Pryszczyca u ludzi – przyczyny, objawy i leczenie
31.03.2025Czy pryszczyca jest groźna dla ludzi? Pryszczyca nie jest chorobą, która typowo kojarzy się z człowiekiem. To ostra choroba zakaźna rozprzestrzeniająca się wśród zwierząt hodowlanych i dzikich. Jednakże istnieje ryzyko, że przeniesie się z chorego zwierzęcia na człowieka. Przez lata w naszym rejonie Europy pryszczyca nie stanowiła zagrożenia, jednak kilka miesięcy temu w Niemczech, a kilka dni temu także na Słowacji stwierdzono ogniska choroby. Co trzeba wiedzieć o pryszczycy. Jak chronić się przed zakażeniem?
Spis treści:
- Czym jest pryszczyca i jak przenosi się na ludzi?
- Objawy pryszczycy u ludzi
- Diagnostyka i rozpoznanie
- Leczenie pryszczycy u ludzi
- Profilaktyka i zapobieganie
Czym jest pryszczyca i jak przenosi się na ludzi?
W Polsce ostatni potwierdzony przypadek pryszczycy odnotowano w 1971 roku, od tego czasu Polska jest uznawana przez Światową Organizację ds. Zdrowia Zwierząt (WOAH) za kraj wolny od pryszczycy. Niestety widmo zagrożenia przedostania się wirusa pryszczycy do naszego państwa pojawiło się w styczniu, kiedy to na terenie Brandenburgii wykryto ognisko choroby wśród bydła. Polskie władze bacznie przyglądają się sprawie, gdyż miejscowość, w której pojawiła się pryszczyca, znajduje się zaledwie 70km od granicy polsko-niemieckiej. Niestety to nie jest jedyny kraj, który obecnie mierzy się pryszczycą, chorobę tę wykryto kilka dni temu również na Słowacji.
Sytuacja w Niemczech i na Słowacji jest uważnie monitorowana, epidemia pryszczycy może bowiem sparaliżować produkcję mięsa i przynieść ogromne straty ekonomiczne i gospodarcze. Przede wszystkim jednak oznacza śmierć dla milionów zarażonych zwierząt! Wprawdzie sama choroba nie jest śmiertelna dla większości dorosłych osobników, jednak na razie nie ma żadnych dostępnych metod leczenia. W przypadku wystąpienia choćby jednego chorego zwierzęcia w gospodarstwie procedury są jasne – prewencyjnie zabija się całe stado!
Charakterystyka choroby
Pryszczyca to wysoce zakaźna choroba wirusowa znana też jako zaraza pyska i racic (FMD – ang. foot and mouth disease). Wywoływana jest ona przez wirus pryszczycy z rodziny Picornaviridae. Wirus ten z łatwością przenosi się wśród zwierząt. Cechuje się odpornością na różne czynniki środowiskowe (np. niską temperaturę), ponadto przez długi czas może przetrwać w skażonym materiale. Do tej pory zidentyfikowano około 60 serotypów wirusa pryszczycy, przebycie choroby wywołanej przez dany serotyp i uodpornienie się na niego nie chroni przed zakażeniem innymi serotypami. Pryszczyca głównie dotyczy dzikich i hodowlanych zwierząt parzystokopytnych, m.in. bydła, owiec, świń, kóz, dzików, reniferów i wielbłądów.
Drogi zakażenia
Wirus pryszczycy przenosi się różnymi drogami, co w dużym stopniu sprawia, że pojawienie się jednego przypadku choroby wśród bydła jest tak niebezpieczne, może bowiem szybko doprowadzić do zakażenia reszty stada. Dochodzić może do tego przez bezpośredni kontakt zdrowych zwierząt z zakażonymi – wirus znajduje się w ślinie, wydzielinie z nosa, kale, moczu, mleku i nasieniu oraz przez kontakt pośredni z zakażonymi przedmiotami (np. sprzętem, obuwiem, odzieżą), paszą i wodą.
