SIBO, czyli zespół nadmiernego wzrostu bakterii w jelicie cienkim – wszystko, co warto o nim wiedzieć
12.04.2024Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, czyli SIBO to choroba, w przebiegu której dochodzi do nadmiernego wzrostu bakterii w jelicie cienkim lub do pojawienia się w nim bakterii nietypowych, np. takich, które występują w jelicie grubym. Jakie są przyczyny SIBO? W jaki sposób objawia się ta choroba? Czy SIBO można leczyć?
Spis treści:
- Czym jest SIBO (zespół nadmiernego rozrostu bakterii w jelicie cienkim)?
- Jakie są przyczyny SIBO?
- Jak objawia się SIBO?
- W jaki sposób diagnozuje się SIBO?
- Jak leczyć SIBO?
- Czy można całkowicie wyleczyć SIBO?
- Jak powinna wyglądać dieta osób cierpiących na SIBO?
- Co warto wyeliminować z jadłospisu przy SIBO?
- Kto jest narażony na SIBO i jak często ono występuje?
Czym jest SIBO (zespół nadmiernego rozrostu bakterii w jelicie cienkim)?
Jelito cienkie to miejsce, gdzie przebiega większość procesów trawienia oraz wchłanianie składników odżywczych. W normalnych warunkach w jelicie cienkim nie ma zbyt wielu bakterii. Właściwa mikroflora jelitowa znajduje się w jelicie grubym. Jeśli natomiast dochodzi do sytuacji, że bakterii w jelicie cienkim jest więcej, niż powinno lub pojawiają się w nim bakterie jelitowe typowe dla jelita grubego, wówczas można zdiagnozować zespół nadmiernego wzrostu bakterii w jelicie cienkim (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego; zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego), czyli SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth). Przerost flory bakteryjnej w jelicie cienkim prowadzi do uszkadzania kosmków wyścielających ściany jelita cienkiego, czego skutkiem jest upośledzone trawienie i wchłanianie składników odżywczych, w tym makroskładników (głównie tłuszczów i węglowodanów).
Jakie są przyczyny SIBO?
Coraz więcej osób zgłasza się do lekarza z objawami wskazującymi na zaburzenia w obrębie jelit, jednym z nich jest zespół nadmiernego wzrostu bakterii w jelicie cienkim. Jakie są przyczyny SIBO? Zalicza się do nich zaburzenia motoryki jelit oraz zaburzenia wydzielania enzymów trawiennych i kwasów żółciowych, niedostateczną ilość kwasu solnego w soku żołądkowym, niewłaściwe funkcjonowanie naturalnych barier np. zastawki krętniczo-kątniczej, przyjmowanie inhibitorów pompy protonowej, niedobory odporności, nieprawidłowości anatomiczne w obrębie przewodu pokarmowego (np. zwężenia, uchyłki, guzy jelit).
Uważa się, że SIBO przede wszystkim może mieć związek ze zmianami pH jelita cienkiego oraz ze zmniejszoną ruchliwością mięśni jelitowych. Zmiana pH sprzyja wzrostowi bakterii z innych obszarów w jelicie cienkim oraz umożliwia rozwój różnych rodzajów bakterii. Zaś zmniejszona perystaltyka jelit wpływa na to, że bakterie jelitowe zostają w jelicie cienkim dłużej niż zwykle, a to upośledza równowagę enzymów trawiennych.
Przerost flory bakteryjnej w jelicie cienkim może pojawić się u osób zdrowych, jednak zazwyczaj diagnozuje się go w przebiegu innych zaburzeń i chorób. Najczęściej wraz z SIBO współwystępuje zespół jelita drażliwego (IBS), czyli przewlekła choroba jelita cienkiego i grubego. Oprócz IBS wymienia się m.in. choroby jelita cienkiego jak celiakia, zespół krótkiego jelita, uchyłkowatość jelita cienkiego, chorobę Leśniowskiego-Crohna, chorobę refluksową przełyku, marskość wątroby, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, przewlekłe zapalenie trzustki, niedoczynność tarczycy, fibromialgię, cukrzycę, białaczkę, chłoniaki, dystrofię mięśniową, chorobę Parkinsona, mukowiscydozę, trądzik różowaty. Ponadto objawy SIBO często pojawiają się podczas radioterapii okolicy brzucha oraz po operacjach chirurgicznych w obrębie przewodu pokarmowego, a także w przypadku urazów jelita cienkiego.
Jak objawia się SIBO?
Objawy SIBO nie są specyficzne, nierzadko przypominają inne choroby jelita cienkiego i grubego (można je pomylić np. z objawami IBS). Choć warto wiedzieć, że zdarzają się też przypadki bezobjawowego przebiegu choroby. Jeśli chodzi o nasilenie dolegliwości, to może być różne – od łagodnego do bardzo ciężkiego. Zarówno rodzaj objawów, jak i stopień ich nasilenia zależą od tego, jakie bakterie jelitowe pojawiły się w jelicie cienkim i jak dużo ich jest.
Jako najczęściej występujące objawy SIBO wymienia się: bóle brzucha, wzdęcia, nadmiar gazów, uczucie pełności w brzuchu, dyskomfort w jamie brzusznej, mdłości, nieprzyjemnie pachnące stolce, biegunki (także tłuszczowe) i zaparcia. Konsekwencją ostrych biegunek i zaburzeń wchłaniania składników odżywczych może być utrata masy ciała, niedożywienie, obrzęki oraz niedobory witamin (głównie witaminy A, B12, D) i składników mineralnych (zwłaszcza wapnia i żelaza). W wyniku niedoborów mogą pojawić się dolegliwości niezwiązane z układem pokarmowym.
I tak niedobór witaminy B12 może wywołać niedokrwistość megaloblastyczną, zmęczenie, zaburzenia węchu i słuchu, drętwienie lub niedowład kończyn, zawroty głowy, otępienie, chwiejność nastroju, a nawet epizody manii lub depresji. Niedostateczna ilość witaminy D w organizmie wpływa na wzrost ryzyka rozwoju osteoporozy, chorób układu krążenia i depresji, może się przyczynić do zmian neurologicznych. Niedobór witaminy D objawia się też bólami mięśni, przewlekłym zmęczeniem i zwiększoną podatnością na infekcje. Natomiast niedobór witaminy A przyczynia się do nadmiernego łuszczenia się i rogowacenia naskórka, przerzedzenia i łamliwości włosów oraz problemów ze wzrokiem (tzw. kurza ślepota).
W jaki sposób diagnozuje się SIBO?
Diagnostyką i leczeniem SIBO zajmuje się gastrolog lub gastroenterolog. Podstawę rozpoznania stanowi test wodorowo-oddechowy. Jest to nieinwazyjne badanie polegające na wypiciu roztworu glukozy lub laktulozy oraz na zmierzeniu zawartości wodoru w wydychanym powietrzu. Powstający w jelicie wodór jest efektem aktywności bakterii jelitowych fermentujących cukry. Wytworzony w ten sposób wodór dostaje się do krwi, po czym jest wydychany przez płuca. Test wodorowo-oddechowy jest bardzo prosty, jednak wymaga przygotowania. Na cztery tygodnie przed badaniem trzeba odstawić antybiotyki, tydzień przed – leki prokinetyczne i przeczyszczające. Dzień przed testem nie należy spożywać pokarmów ulegających fermentacji. Na badanie trzeba się stawić na czczo, ostatni posiłek powinien być zjedzony 8-12 godzin przed badaniem. Należy też unikać palenia papierosów i ograniczyć wysiłek fizyczny.
Oprócz testu wodorowo-oddechowego lekarz może zlecić endoskopię, mikrobiologiczne badanie treści jelitowej (pobranej endoskopowo z jelita czczego lub dwunastnicy), jak również wykonanie RTG przewodu pokarmowego, morfologii krwi, badania stężenia albumin oraz kwasu foliowego i witaminy B12, badania kału na obecność tłuszczów, tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego.
Jak leczyć SIBO?
Standardowo leczenie SIBO polega na stosowaniu antybiotyków oraz na leczeniu choroby podstawowej, która spowodowała przerost flory bakteryjnej w jelicie cienkim. Niezwykle istotne jest więc rozpoznanie przyczyny SIBO. Dzięki temu można odpowiednio leczyć pierwotne schorzenie lub podjąć inne środki jak np. odstawić leki, które wywołują objawy SIBO. Niestety nie każdy czynnik sprawczy jest odwracalny, tym samym nie u każdego pacjenta można stosować leczenie przyczynowe.
Jeśli chodzi o antybiotykoterapię, to jej celem jest zmniejszenie liczby bakterii w jelicie cienkim. Dodatkowo stosuje się leczenie objawowe, np. leki na wzdęcia. Wskazane są również suplementy na układ pokarmowy. Między innymi zalecane są probiotyki (np. Dicoflor krople) jako wsparcie dla mikroflory jelita grubego, która niszczona jest przez stosowane antybiotyki. Ponadto lekarz może zlecić preparaty uzupełniające ewentualne niedobory witamin i składników mineralnych. Leczenie SIBO jest zawsze kwestią indywidualną!
