Świerzb - objawy, wygląd, leczenie

Uporczywy świąd nasilający się nocą i zmiany skórne to najbardziej charakterystyczne objawy świerzbu. Świerzb to choroba zakaźna wywoływana przez gatunek roztocza znanego jako świerzbowiec ludzki (Sarcoptes scabiei). Zwykle do zakażenia dochodzi przez bezpośredni kontakt z chorym. Kto jest najbardziej narażony na tę uciążliwą chorobę pasożytniczą? Czy są skuteczne leki na świerzb?

Czym jest świerzb?

Świerzb to choroba zakaźna skóry wywoływana przez świerzbowca ludzkiego (Sarcoptes scabiei, Sarcoptes hominis). Świerzbowiec ludzki to rodzaj roztocza – niewidocznego gołym okiem pasożyta. Najczęściej do zakażenia świerzbem dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym. Okres wylęgania choroby trwa zwykle kilkanaście dni (do 3 tygodni), oznacza to, że w tym czasie zapłodniona samica zaczyna składać w warstwie rogowej naskórka jajeczka, z których wylęgają się larwy, a one z czasem przekształcają się w dojrzałe osobniki. W tym okresie mimo że nie pojawiają się jeszcze objawy, chory może już zakażać. Kto jest najbardziej narażony na zakażenie świerzbowcem? Najwięcej zachorowań notuje się u dzieci, młodzieży, ponadto u osób w podeszłym wieku, u osób dorosłych świerzb występuje rzadziej. Warto zauważyć, że częściej do zakażeń dochodzi w okresie jesienno-zimowym.

Jak wygląda świerzb?

Co zrobić, gdy na ciele pojawiają się podejrzane zmiany skórne? Po czym poznać, że to świerzb? W przebiegu choroby wywoływanej przez Sarcoptes scabiei na skórze pojawia się stan zapalny oraz wysypka grudkowo-pęcherzykowa będąca reakcją alergiczną organizmu na białko oraz odchody pasożyta. Najbardziej charakterystycznymi oznakami obecności na skórze świerzbowca są tzw. nory świerzbowcowe, które powstają w wyniku aktywności samic pasożyta w warstwie rogowej naskórka. Samica drąży kilkumilimetrowe korytarze zakończone zgrubieniem – jamą, w której składa jajeczka. Zwykle nory świerzbowcowe najbardziej widoczne są w miejscach, gdzie jest najwięcej warstwy rogowej, czyli na powierzchni grzbietowej palców dłoni i stóp i w przestrzeniach międzypalcowych, na łokciach, a także na nadgarstkach.

Wysypka w postaci grudek, pęcherzyków i guzków najczęściej pojawia się na tułowiu (szczególnie w okolicach pępka), w fałdach skórnych, w zgięciach stawowych, pod pachami i na ramionach, na pośladkach, u kobiet w okolicach brodawek sutkowych, ponadto na narządach płciowych (zdecydowanie częściej u mężczyzn – na prąciu i w okolicach worka mosznowego, u kobiet – na wargach sromowych i okolicach krocza). U osób dorosłych zmiany skórne omijają głowę, szyję, plecy, dłonie i stopy, inaczej dzieje się w przypadku dzieci. U najmłodszych świerzb przede wszystkim obejmuje owłosioną skórę głowy, stopy i dłonie.

Przyczyny zakażenia świerzbem

Przyczyną choroby jest świerzbowiec ludzki (Sarcoptes hominis). Jak można zarazić się tym pasożytem? Przez bezpośredni lub pośredni kontakt z zakażonym. W zdecydowanej większości do zakażenia dochodzi przy bliskim kontakcie (trwającym przynajmniej kilkanaście minut – zwykłe podanie ręki raczej nie stanowi zagrożenia) np. w trakcie stosunku seksualnego, spania w jednym łóżku, a u dzieci głównie podczas zabaw. Pośrednie zakażenia są rzadsze, ryzyko niesie korzystanie m.in. z ręczników, pościeli lub ubrań chorego. Trzeba pamiętać, że osoba zakażona świerzbowcem w krótkim czasie jest w stanie zarazić wszystkich domowników.

Czy to prawda, że świerzb to choroba dotycząca wyłącznie osób żyjących w złych warunkach sanitarnych i osób niedbających odpowiednio o higienę osobistą? Choć to dość powszechna opinia, nie jest prawdziwa. Świerzbowiec ludzki to zagrożenie dla każdego niezależnie od poziomu higieny i warunków mieszkaniowych. Jako czynniki ryzyka należy natomiast wskazać duże skupiska ludzkie np. szpitale, więzienia, kolonie.

Szczególnie zaraźliwą i groźną odmianą świerzbu jest świerzb norweski (świerzb hiperkeratotyczny). Jego ofiarą padają osoby, których organizm jest wyniszczony przez choroby (np. nowotwory), osoby z zaburzeniami odporności (np. w przypadku AIDS), osoby z niedorozwojem umysłowym lub fizycznym, osoby niedożywione. Cechą charakterystyczną świerzbu norweskiego są rozległe zmiany grudkowo-rumieniowe, które obejmują skórę nieowłosioną i owłosioną (rzadko towarzyszy im świąd), a także nawarstwianie hiperkeratotyczne. W miejscach, gdzie warstwa rogowa ulega pogrubieniu i tworzy zrogowaciałe strupy, świerzbowce zaczynają się gnieździć bardzo licznie. Ze względu na bardzo dużą liczbę pasożytów świerzb norweski jest ekstremalnie zaraźliwy.

