Uczulenie na słońce (fotodermatoza). Jak wygląda i jakie są jego przyczyny?
11.06.2024Dni są coraz cieplejsze, co sprzyja spędzaniu czasu na świeżym powietrzu. O tym, że wymaga to odpowiedniej ochrony przeciwsłonecznej, chyba nie trzeba nikomu przypominać. Jest to ważne nie tylko ze względu na ryzyko poparzeń słonecznych, ale i fotodermatozy. Uczulenie na słońce, bo tym jest fotodermatoza, związane jest z nadwrażliwością na promienie słoneczne, objawia się m.in. rumieniem, grudkami i swędzącymi pęcherzami. W jaki sposób można leczyć alergię na słońce? Czy można zapobiegać występowaniu jej objawów?
Spis treści:
- Uczulenie na słońce – jak wygląda?
- Uczulenie na słońce – przyczyny
- Uczulenie na słońce – objawy
- Uczulenie na słońce – diagnostyka i leczenie
- Uczulenie na słońce – zapobieganie
Uczulenie na słońce – jak wygląda?
Fotodermatozy to grupa chorób charakteryzujących się nadwrażliwością na promienie UV, w wyniku której pojawia się nieprawidłowa reakcja skóry na światło słoneczne. U osób szczególnie podatnych już niewielka dawka promieni UV, która dla większości osób jest zupełnie nieszkodliwa, powoduje wystąpienie objawów uczuleniowych. Objawy uczulenia na słońce mogą pojawiać się po zbyt długim i intensywnym opalaniu lub też po krótkiej ekspozycji bez odpowiedniej ochrony. Alergia na słońce może wystąpić właściwie u każdego niezależnie od wieku, choć najczęściej jest diagnozowana u kobiet o jasnej karnacji.
Uczulenie na słońce może występować również u dzieci, uważa się nawet, że niemowlęta i małe dzieci są szczególnie narażone na jego wystąpienie. Ma to związek z faktem, że dziecięca skóra jest niezwykle delikatna i nie ma wykształconych odpowiednich mechanizmów obronnych, a także nie przywykła jeszcze do kontaktu z promieniami słonecznymi.
Do wystąpienia objawów alergii na słońce prowadzą zmiany, które zachodzą w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego. Uczulenie na słońce pojawia się w efekcie bezpośredniej ekspozycji na słońce, choć może też powstawać wskutek uwrażliwienia wywoływanego przez stosowanie substancji fotouczulających. Takie właściwości mają m.in. niektóre leki, kosmetyki i zioła. Mówiąc o alergii na słońce, należy wspomnieć o reakcjach fototoksycznych i fotoalergicznych.
Reakcja fototoksyczna polega na toksycznym uszkodzeniu komórek skóry, może wystąpić u każdego, kto jest narażony na działanie czynnika uwrażliwiającego skórę i na działanie słońca. Reakcja fotoalergiczna jest rzadsza niż fototoksyczna, w jej przebiegu udział bierze układ odpornościowy, który reaguje na kontakt z substancją uwrażliwiającą, która pod wpływem promieni słonecznych przekształca się w alergen. W zależności od przyczyn alergia na słońce może przybierać różne postaci, np. pokrzywki słonecznej, zmian rumieniowo-obrzękowych lub wielopostaciowej osutki świetlnej.
Uczulenie na słońce – przyczyny
Mechanizm powstawania alergii na słońce nie jest do końca znany. Pewne jest to, że kluczową rolę odgrywa nadwrażliwość na promienie słoneczne. Ponadto przyczyny uczulenia na słońce dzieli się na endogenne i egzogenne. Fotodermatoza endogenna wywoływana jest czynnikami wewnętrznymi takimi jak niedobór witamin z grupy B (głównie niacyny), porfirie, choroby autoimmunologiczne (np. toczeń układowy rumieniowaty, który zaostrza się pod wpływem promieni słonecznych) oraz defekty genetyczne jak np. skóra pergaminowa (tzw. genodermatozy). Fotodermatoza egzogenna wynika natomiast z działania czynników zewnętrznych, m.in. leków, ziół i kosmetyków.
Do czynników zewnętrznych wywołujących objawy nadwrażliwości na słońce zalicza się leki, m.in.: sulfonamidy, tetracykliny, leki przeciwcukrzycowe (metformina i glipizyd), hydrochlorotiazyd, pochodne fenotiazyny, niesteroidowe leki przeciwzapalne (ketoprofen, ibuprofen, diklofenak i naproksen), leki moczopędne (furosemid), leki na serce (bisoprolol, captopril, amiodaron), trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, leki przeciwlękowe (alprazolam, chlordiazepoksyd), doustną antykoncepcję.