Czy można całkowicie wyleczyć SIBO?
Tak, możliwe jest całkowite wyleczenie SIBO, choć trzeba jasno powiedzieć, że nie w każdym przypadku jest to łatwe. Zwykle u większości osób całkowite wyleczenie następuje po antybiotykoterapii, jednak czasem konieczne jest powtórzenie kuracji, gdyż choroba ma tendencję do nawracania. Jeśli jako przyczyny SIBO rozpoznano zmiany anatomiczne w jelicie cienkim, wtedy nie obejdzie się bez zabiegu chirurgicznego korygującego nieprawidłowości anatomiczne.
Jak powinna wyglądać dieta osób cierpiących na SIBO?
Leczenie SIBO powinno się wspomagać specjalną dietą. Zwykle zalecana jest dieta stosowana u osób z IBS, czyli dieta low FODMAP (ang. Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols), skrót ten tłumaczy się jako fermentowane oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole. Jej głównym założeniem jest ograniczanie spożycia produktów bogatych w cukry fermentujące, co pozwala skutecznie łagodzić uciążliwe objawy SIBO. Takimi cukrami są m.in. fruktoza, galaktoza, laktoza, dodatkowo również poliole – m.in. sorbitol, maltitol i ksylitol. Oprócz diety low FODMAP stosuje się też dietę SCD, dietę GAPS lub protokół dr Siebecker.
Produktami dozwolonymi na diecie low FODMAP są m.in. jajka, ryby, mięso, pieczywo bezglutenowe, oleje, produkty mleczne bez laktozy, sałaty, marchewka, rzodkiewka oraz ograniczone ilości owoców jagodowych i cytrusowych, migdałów i orzechów. Ustalając sposób żywienia osób chorych na SIBO, należy wziąć pod uwagę indywidualne preferencje, a przede wszystkim ewentualne nietolerancje i nadwrażliwości pokarmowe. W tym wszystkim trzeba pamiętać, że dieta musi realizować dzienne zapotrzebowanie organizmu na białko, tłuszcze, węglowodany, witaminy i składniki mineralne, jak również musi dostarczać odpowiednią porcję błonnika pokarmowego. Nie jest to wcale łatwe, dlatego dieta powinna być układana w porozumieniu z dietetykiem.
Co warto wyeliminować z jadłospisu przy SIBO?
Niestety lista produktów, które wymagają ograniczenia, jest długa. Oznacza to, że dieta wymaga wyrzeczeń! W jadłospisie osób z przerostem flory bakteryjnej jelita cienkiego niewskazane są m.in. jabłka, gruszki, figi, wiśnie, maliny, śliwki, morele, jeżyny, mango, arbuz, owoce suszone i z puszki, soki owocowe, czosnek, cebula, groszek, nasiona strączkowe, buraki, kalafior, szparagi, awokado, produkty z pszenicy, mleko i produkty mleczne, syrop glukozowo-fruktozowy, miód i niektóre słodziki.
Kto jest narażony na SIBO i jak często ono występuje?
Jak często występuje SIBO? Uważa się, że choroba może dotykać od 2,5 do 22% społeczeństwa, przy czym częściej pojawia się u osób z zespołem jelita drażliwego (IBS), a także u osób otyłych. Ryzyko jej rozwoju rośnie z wiekiem, prawdopodobnie dlatego, że z wiekiem motoryka układu pokarmowego spowalnia. Niestety nie ma dokładnych danych dotyczących liczby chorych. Zespół nadmiernego wzrostu bakterii w jelicie cienkim u wielu osób nie jest diagnozowany, ma to związek z faktem, że zaburzenia mogą mieć bezobjawowy charakter. Ponadto objawy SIBO są niespecyficzne lub pokrywają się z objawami innych stanów chorobowych (np. IBS).
Ze względu na to, że przyczyny SIBO są bardzo zróżnicowane, nie ma 100% sposobu na uniknięcie zaburzeń. Mimo to każdy z nas powinien na co dzień dbać o zdrowie jelit. Zalecana jest zróżnicowana dieta bazująca na pełnowartościowych produktach i eliminująca żywność wysokoprzetworzoną. Pomocne mogą być suplementy na układ pokarmowy i probiotyki. Wskazane jest rzucenie palenia oraz unikanie alkoholu, a także prawidłowe nawodnienie organizmu.