Objawy świerzbu

Świerzb to nie tylko nieestetyczne zmiany skórne, to przede wszystkim uporczywy, silny świąd. Świąd, który narasta po kąpieli oraz w nocy, gdy ciało jest przykryte pościelą. Dzieje się tak, gdyż ciepło pobudza ruchliwość pasożytów. Bezpośrednim zagrożeniem związanym ze świądem jest ryzyko roznoszenia pasożytów w inne miejsca ciała, a także ryzyko owrzodzeń i zakażeń skóry. Niestety trudno jest powstrzymać się choremu od drapania, a powstałe rany to właściwie otwarta droga dla bakterii np. gronkowca złocistego. W wyniku intensywnego drapania na skórze pojawiają się również przeczosy (linijne zmiany w obrębie naskórka).

Leczenie świerzbu

Objawy, które daje świerzb, czyli uporczywy świąd, wysypka, często bywają mylone z innymi dermatozami (np. atopowym zapaleniem skóry, alergiami skórnymi), co opóźnia rozpoczęcie leczenia. Zanim lekarz zaleci odpowiednie leki na świerzb, musi potwierdzić diagnozę, najczęściej wykonuje się tzw. próbę barwnikową, która uwidacznia nory świerzbowcowe (test polega na pokryciu skóry np. na łokciach jodyną), badanie dermatoskopowe lub biopsję. Istotnym elementem diagnostycznym jest również wywiad lekarski.

Podstawą leczenia jest wyeliminowanie świerzbowca. Najczęściej w przypadku zakażenia świerzbowcem ludzkim stosuje się dostępne tylko na receptę miejscowe leki na świerzb z permetryną – Infectoscab 5% (jest to lek pierwszego wyboru), z krotamitonem – Crotamiton lub płyn z benzoesanem benzylu – Novoscabin (zalecany również jako środek ochronny przed zakażeniem pasożytami). Zdecydowanie rzadziej lekarze przepisują leki recepturowe wykorzystujące tradycyjne składniki takie jak mydło szare, dziegieć i siarka (np. maść Wilkinsona, maść siarkowa). Przy szczególnie uciążliwym świądzie można wspomagająco stosować leki przeciwświądowe, leki przeciwhistaminowe lub miejscowo kortykosteroidy. Ponadto w sytuacji, gdy doszło do nadkażenia bakteryjnego, trzeba podać antybiotyk.

Leki na świerzb w postaci kremów z permetryną aplikuje się na całą powierzchnię skóry ze szczególnym uwzględnieniem obszarów najczęściej zajmowanych przez świerzb (u dzieci również na głowę). Preparat pozostawia się przynajmniej na 8 godzin (najlepiej na noc), dopiero po tym czasie dokładnie zmywa się go wodą z mydłem. W większości przypadków jednorazowa aplikacja jest wystarczająca. Należy jednak pamiętać, że zabicie pasożytów nie oznacza całkowitego ustania objawów. U niektórych osób świąd może się utrzymywać jeszcze przez okres 2-4 tygodni. Jeśli po tym czasie objawy nie ustępują, może to oznaczać, że leki na świerzb nie zadziałały. Zalecana jest ponowna diagnostyka i ewentualne powtórzenie kuracji lub zastosowanie innego preparatu. Nie można zapominać, że leczeniu muszą poddać się wszystkie osoby, które miały kontakt z chorym (m.in. domownicy, partnerzy seksualni)!

Choć leki na świerzb są skuteczne i szybko zabijają pasożyty, to w celu pełnego wyleczenia i wyeliminowania ryzyka nawrotu choroby należy podjąć dodatkowe działania. Podobnie jak w przypadku wszawicy, czyli innej choroby pasożytniczej należy wprowadzić zdecydowane procedury sanitarno-higieniczne. Oznacza to ekstra dbanie o czystość w domu, codzienną zmianę ręczników, a także ubrań i pościeli, pranie wszystkich tkanin w wysokich temperaturach, a także obowiązkowe prasowanie. Przedmioty, których nie da się ubrać, należy zaś włożyć do szczelnego worka foliowego i pozostawić na 1-2 tygodnie.

W wielu sytuacjach można zarazić się świerzbem, w dodatku kwestia higieny, a raczej jej braku nie ma przy tym większego znaczenia. Choć najbardziej narażone na świerzb są dzieci i osoby starsze, osoby dorosłe aktywne seksualnie nie powinny bagatelizować problemu, gdyż chorobą można zarazić się podczas stosunku seksualnego. Uporczywy świąd, nory świerzbowcowe i wysypka to uciążliwe objawy świerzbu. Ale nie tylko jego objawy są uciążliwe, również jego leczenie. Leki na świerzb to tylko jeden z filarów leczenia zakażenia, w dodatku powinni je stosować wszyscy, którzy mieli kontakt z chorym (także osoby niewykazujące objawów!). Ponadto trzeba przeprowadzić generalne porządki, wyprać wszystko, co się da, a całą resztę objąć kwarantanną.

Autor: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl