Tyfus plamisty (dur plamisty) - czym charakteryzuje się ta choroba i jak ją leczyć?

Tyfus plamisty to choroba odzwierzęca, która niegdyś dziesiątkowała ludność na całym świecie. Obecnie nie jest ona już tak groźna, znacząco poprawiły się bowiem ogólne warunki sanitarne, w jakich żyjemy. Przypadki tyfusu plamistego diagnozuje się teraz głównie w biednych krajach Afryki, Azji i Ameryki Południowej, gdzie mieszkańcy nadal żyją w niezbyt higienicznych warunkach. Jak objawia się dur plamisty? Jak się go leczy?

Spis treści:

• Tyfus plamisty – co to jest?
• Tyfus plamisty – jakie wyróżnia się odmiany?
• Dur plamisty – co przyczynia się do tego schorzenia?
• Dur plamisty – jak dochodzi do zakażenia?
• Tyfus plamisty – jakie stosuje się leczenie?

Tyfus plamisty – co to jest?

Tyfus plamisty (dur plamisty, dur wysypkowy) jest chorobą zakaźną odzwierzęcą, tzw. zoonozą. W dzisiejszych czasach jest to bardzo rzadko występująca choroba, ale lata temu zbierała śmiertelne żniwo w światowej populacji. Zachorowania w krajach cywilizowanych, gdzie warunki sanitarne są na wysokim poziomie, są bardzo rzadkie, zwykle choroba rozprzestrzenia się jedynie wśród osób bezdomnych. Inaczej jest w ubogich i zanieczyszczonych krajach Afryki, Azji i Ameryki Południowej, tu nadal rocznie rozpoznaje się nawet po kilka tysięcy przypadków.

Jak wyglądają objawy tyfusu plamistego? Jednym z charakterystycznych objawów jest bardzo wysoka gorączka sięgająca 40st. C, którą w dodatku trudno jest zbić. Gorączce towarzyszą dreszcze i delirium, bóle głowy, bóle stawów i mięśni, uczucie wyczerpania, ogólne rozbicie oraz upośledzenie pracy serca. Chory może doświadczać zaburzeń świadomości, halucynacji i zamroczenia.

Dur plamisty wiąże się także z występowaniem takich dolegliwości jak niskie ciśnienie, wzmożone, trudne do ugaszenia pragnienie, uporczywy kaszel, nudności, wymioty i światłowstręt. Ponadto w badaniach palpacyjnych lekarz może wyczuć powiększoną śledzionę i wątrobę. Zwykle w 5-6 dniu choroby pojawiają się skórne objawy tyfusu plamistego, czyli wysypka plamista i grudkowa, która później zmienia się w wysypkę krwotoczną (krwawe wybroczyny). Początkowo zmiany widoczne są na klatce piersiowej, następnie rozprzestrzeniają się na resztę ciała. Charakterystyczne jest to, że dur plamisty łagodniej przechodzą dzieci niż osoby starsze.

Tyfus plamisty – jakie wyróżnia się odmiany?

Wyróżnia się dwie odmiany duru plamistego. Jedną z nich jest tyfus plamisty europejski. Jest to tzw. tyfus epidemiczny, oznacza to, że może prowadzić do wybuchów epidemii. Przenoszą go wszy ludzkie, przede wszystkim wszy odzieżowe, rzadziej wszy głowowe. Druga odmiana to tyfus plamisty szczurzy. Ma on charakter endemiczny, czyli lokalny. Przenoszą go pchły pasożytujące na myszach i szczurach. Przypadki tyfusu plamistego szczurzego pojawiają się zazwyczaj w miejscach, gdzie warunki sanitarne są bardzo złe.

Niestety śmiertelność w przypadku osób nieleczonych jest wysoka. Dla odmiany epidemicznej wynosi 10-60% (głównie wśród osób powyżej 60. roku życia i osób z osłabionym układem odpornościowym). Jeśli chodzi o tyfus plamisty szczurzy, to jego śmiertelność jest zdecydowanie niższa, wynosi około 2%.

Dur plamisty – co przyczynia się do tego schorzenia?

Przyczyny tyfusu plamistego to Gram-ujemne bakterie Rickettsia prowazekii, znane też jako riketsje. Są one przenoszone przez wszy i pchły. Warto przy okazji przypomnieć, że dur plamisty to nie jest to samo co dur brzuszny (tyfus). Dur brzuszny jest chorobą wywoływaną przez Gram-ujemne bakterie Salmonella typhi, czyli pałeczki duru brzusznego. Zakażenie następuje drogą pokarmową, dur brzuszny zaliczany jest do tzw. chorób brudnych rąk.

Dur plamisty – jak dochodzi do zakażenia?

Tyfus plamisty jest chorobą odzwierzęcą przenoszoną przez pchły i wszy. U zakażonych osobników bakterie powodują porowatość ścian przewodu pokarmowego, co przyspiesza ich śmierć. Jednak zanim chore wszy i pchły umrą, wraz z kałem i wymiocinami wydalają riketsje. Człowiek, na którym pasożytują chore osobniki, zaczyna się drapać, a przez uszkodzony naskórek patogeny z łatwością wnikają do organizmu. Inną drogą zakażenia są ugryzienia tych pasożytów. Bakterie, które znajdują się np. na odzieży, utrzymują zdolność namnażania i zakażenia nawet przez 2-3 tygodnie, dlatego w celu całkowitego wyeliminowania ryzyka zarażenia tyfusem plamistym należy dokładnie wyprać wszystkie ubrania.

Okres wylęgania choroby trwa około 1-2 tygodnie. Bakterie po dostaniu się do organizmu szybko przenikają do krwiobiegu, przyczyniają się do uszkadzania naczyń włosowatych i drobnych tętnic, co skutkuje uszkodzeniem m.in. ośrodkowego układu nerwowego, serca, nerek i nadnerczy. Przechorowanie tyfusu plamistego zapewnia ochronę przed kolejnym zakażeniem (tzw. odporność śródzakaźna). Jednakże trzeba zwrócić uwagę, że u osób w podeszłym wieku i u osób z upośledzonym układem immunologicznym po kilkunastu lub kilkudziesięciu latach od pierwotnego zakażenia może nastąpić późny nawrót duru plamistego (choroba Brilla-Zinssera). Na szczęście ma on zwykle łagodny przebieg.

Tyfus plamisty – jakie stosuje się leczenie?

Tyfus plamisty diagnozuje się na podstawie objawów i wywiadu środowiskowego. Diagnozę potwierdza badanie serologiczne. Po rozpoznaniu pacjent musi być jak najszybciej poddany hospitalizacji w szpitalu zakaźnym, chory musi pozostawać w izolacji. Leczenie tyfusu plamistego polega na wdrożeniu antybiotykoterapii i chemioterapii antyriketsjowej. Już dwa dni po rozpoczęciu antybiotykoterapii obserwuje się obniżenie gorączki, ponadto choroba zaczyna się cofać, spada też ryzyko wystąpienia powikłań, w tym ryzyko zgonu.

Leczenie tyfusu plamistego przebiega z wykorzystaniem antybiotyków z grupy tetracyklin (np. doksycykliny) i chloramfenikolu. Wspomagająco stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, jak również leki wspierające krążenie i pracę serca. Ze względu na bardzo wysoką temperaturę ciała zaleca się stosować także niefarmakologiczne metody obniżania gorączki, dla poprawy komfortu chorego wskazane jest m.in. utrzymywanie stałej temperatury powietrza w pomieszczeniu na poziomie około 17st. C.

Do łagodzenia objawów związanych z wysypką zalecane są chłodne kąpiele z dodatkiem nadmanganianu potasu. Ponadto, aby uniknąć odwodnienia, należy podawać płyny i elektrolity. Wskazane jest też płukanie jamy ustnej roztworami o działaniu antybakteryjnym i przeciwzapalnym. Ważne jest utrzymywanie diety bogatej w witaminy, minerały oraz białko. Ze względu na zagrożenie epidemiologiczne, w przypadku wykrycia tyfusu plamistego kluczowe jest przeprowadzenie czynności mających na celu wyeliminowanie w obszarze zamieszkania chorego wszy, pcheł, myszy i szczurów, czyli potencjalnych źródeł choroby.

W przypadku duru plamistego trzeba reagować niezwłocznie po wystąpieniu pierwszych objawów. Szybkie wdrożenie terapii daje bardzo dużą szansę na pełne wyleczenie. Warto jednak wiedzieć, że tyfus plamisty może powodować liczne powikłania. Z powodu zakrzepów, które tworzą się w przebiegu choroby, mogą powstawać zgorzele, ponadto może pojawić się zakrzepowe zapalenie tętnic i żył. Wśród powikłań wymienia się również odleżyny, wtórne zapalenie płuc i opadowe zapalenie płuc, zapalenie opłucnej, zapalenie opon mózgowych i mózgu oraz zapalenie nerek.

Wprawdzie ryzyko zachorowania na tyfus plamisty w Polsce jest znikome (w naszym kraju został on skreślony z listy tzw. chorób kwarantannowych w 1971 roku), to warto wiedzieć, że są sytuacje, gdy trzeba pomyśleć o tym, aby się zaszczepić. Szczepienia ochronne są zalecane dla osób podróżujących do krajów, gdzie zachorowania na dur plamisty są powszechne, m.in. do Indonezji, Peru oraz krajów północnej i zachodniej Afryki.

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.