Transmisja wirusa odbywa się także drogą powietrzną, na lądzie wirus pryszczycy może przenosić się na odległość około 60km, a nad morzem – nawet 300km. Patogen może być przenoszony również przez ludzi oraz przez zwierzęta nieparzystokopytne, np. psy czy koty. Jako czynniki zwiększające ryzyko zakażenia wymienia się niewłaściwą higienę, brak bioasekuracji, przetrzymywanie dużej liczby zwierząt w bliskim sąsiedztwie, niezachowywanie środków ostrożności podczas transportu zakażonych zwierząt.
Czy człowiek może zarazić się pryszczycą? Tak, może dojść do zakażenia u ludzi. Warto podkreślić jednak, że pryszczyca u ludzi jest rzadko występującą zoonozą. Jak się przenosi pryszczyca ze zwierząt na ludzi? Człowiek może się zarazić poprzez bezpośredni kontakt z zakażonymi zwierzętami, głównie przez kontakt z ich wydzielinami, np. śliną, moczem. Do zakażeń dochodzić może przez spożycie skażonego mięsa lub surowego, niepasteryzowanego mleka i produktów mlecznych. Dotychczas nie zgłaszano przypadków przenoszenia wirusa pryszczycy z człowieka na człowieka.
Grupy ryzyka
Odpowiedź na pytanie, czy można zachorować na pryszczycę, brzmi – tak! A kto jest najbardziej narażony na zakażenie? W grupie ryzyka są właściciele zwierząt parzystokopytnych, osoby pracujące w gospodarstwach rolnych i przy transporcie zwierząt, a także lekarze weterynarii.
Objawy pryszczycy u ludzi
Jak objawia się pryszczyca ludzka? Warto wiedzieć, że pryszczyca u człowieka występuje sporadycznie. Jej przebieg jest łagodny. Jej objawy przypominają tzw. bostonkę – wirusową zakaźną chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej. Podobieństwo do choroby bostońskiej jest szczególnie widoczne, gdy pojawia się pryszczyca u dzieci.
Pierwsze symptomy
Zwykle pierwsze objawy pryszczycy u ludzi pojawiają się w ciągu 2-12 dni (najczęściej w ciągu 3-4 dni) po kontakcie z patogenem. Najpierw obserwuje się gorączkę i dreszcze, dolegliwości bólowe, w tym ból głowy, bóle mięśni i kręgosłupa, ból gardła, a także ogólne osłabienie oraz obniżone ciśnienie tętnicze. Pojawia się też suchość w ustach, która z czasem przechodzi w ślinotok.
Pełnoobjawowa choroba
Oprócz wyżej wymienionych objawów pojawiają się drobne, bolesne pęcherzyki, które z czasem zaczynają ropieć. Pęcherzyki zlokalizowane są przede wszystkim na dłoniach i stopach (głównie w przestrzeniach między palcami) oraz w jamie ustnej (na języku i podniebieniu). Rzadziej pęcherze umiejscowione są na twarzy. Objawy pryszczycy u ludzi zazwyczaj utrzymują się przez około 1-2 tygodnie. W większości przypadków ustępują samoistnie bez powikłań.
Możliwe powikłania
Jak już zostało wspomniane, pryszczyca u ludzi raczej nie powoduje powikłań. Może się jednak zdarzyć, że gdy choroba przebiega ciężko, dochodzi do poważnych następstw, np. do rozwoju zapalenia płuc, żółtaczki, zaburzeń pracy układu pokarmowego, zapalenia mięśnia sercowego. Są to jednak bardzo rzadkie sytuacje.
Diagnostyka i rozpoznanie
W przypadku pojawienia się objawów mogących wskazywać na pryszczycę należy się zgłosić do lekarza. W Polsce każdy przypadek pryszczycy musi obowiązkowo zostać zgłoszony! W jaki sposób diagnozuje się pryszczycę?
Badania diagnostyczne
Podstawę diagnostyki stanowi dokładny wywiad lekarski oraz badania fizykalne.
Różnicowanie z innymi chorobami
Z uwagi na podobieństwo do bostonki lekarz powinien przede wszystkim wykluczyć zakażenie patogenami odpowiedzialnymi za rozwój choroby rąk, stóp i jamy ustnej, czyli zakażenie wirusem z grupy Coxsackie lub enterowirusami. Ponadto pryszczyca u człowieka wymaga różnicowania z ospą wietrzną i szkarlatyną.
