. U niemowląt i małych dzieci krew można pobrać z palca, pięty lub główki.
Co dzieje się z próbką krwi po pobraniu?
Zabezpieczona próbka trafia do laboratorium, gdzie jest poddawana analizie. Zwykle na wyniki czeka się od kilku do maksymalnie kilkunastu godzin.
Parametry morfologii krwi i ich znaczenie
Jedna mała próbka krwi pozwala na określenie wielu różnych parametrów, które dają obraz stanu zdrowia naszego organizmu. Morfologia krwi polega na oznaczeniu takich elementów jak:
Czerwone krwinki (RBC)
Erytrocyty (czerwone krwinki) przede wszystkim odpowiadają za transport tlenu do tkanek i narządów. Ponadto erytrocyty transportują dwutlenek węgla z tkanek do płuc, skąd zostaje usunięty w wydychanym powietrzu. Krwinki zawdzięczają swój kolor hemoglobinie i to dzięki niej mogą spełniać swoją podstawową funkcję. Morfologia krwi ocenia liczbę erytrocytów, czyli RBC (ang. red blood count).
Dodatkowo można także sprawdzić średnią objętość krwinki (MCV – ang. mean corpuscular volume), jak również wskaźnik zmienności objętości krwinek czerwonych (RDW – ang. red blood cell distribution width). Wskaźniki te mają znaczenie dla określenia przyczyn anemii. Zbadać można również liczebność retikulocytów (niedojrzałych postaci krwinek czerwonych) we krwi obwodowej (RET). Jest to parametr istotny m.in. w określaniu zdolności szpiku do odtwarzania niszczonych erytrocytów.
Hemoglobina (HGB)
Bezpośrednio z czerwonymi krwinkami związana jest hemoglobina (nośnik tlenu w krwince), morfologia krwi pozwala określić jej stężenie w pobranej próbce (HGB). Ten parametr szczególne znaczenie ma w diagnostyce anemii, czyli niedokrwistości. Oznacza się też średnie stężenie hemoglobiny w czerwonej krwince (MCHC – ang. mean corpuscular hemoglobin concentration) oraz średnią zawartość hemoglobiny w krwince (MCH – ang. mean corpuscular hemoglobin).
Hematokryt (HCT)
Hemotokryt to kolejny wskaźnik łączący się z erytrocytami. Określa bowiem procentowy stosunek objętości krwinek czerwonych do objętości całej krwi.
Białe krwinki (WBC)
Białe krwinki to inaczej leukocyty, stanowią one ważny element układu odpornościowego. Morfologia krwi oznacza kilka parametrów związanych z białymi krwinkami. Najważniejszym jest ich liczebność (WBC – ang. white blood cells). Liczba ta jest podawana bez rozdzielania ich na konkretne podtypy. Ocenę WBC przeprowadza się standardowo, natomiast leukogram, czyli ocenę ilości i procentowej zawartości poszczególnych rodzajów białych krwinek (neutrofili, bazofili, eozynofili, monocytów i limfocytów) zleca się w niektórych sytuacjach (np. w diagnostyce mononukleozy zakaźnej, w przypadku zaburzeń funkcjonowania szpiku kostnego i w przebiegu różnych infekcji).
Płytki krwi (PLT)
Trombocyty (płytki krwi, krwinki płytkowe) są kluczowe dla warunkowania prawidłowego procesu krzepnięcia krwi. Dodatkowo uczestniczą w procesach układu immunologicznego. Oprócz liczby płytek krwi (PLT) można również określić średnią objętość płytek krwi (MPV – ang. mean platelet volume) oraz wskaźnik anizocytozy płytek krwi, czyli rozkładu objętości płytek krwi (PDW – ang. platelet distribution width).
Normy wyników morfologii krwi
Obecnie wyniki morfologii otrzymuje się w bardzo czytelnej formie. Wyniki poszczególnych parametrów są od razu pokazywane w kontekście wartości, które uznawane są za normy wyników morfologii krwi. Już na pierwszy rzut oka widać więc, które wartości są zbyt wysokie, a które za niskie. Trzeba jednak pamiętać, że same wyniki nie powiedzą laikowi wszystkiego, ważne są różne zależności między poszczególnymi parametrami, dlatego interpretacja wyników morfologii krwi powinna być przeprowadzona przez lekarza.
