Niedobory kwasu foliowego – objawy, diagnostyka, leczenie
22.02.2024Kwas foliowy to składnik, który przede wszystkim kojarzony jest z kobietami starającymi się o dziecko i będącymi w ciąży. Prawda jest jednak taka, że potrzebuje go każdy z nas – bez względu na wiek i płeć. Pełni on w organizmie liczne funkcje, co oznacza, że w wyniku jego niskiego stężenia różne narządy i układy mogą nie funkcjonować prawidłowo! Po czym poznać objawy niedoboru kwasu foliowego? Jak je leczyć?
Spis treści:
- Jaką rolę odgrywa kwas foliowy w organizmie?
- Co może być powodem niedoboru kwasu foliowego?
- Jakimi objawami charakteryzuje się niedobór kwasu foliowego?
- Jak objawia się niedobór kwasu foliowego u kobiet w ciąży?
- Jakie są objawy niedoborów kwasu foliowego u dzieci?
- Jak przebiega kompleksowa diagnostyka niedoborów kwasu foliowego?
- W jaki sposób uzupełnić niedobory kwasu foliowego?
Jaką rolę odgrywa kwas foliowy w organizmie?
Kwas foliowy – inaczej witamina B9, folacyna, witamina M, witamina B11 – zaliczany jest do witamin z grupy B, czyli witamin rozpuszczalnych w wodzie. Nie będzie przesadą powiedzieć, że jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Choć głównie mówi się o nim w kontekście kobiet w okresie rozrodczym, to jest on potrzebny każdemu niezależnie od płci i wieku! Organizm nie jest sam w stanie go produkować, trzeba go dostarczać wraz z jedzeniem lub w postaci suplementów diety. Jeśli zostanie to zaniedbane, mogą wystąpić liczne objawy niedoboru kwasu foliowego.
Co takiego robi kwas foliowy? Dlaczego jest tak ważny? Odpowiada za prawidłową pracę mózgu i układu nerwowego. Jest istotny dla utrzymania zdrowia serca i układu krwionośnego, chroni przed rozwojem chorób serca, anemii i zakrzepicy, pomaga regulować poziom homocysteiny. Uczestniczy w procesach krwiotwórczych – w syntezie czerwonych krwinek, ponadto w syntezie DNA, w procesie wzrostu i podziału komórek oraz w produkcji serotoniny.
Wpływa na samopoczucie, wspiera metabolizm aminokwasów i bierze udział w neuroprzekaźnictwie. Jego obecność jest ważna dla układu pokarmowego – głównie pracy żołądka, wątroby i jelit. Uważa się, że witamina B9 stanowi czynnik zmniejszający ryzyko rozwoju nowotworów. W przypadku mężczyzn pełni istotną funkcję w procesie spermatogenezy. Kluczową rolę kwas foliowy odgrywa w rozwoju płodu – przede wszystkim zapobiega on wadom cewy nerwowej!
Jakie jest dzienne zapotrzebowanie organizmu na kwas foliowy? Jest ono zależne od kilku czynników, m.in. wieku, płci, stanu zdrowia i trybu życia. Standardowo dla dzieci wynosi ono 200-300mcg, a dla młodzieży, osób dorosłych i osób starszych – 400mcg. Zapotrzebowanie na kwas foliowy rośnie u kobiet w ciąży i matek karmiących piersią i wynosi 500-600mcg dziennie, choć w niektórych przypadkach konieczne może być zwiększenie podaży do 800mcg!
Co może być powodem niedoboru kwasu foliowego?
Odpowiedzi na pytanie, co powoduje niedobór kwasu foliowego, jest kilka. Przyczyny niedoboru kwasu foliowego są związane głównie z tym, że nie jest on dostarczany w wystarczającej ilości wraz z dietą. Ale zbyt mało produktów z folianami w codziennym jadłospisie to nie jest jedyny powód, dla którego organizm zaczyna odczuwać skutki jego braku.
Niedobory kwasu foliowego mogą wystąpić u osób nadużywających alkoholu i palących papierosy, a także osób przyjmujących niektóre leki – zwłaszcza leki przeciwzapalne i przeciwpadaczkowe oraz doustne środki antykoncepcyjne. Przeszkodą w dostarczaniu odpowiednich ilości witaminy B9 są też zaburzenia wchłaniania oraz mutacja w genie MTHFR. Do niedoborów może dochodzić w okresach zwiększonego zapotrzebowania na kwas foliowy, m.in. u kobiet w okresie ciąży i laktacji oraz u osób powyżej 65. roku życia.
Jakimi objawami charakteryzuje się niedobór kwasu foliowego?
Objawy niedoboru kwasu foliowego to zestaw dolegliwości i schorzeń dotykających niemalże każdej funkcji organizmu. Bardzo charakterystyczne są objawy neurologiczne m.in. problemy z koncentracją i pamięcią, osłabienie, znużenie i zmęczenie, obniżenie nastroju, nerwowość, uczucie przygnębienia, drażliwość, zaburzenia funkcji poznawczych, neuropatia, stany depresyjne i psychotyczne, zaburzenia mowy, zaburzenia wzroku, drętwienie i mrowienie kończyn.
Niedobór kwasu foliowego może być też przyczyną anemii megaloblastycznej. Niedostatek witaminy B9 skutkuje tym, że zaburzony zostaje proces wytwarzania czerwonych krwinek, w efekcie czego organizm produkuje za mało erytrocytów lub są one gorszej jakości, czerwone krwinki są większe, niż powinny, w dodatku ich zdolność do transportu tlenu jest upośledzona. W wyniku rozwoju anemii z niedoboru kwasu foliowego pojawiają się takie objawy jak np. bladość skóry, skrócony oddech, nadmierne pocenie się, zawroty głowy, a także osłabienie, zmęczenie, pogorszenie funkcji poznawczych, stany zapalne i owrzodzenia w obrębie śluzówki jamy ustnej, pogorszenie kondycji skóry i paznokci, utrata wagi.
Ponadto jako objawy niedoboru kwasu foliowego wymienia się m.in. problemy ze stabilnością chodu, osłabienie mięśni, bóle głowy, kołatanie serca, skrócenie oddechu, suchość cery, siwienie włosów, zajady (pękanie kącików ust), przebarwienia na paznokciach, zaburzenia trawienne, zaburzenia płodności u kobiet i mężczyzn, problemy z układem pokarmowym i układem krążenia. Skutki niedoboru kwasu foliowego mogą obejmować także osteoporozę, miażdżycę, chorobę Wilsona.
Jak objawia się niedobór kwasu foliowego u kobiet w ciąży?
Niedobór kwasu foliowego w ciąży może mieć groźne następstwa, dlatego też zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego mówią o tym, że każda kobieta w wieku rozrodczym powinna suplementować kwas foliowy. Wskazane jest stosowanie preparatów z witaminą B9 przynajmniej miesiąc przed rozpoczęciem starań o dziecko i kontynuowanie przez cały okres ciąży i laktacji. Dlaczego to takie ważne? Kwas foliowy jest niezbędny szczególnie w pierwszych kilku tygodniach ciąży, to w tym okresie kształtuje się cewa nerwowa, z której w dalszym etapie życia płodowego rozwinie się mózg i rdzeń kręgowy. W późniejszej fazie ciąży witamina B9 także jest potrzebna, wspomaga proces syntezy erytrocytów i korzystnie wpływa na stan naczyń krwionośnych.
Czym grozi niedobór kwasu foliowego w ciąży? Niedostatek witaminy B9 zaburza rozwój płodu, skutkuje wzrostem ryzyka rozwoju cewy nerwowej, co może doprowadzić m.in. do rozszczepu kręgosłupa, przepukliny oponowo-rdzeniowej lub bezmózgowia. Ze względu na niedobór kwasu foliowego rośnie również ryzyko wad wrodzonych serca, ryzyko stanu przedrzucawkowego, odklejenia łożyska, poronienia, przedwczesnego porodu lub urodzenia dziecka o niskiej masie urodzeniowej. Ciężarna, która cierpi na niedobory kwasu foliowego, może obserwować u siebie zaburzenia nastroju, objawy depresji, zawroty głowy, skurcze mięśni, obniżoną odporność, a także objawy niedokrwistości megaloblastycznej.
Jakie są objawy niedoborów kwasu foliowego u dzieci?
Nie tylko na etapie życia płodowego kwas foliowy jest kluczowym składnikiem dla rozwoju dziecka. Również po urodzeniu jest on niezwykle ważny. Gdy maluch jest karmiony piersią, mama musi dbać o odpowiednią podaż witaminy B9 w swojej diecie! Kwas foliowy m.in. pomaga stymulować proces namnażania komórek i przeciwdziała anemii.
Dzieci z niedoborem witaminy B9 mogą nie rozwijać się prawidłowo! Skutki niedoboru kwasu foliowego u najmłodszych mogą być poważne. Dochodzić może do zaburzenia, a nawet zahamowania wzrostu i opóźnienia rozwoju fizycznego. To nie wszystko. U dziecka rośnie wtedy ryzyko rozwoju anemii, jest narażone na zaburzenia neurologiczne, zaburzenia pracy układu sercowo-naczyniowego oraz układu pokarmowego, na problemy z apetytem. Ponadto niedobór kwasu foliowego u dzieci powoduje, że są one bardziej podatne na rozwój infekcji w obrębie dróg moczowych.
Jak przebiega kompleksowa diagnostyka niedoborów kwasu foliowego?
Pojawienie się niepokojących objawów powinno skłonić do wykonania prostego badania krwi określającego poziom kwasu foliowego w organizmie. Badanie wykonuje się na czczo, ostatni posiłek dnia poprzedzającego pobranie krwi powinien być zjedzony nie później niż około godziny 18. Oznaczenie stężenia kwasu foliowego we krwi pomaga określić stopnień niedoboru, a tym samym dobrać odpowiedni rodzaj leczenia. A po rozpoczęciu terapii pomaga monitorować jej efekty. Często wraz z oznaczeniem stężenia kwasu foliowego wskazane jest oznaczenie poziomu witaminy B12!
W jaki sposób uzupełnić niedobory kwasu foliowego?
Na co dzień kluczowy jest zbilansowany sposób odżywiania. W jadłospisie muszą się znaleźć bogate źródła kwasu foliowego, czyli szpinak, jarmuż, brukselka, sałata, brokuły, pietruszka, awokado, szparagi, ciecierzyca, biała fasola, słonecznik, drożdże, a jeśli chodzi o produkty odzwierzęce, to wątróbka i żółtka jaj. Trzeba wiedzieć, że biodostępność kwasu foliowego zawartego w produktach spożywczych, jest ograniczona. Naturalnie folacyna występuje w postaci folianów, niestety na ich przyswajanie negatywnie wpływają inne substancje znajdujące się w jedzeniu, są one też wrażliwe na działanie promieni słonecznych, obróbkę termiczną i kwaśne pH. Oznacza to, że w przypadku zwiększonego zapotrzebowania na witaminę B9 naturalne źródła kwasu foliowego mogą nie być wystarczające i konieczna jest suplementacja.
W aptekach dostępny jest szereg preparatów zawierających syntetyczny kwas foliowy, który przyswaja się lepiej niż naturalnie występujące w żywności foliany. Suplementy diety mogą zawierać kwas pteroilomonoglutaminowy lub jego aktywną postać – L-metylofolian wapnia, bądź też oba naraz. Trzeba wiedzieć, że kwas foliowy w organizmie podlega przemianie do swojej biologicznie aktywnej formy 5-metylotetrahydrofolianu, jednakże u niektórych osób proces ten jest upośledzony, dlatego rekomendowane jest przyjmowanie metylowanego kwasu foliowego lub kompleksu dwóch postaci witaminy B9.
Kwas foliowy jest bardzo potrzebny, dzięki niemu organizm może prawidłowo funkcjonować. Należy dbać o to, aby dostarczać go w odpowiedniej ilości. Choć trzeba też uważać, aby nie przedobrzyć. Wprawdzie są to bardzo rzadkie sytuacje, ale jednak długotrwała suplementacja dużymi dawkami potencjalnie może doprowadzić do nadmiaru kwasu foliowego w organizmie, równocześnie wysokie stężenie witaminy B9 może maskować groźny dla zdrowia niedobór witaminy B12!