Konsultacja lekarska
Choć pryszczyca u dzieci i dorosłych przebiega zwykle łagodnie i bez powikłań, konieczna jest wizyta u lekarza. Każdorazowo podejrzenie pryszczycy lub wystąpienie objawów wskazujących na zakażenie, trzeba skonsultować z lekarzem!
Leczenie pryszczycy u ludzi
Jak leczyć pryszczycę? Właściwie leczenie polega wyłącznie na łagodzeniu objawów oraz na wspomaganiu organizmu. Pryszczyca u ludzi jest wywoływana przez wirusa, co oznacza, że nie stosuje się żadnych antybiotyków. Trzeba też powiedzieć, że nie istnieje specyficzne leczenie przeciwwirusowe skierowane przeciwko wirusowi pryszczycy.
Dostępne metody terapii
Dostępne jest jedynie objawowe leczenie pryszczycy u ludzi. Zazwyczaj choroba objawia się gorączką i dolegliwościami bólowym, z tego powodu w powszechnym użyciu są leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Oprócz leków istotne jest także dbanie o siebie i wzmacnianie organizmu, należy np. odpowiednio nawadniać organizm oraz odpoczywać. Dodatkowo w przypadku pojawienia się bolesnych pęcherzy w jamie ustnej zaleca się spożywać lekkostrawne posiłki, należy unikać zbyt gorących, kwaśnych i za ostrych dań.
Leki łagodzące objawy
Na gorączkę i ból wskazane są leki z ibuprofen lub z paracetamolem (m.in. Apap Noc i Apap Intense). Na pęcherze na skórze należy stosować środki antyseptyczne i maści ochronne. Ważne jest to, aby dbać o higienę. Trzeba także unikać dotykania pęcherzy. W ten sposób można uniknąć wtórnych zakażeń bakteryjnych.
Czas trwania leczenia
Leczenie pryszczycy u ludzi należy kontynuować do momentu ustąpienia objawów. Lekarz na wizycie powinien nie tylko przepisać odpowiednie leki, ale i dokładnie poinformować o ich dawkowaniu oraz o czasie leczenia!
Profilaktyka i zapobieganie
Czy pryszczyca jest groźna dla ludzi? Przebieg choroby jest łagodny, a powikłania bardzo rzadkie. Mimo to profilaktyka pryszczycy nie może być zaniedbywana. Jej celem jest nie tylko unikanie zakażeń u ludzi, ale przede wszystkim zapobieganie zakażeniom wśród zwierząt!
Środki ostrożności
Podstawą profilaktyki jest unikanie kontaktu z zakażonymi zwierzętami, a w przypadku, gdy trzeba zająć się chorymi osobnikami, konieczne jest noszenie odzieży i rękawic ochronnych oraz przestrzeganie zasad bioasekuracji. Wprawdzie każde zwierzę przeznaczone na ubój przechodzi liczne badania, to należy zachować ostrożność, zwłaszcza gdy pojawiają się informacje o tym, że za granicą lub w kraju pojawiły się ogniska pryszczycy.
Dezynfekcja i higiena
Ważnym elementem profilaktyki jest zachowywanie zasad higieny. Oprócz stosowania środków ochrony kluczowe jest to, aby zawsze myć ręce wodą z mydłem po kontakcie ze zwierzętami, a także po kontakcie z ich wydzielinami i z różnymi produktami pochodzenia zwierzęcego. Dezynfekcji po pobycie w gospodarstwie powinna podlegać m.in. odzież i obuwie.
Postępowanie w przypadku kontaktu
Jeśli doszło do kontaktu ze zwierzęciem chorym na pryszczycę lub istnieje podejrzenie spożycia zakażonego mięsa, mleka lub produktów mlecznych, trzeba się skonsultować z lekarzem. Należy pamiętać, że istnieje obowiązek zgłaszania każdego przypadku zachorowania wśród ludzi!
Pryszczyca ludzka nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i życia. Zachorowania są sporadyczne, zwykle mają łagodny przebieg. Mimo to ważne jest zachowywanie zasad, które pozwalają uniknąć zakażenia. Głównym zaleceniem jest unikanie kontaktu z potencjalnymi źródłami wirusa.
