Test PSA – na czym polega i kto powinien go wykonać?

Testy PSA są wykonywane u mężczyzn m.in. w celu wczesnego wykrywania raka prostaty oraz śledzenia przebiegu choroby. Dostępne dane jasno wskazują, że rak gruczołu krokowego jest jednym z najczęściej występujących nowotworów u mężczyzn. Jak wygląda badanie PSA? Czy to badanie wymaga jakichś szczególnych przygotowań? 

Spis treści:

• Co to jest test PSA?
• Jak przebiega badanie PSA?
• Kto powinien wykonać badanie PSA?
• Jak przygotować się do testu PSA?
• Interpretacja wyników PSA 

Co to jest test PSA? 

Na początku należy wytłumaczyć, czym jest PSA. Jest to swoisty antygen dla stercza (ang. Prostate Specific Antigen), to glikoproteina produkowana przez komórki nabłonka prostaty u mężczyzn. PSA wytwarzany jest nie tylko przez zmienione chorobowo komórki stercza, ale również przez te zdrowe, tym samym antygen występuje zarówno u zdrowych mężczyzn, jak i u tych, u których pojawiają się jakiekolwiek nieprawidłowości w obrębie gruczołu krokowego takie jak powiększona prostata, zapalenie prostaty lub nowotwór prostaty. Różnica polega na tym, że u zdrowych mężczyzn do krwiobiegu trafia zaledwie niewielka ilość swoistego antygenu sterczowego. Gdy z prostatą dzieje się coś niedobrego, wartość PSA we krwi znacząco rośnie. 

Test PSA (badanie PSA) to badanie na prostatę z krwi, które wykonuje się po to, aby zmierzyć poziom swoistego antygenu sterczowego we krwi. Jest to marker wykorzystywany w profilaktyce i diagnostyce chorób prostaty, jest również istotny w kontrolowaniu postępu choroby i procesu jej leczenia. Profilaktyczne badania prostaty, w tym badanie PSA powinien wykonywać regularnie każdy mężczyzna, pozwala to na wczesnym etapie wykryć takie zmiany jak m.in. łagodny przerost gruczołu krokowego oraz rak prostaty. 

Badanie PSA a inne metody diagnostyczne 

Badanie PSA to tylko jeden z elementów wykonywanych w ramach diagnostyki chorób prostaty. Podstawowym badaniem jest badanie per rectum (przez odbyt), podczas którego lekarz ocenia wielkość i konsystencję gruczołu oraz ewentualne zmiany ogniskowe. Zwykle dopiero po badaniu fizykalnym urolog zleca testy PSA, a jeśli one wykażą nieprawidłowości, pacjent kierowany jest na badanie ogólne moczu, posiew moczu, badanie wydzieliny gruczołu krokowego i badania obrazowe. W niektórych przypadkach wskazana jest także biopsja stercza. Warto dodać, że ze skierowaniem od urologa, badanie PSA jest bezpłatne. Wykonywane prywatnie kosztuje około 40-50zł. 

Częstość wykonywania testu PSA 

Jak często wykonywać testy PSA? Zwykle zaleca się poddawać badaniu raz do roku. Natomiast w przypadku mężczyzn, u których występują czynniki ryzyka zachorowania na nowotwór prostaty, o częstotliwości wykonywania badań powinien decydować lekarz. Głównym czynnikiem ryzyka jest obciążenie genetyczne (prawdopodobieństwo zachorowania jest dużo wyższe, gdy na nowotwór prostaty chorował ojciec lub brat), a także wiek (ryzyko zachorowania wzrasta u mężczyzn po 40. roku życia, jednakże najwięcej przypadków diagnozuje się po 70. roku życia). 

Jak przebiega badanie PSA? 

Do przeprowadzenia badania PSA potrzebna jest niewielka próbka krwi żylnej. Analiza próbki nie trwa długo, wyniki zazwyczaj dostępne są w ciągu jednego dnia roboczego. 

Mechanizm działania testu PSA 

Podczas badania oznacza się stężenie PSA całkowitego (tPSA), czyli swoistego antygenu sterczowego w postaci wolnej i związanej z białkami. Jeśli wyniki wykraczają poza normę, lekarz może zlecić dodatkowo oznaczenie frakcji wolnej PSA (fPSA). Prawidłowy stosunek PSA wolnego do całkowitego powinien wynosić przynajmniej 25% (sugeruje to niskie ryzyko raka), jeśli jest niższy niż 10%, oznacza wysokie ryzyko wystąpienia nowotworu gruczołu krokowego. 

Zalety i wady testu PSA 

Największą zaletą badania PSA jest to, że jest proste, właściwie bezbolesne i można je wykonać za darmo, tym samym jest badaniem dostępnym dla każdego. Niestety nie jest ono tak dokładne, jakbyśmy tego chcieli. Za chwilę bardziej szczegółowo omówimy kwestie interpretacji wyniku, jednak od razu trzeba powiedzieć, że badanie nie daje jednoznacznych odpowiedzi. Podwyższony wynik PSA wcale nie musi oznaczać raka, jednocześnie wynik w normie nie świadczy o tym, że mężczyzna jest zdrowy i nie zachoruje na nowotwór prostaty. Przyczyną zwiększonego stężenia PSA we krwi może też być zapalenie prostaty lub powiększona prostata, tym samym diagnostyka raka prostaty nie może się opierać tylko i wyłącznie na podstawie badania PSA. 

Kto powinien wykonać badanie PSA? 