Normy wyników morfologii krwi są orientacyjne, w dodatku poszczególne laboratoria mają zazwyczaj ustalone własne „widełki”. Mimo to warto wiedzieć, jak mniej więcej wyglądają one dla najważniejszych parametrów. I tak liczba czerwonych krwinek (RBC) u kobiet powinna wynosić 4-5,4mln/mm³, a u mężczyzn: 4,5-6mln/mm³; stężenie hemoglobiny (HGB) – u kobiet: 12-16g/dl, u mężczyzn: 13-18g/dl; hematokryt (HCT) – u kobiet: 37-47%, u mężczyzn: 40-51%; średnia objętość krwinki (MCV) – u kobiet i mężczyzn: 80-95fl; średnia waga hemoglobiny w krwince (MCH): u kobiet i mężczyzn: 27-32pg; średnie stężenie hemoglobiny w krwinkach (MCHC) – u kobiet i mężczyzn: 32-36g/dl; liczba białych krwinek (WBC) – u kobiet i mężczyzn: 4-10tys./mm³; liczba płytek krwi (PLT) – u kobiet i mężczyzn: 150-400tys./mm³.
Jak interpretować wyniki morfologii krwi?
Jak już zostało wcześniej powiedziane, normy wyników morfologii krwi są uśrednione, niewielkie przekroczenie wskazanych wartości wcale nie oznacza, że dzieje się coś złego. Wiele czynników może wpływać na badania krwi, dlatego na wyniki trzeba patrzeć szerzej. Prawidłowa interpretacja wyników morfologii krwi powinna przebiegać z uwzględnieniem wielu różnych czynników takich jak np. ogólny stan zdrowia, choroby przewlekłe, stosowane leki, pojawiające się niepokojące objawy, wiek i styl życia. Należy patrzeć na zależności między poszczególnymi parametrami, nie powinno się ich interpretować oddzielnie.
Co mogą oznaczać odstępstwa od normy? Wzrost liczby czerwonych krwinek obserwuje się np. w przypadku odwodnienia organizmu, przewlekłego niedotlenienia u nałogowych palaczy, a także u osób z wadami serca i chorobami płuc. Pozostałe wskaźniki dotyczące czerwonych krwinek są od siebie w dużym stopniu uzależnione, dlatego zawsze sprawdza się je razem. Nieprawidłowe wyniki zazwyczaj oznaczają anemię, a spadki lub wzrosty w poszczególnych wskaźnikach mogą pomóc zidentyfikować przyczynę.
W przypadku białych krwinek odstępstwa od norm najczęściej oznaczają infekcje, stany zapalne, rzadziej poważniejsze zaburzenia funkcjonowania szpiku lub nowotwory. Wysokie WBC pojawia się w przypadku zaburzeń metabolicznych, oparzeń, nadmiernego wysiłku fizycznego, silnego stresu, natomiast niskie – w przypadku niedoboru takich składników jak witamina B12 i kwas foliowy lub jako skutek uboczny stosowania niektórych leków.
Najczęstsze nieprawidłowości w wynikach morfologii
Jeśli chodzi o najczęstsze nieprawidłowości, na jakie wskazuje morfologia krwi, to trzeba tu wspomnieć o trzech schorzeniach. Każde z nich związane jest z innym elementem morfotycznym. Na niedokrwistość (anemię) wskazują zaburzenia w ilości lub wielkości erytrocytów, na infekcje – zaburzenia w liczbie poszczególnych rodzajów białych krwinek, a na zaburzenia krwawienia – nieprawidłowości w zakresie ilości płytek krwi.
Anemia
O anemii mówi się, gdy liczba erytrocytów i wartość hemoglobiny jest zmniejszona. W zależności od przyczyn wyniki poszczególnych parametrów krwi będą inne. Trzeba pamiętać, że niedokrwistość może wynikać np. z niedoborów takich składników jak żelazo, witamina B12, kwas foliowy (są to składniki niezbędne do produkcji krwi), co znajduje odzwierciedlenie w wynikach. Ponadto anemia może być związana ze znaczną utratą krwi lub zbyt szybkim procesem niszczenia krwinek czerwonych. Niezależnie od przyczyny objawami anemii są m.in. osłabienie, przewlekłe zmęczenie, bladość skóry.