Uważa się, że pierwsze badanie PSA powinno się wykonać po ukończeniu 50. roku życia. Wyjątek stanowią mężczyźni obciążeni zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka stercza, oni powinni regularnie konsultować się z urologiem i poddawać się temu badaniu już od 40. roku życia! Oprócz tego, że raz w roku zaleca się robić profilaktyczne badania prostaty, to w niektórych przypadkach konieczna jest pilna diagnostyka raka prostaty. 

Są to sytuacje, gdy mężczyzna zaobserwuje u siebie niepokojące objawy, które mogą wskazywać na rozwój raka prostaty lub innych chorób w obrębie gruczołu krokowego. Może to być pieczenie i ból podczas oddawania moczu, częste oddawanie moczu – także w nocy, gwałtowne parcie na pęcherz, utrudnione rozpoczęcie mikcji, słaby, przerywany strumień moczu, problem z całkowitym opróżnieniem pęcherza, krwiomocz, krew w spermie, intensywne bóle krocza i podbrzusza, ból pleców w odcinku lędźwiowym, zaburzenia erekcji, a nawet zaparcia, gorączka i nagła utrata masy ciała. 

Jak przygotować się do testu PSA? 

Testy PSA wykonuje się z niewielkiej próbki krwi żylnej. Czy wymagane jest specjalne przygotowanie się do badania PSA? Nie trzeba być na czczo, jednak trzeba przestrzegać innych zaleceń. Przez dwa dni przed badaniem mężczyzna powinien powstrzymać się od współżycia, a także od palenia papierosów i picia alkoholu. Niewskazany jest intensywny wysiłek fizyczny, a przede wszystkim jazda na rowerze! Badania PSA nie można robić w niedługim czasie po inwazyjnych i diagnostycznych zabiegach na prostacie (np. po badaniu per rectum, po biopsji prostaty) – zwykle zaleca się odczekać z tym kilka tygodni. 

Interpretacja wyników PSA

I przechodzimy do sedna, czyli do interpretacji wyniku badania. Zasadniczo za normę uznaje się wynik w zakresie 0-4ng/ml. Jednakże wraz z wiekiem następuje fizjologiczny wzrost stężenia swoistego antygenu sterczowego we krwi, co lekarz musi wziąć pod uwagę, gdy analizuje wyniki PSA. Norma PSA całkowitego dla mężczyzn między 40. a 49. rokiem życia wynosi do 2,5ng/ml, dla mężczyzn między 50. a 59. rokiem życia – do 3,5ng/ml, dla mężczyzn między 60. a 69. rokiem życia – do 4,5ng/ml, dla mężczyzn powyżej 70. roku życia – do 6,5ng/ml. 

Wyniki PSA całkowitego w zakresie 4-10ng/ml mogą wskazywać na zaburzenie pracy gruczołu krokowego i na występującą patologię. W takiej sytuacji lekarz zwykle rozszerza diagnostykę i zleca m.in. oznaczenie wolnego PSA i wykonanie USG. Należy jednak pamiętać, że interpretując wyniki PSA, lekarz patrzy także na inne aspekty – na wiek pacjenta, na jego ogólny stan zdrowia oraz na wywiad rodzinny w kierunku chorób układu moczowo-płciowego i nowotworu prostaty. Oznacza to, że u mężczyzn obciążonych genetycznie i u mężczyzn poniżej 40. roku życia już wynik w granicach 1-2ng/ml może stanowić wskazanie do dalszych badań! Wyniki PSA powyżej 10ng/ml zawsze są niepokojące i świadczą o zwiększonym ryzyku wystąpienia raka, dlatego oprócz badań z krwi i badań obrazowych konieczne może być wykonanie biopsji stercza. 

Jeśli lekarz nie stwierdzi nieprawidłowości, jednak sam wynik PSA jest lekko podwyższony, mężczyzna powinien podjąć pewne działania mające na celu poprawę stanu gruczołu krokowego. Jak dbać o prostatę? Standardowo w takich przypadkach zalecane jest rzucenie palenia, ograniczenie spożycia alkoholu lub całkowita abstynencja, wprowadzenie zdrowej, zbilansowanej i bogatej w antyoksydanty oraz kwasy Omega-3 diety (najkorzystniej na zdrowie prostaty działa dieta śródziemnomorska) oraz aktywność fizyczna. 

Dodatkowo lekarz może przepisać leki na prostatę, ponadto można rozpocząć specjalistyczną suplementację. Dla mężczyzn, którzy chcą zadbać o zdrowie prostaty, polecane są preparaty zawierające takie składniki jak ekstrakty z palmy sabalowej, pestek dyni i pokrzywy, likopen oraz cynk (znajdziemy je np. w suplemencie diety Prostatan). Oczywiście każdy mężczyzna, któremu zależy na zdrowiu, powinien także wykonywać profilaktyczne badania prostaty! 

Jakie wyniki PSA wymagają dalszej konsultacji z lekarzem? 

Właściwie każdy wynik badania PSA należy skonsultować ze swoim lekarzem, nie tylko ten wykazujący nieprawidłowe wartości. Podczas wizyty lekarz szczegółowo omówi wyniki badań. W zależności od tego, jak wyszły, doradzi, jak dbać o prostatę lub skieruje na dodatkowe badania i zleci odpowiednie leki na prostatę. 

Test PSA, czyli swoistego antygenu dla stercza stanowi ważne badanie w diagnostyce raka gruczołu krokowego i innych chorób prostaty. Dlatego też każdy mężczyzna powinien regularnie wykonywać profilaktyczne badania prostaty. Wówczas w przypadku stwierdzenia jakichkolwiek nieprawidłowości można poszerzyć diagnostykę i rozpocząć leczenie!

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medhycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.