W rozpoznaniu przyczyny niedokrwistości pomocne jest określenie średniej objętości czerwonych krwinek (MCV). Wynik poniżej normy wskazuje na zmniejszony rozmiar erytrocytów, a tak dzieje się, gdy przyczynę schorzenia stanowi niedobór żelaza (anemia mikrocytarna), wynik powyżej normy oznacza zwiększoną średnią objętość krwinki, co jest typowe dla anemii wynikającej z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego (anemia makrocytarna). Określenie przyczyny anemii jest ważne dla jej leczenia, można wówczas np. zmodyfikować dietę w taki sposób, aby realizowała zwiększone zapotrzebowanie na takie składniki jak witamina B i żelazo.
Infekcje
Zbyt mała liczba białych krwinek określana jest jako leukopenia, zbyt wysoka – jako leukocytoza. Wzrost liczby białych krwinek oznacza infekcję lub uogólniony stan zapalny. Układ odpornościowy zwiększa ich produkcję, aby efektywnie zwalczać chorobę. Zwykle w przypadku zakażeń bakteryjnych i grzybiczych rośnie liczba neutrofilii, a zakażeń wirusowych – liczba limfocytów.
Zaburzenia krzepnięcia krwi
Na zaburzenia w procesie krzepnięcia krwi wskazują nieprawidłowe wartości PLT. Wzrost liczby trombocytów (nadpłytkowość) może być wywołany niedoborem żelaza, stanami zapalnymi lub usunięciem śledziony, zaś spadek (małopłytkowość, trombocytopenia) może świadczyć m.in. o chorobach wątroby, chorobach autoimmunologicznych, aplazji szpiku lub przerzutach nowotworów do szpiku. Przy obniżonej liczbie trombocytów dochodzi do zaburzeń krzepnięcia, stan ten jest szczególnie niebezpieczny w przypadku urazów i zabiegów chirurgicznych, gdyż może dojść wtedy do znacznej utraty krwi. Również zbyt duża liczba płytek krwi może prowadzić do zagrożeń, w wyniku nadkrzepliwości krwi mogą pojawiać się powikłania sercowo-naczyniowe.
Kiedy warto zrobić morfologię krwi?
Kiedy należy zrobić morfologię krwi? Właściwie każda osoba dorosła powinna wykonywać morfologię krwi profilaktycznie przynajmniej raz w roku. Pozwoli to ocenić ogólny stan zdrowia, a w przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości umożliwi rozpoczęcie dalszej diagnostyki. Wykrycie zmian w składzie elementów morfotycznych jest pomocne w diagnozowaniu m.in. różnych anemii, infekcji, stanów zapalnych, zaburzeń odporności, chorób krwi i układu krwiotwórczego.
Morfologia to pierwsze badanie krwi, jakie lekarz zleca, gdy podejrzewa u pacjenta jakąś chorobę lub w sytuacji, gdy pacjent skarży się na takie objawy jak np. zmęczenie, ogólne osłabienie, pogorszenie koncentracji, senność, bóle głowy, duszność podczas wysiłku fizycznego, biegunka, bóle mięśni i stawów, gorączka, krwawienia, bladość skóry, częste stany zapalne. Morfologia krwi jest również narzędziem do monitorowania rozwoju chorób, a także do monitorowania efektów leczenia owych schorzeń.
Wiele chorób początkowo nie daje żadnych objawów, jednak o ich rozwoju mogą świadczyć zmiany w morfologii krwi. Dlatego tak ważne jest, aby każdy przynajmniej raz w roku zgłosił się do lekarza po skierowanie na badania krwi lub wykonał je prywatnie. Trzeba też pamiętać, że interpretacja wyników morfologii krwi powinna zostać przeprowadzona przez lekarza, nie ma sensu robić tego samodzielnie, gdyż bez odpowiedniej wiedzy można przeoczyć istotne informacje.