Do roślin fotouczulających należy m.in.: nawłoć pospolita, arcydzięgiel, arnika górska, dziurawiec zwyczajny, ruta zwyczajna, pietruszka zwyczajna, pasternak zwyczajny, słonecznik zwyczajny, rumianek pospolity, stokrotka pospolita, nagietek lekarski, wrotycz, bylica pospolita, cykoria, krwawnik, skrzyp, barszcz Sosnowskiego. Jako zewnętrzne przyczyny uczulenia na słońce wskazuje się też olejki eteryczne, m.in. bergamotowy, cedrowy, sandałowy, cytrusowy oraz konserwanty jak bitionol, diglukonian chlorheksydyny, a ponadto substancje zapachowe, m.in. piżmo ambretowe, aldehyd cynamonowy oraz kosmetyki z retinolem i niektóre filtry przeciwsłoneczne, m.in. dibenzylometany, benzofenony, pochodne kwasu paraaminobenzoesowego.
Czasem alergia na słońce pojawia się bez wyraźnej przyczyny, stan taki określa się jako fotodermatoza idiopatyczna. W tej grupie znajdują się pokrzywki słoneczne, przewlekłe posłoneczne zapalenie skóry i osutki świetlne.
Uczulenie na słońce – objawy
Typowe dla alergii na słońce są zmiany skórne, które czasem pojawiają się po kilkuminutowej ekspozycji na promienie UV lub kilka godzin po pobycie na zewnątrz, ale raczej nie później niż po 48 godzinach. Objawy uczulenia na słońce nie są jednorodne, u każdego mogą wyglądać nieco inaczej. Charakterystyczne jest jednak to, że u danej osoby zawsze występuje ten sam rodzaj zmian.
Uczulenie na słońce może przybrać postać wielopostaciowej osutki świetlnej – na kończynach górnych i na klatce piersiowej pojawiają się swędzące zaczerwienione plamy oraz pęcherzyki z wysiękiem lub postać pokrzywki słonecznej – od razu po ekspozycji na słońce pojawiają się czerwone, swędzące zmiany przypominające poparzenie pokrzywą. Za objawy uczulenia na słońce uznaje się także rumień i obrzęk, pieczenie skóry, grudki, wyprysk słoneczny, złuszczanie się naskórka, zmiany krwotoczne.
Zmiany skórne zazwyczaj samoistnie ustępują, nie pozostawiając żadnych śladów, wyjątek stanowi fotodermatoza egzogenna. Alergia na słońce wywołana lekami, ziołami lub kosmetykami może przyczynić się do powstawania trudnych do usunięcia przebarwień. Warto dodać, że objawy spowodowane substancjami fotouczulającymi mogą obejmować nie tylko obszary, które były wystawione na słońce, ale również te, które były osłonięte. Należy zaznaczyć, że oprócz objawów skórnych mogą pojawiać się takie dolegliwości jak np. ból głowy, gorączka, złe samopoczucie lub zaczerwienienie spojówek.
Uczulenie na słońce – diagnostyka i leczenie
W przypadku podejrzenia fotodermatozy zaleca się zgłosić do dermatologa. Przeprowadzi on wywiad, ewentualnie zleci odpowiednie badania. W zależności od przyczyny uczulenia na słońce lekarz dobierze terapię. A jak wygląda doraźne leczenie uczulenia na słońce? Należy zacząć od tego, że zaobserwowanie jakichkolwiek objawów skórnych po ekspozycji na słońce to sygnał, aby natychmiast schować się do cienia. Do szybkiego złagodzenia objawów takich jak zaczerwienienie, rumień, swędzenie i pieczenie warto zastosować chłodzące okłady, żel aloesowy, panthenol i alantoinę.
Pojawienie się odczynów alergicznych wymaga zastosowania leków przeciwhistaminowych. Polecane są leki na alergie bez recepty – do użytku miejscowego oraz doustnego (np. Zyrtec UCB). W przypadku silnego świądu warto zastosować miejscowo krem z hydrokortyzonem. Wspomagająco można również pić wapno, które pomaga łagodzić objawy uczulenia na słońce. Wskazana jest suplementacja beta-karotenem. Jeśli fotodermatoza jest mocno nasilona, konieczne może być stosowanie leków sterydowych i inhibitorów kalcyneuryny.
Uczulenie na słońce – zapobieganie
Skóra stanowi pierwszą linię obrony organizmu. Jest narażona na ekspozycję na wiele potencjalnie szkodliwych czynników, w tym również na promieniowanie słoneczne. Jak wiadomo słońce, choć jest nam niezbędne do życia (m.in. odpowiada za syntezę witaminy D w skórze), jednocześnie stanowi poważne zagrożenie. Fotodermatoza to właśnie jeden z negatywnych skutków ekspozycji na słońce. Aby uniknąć wystąpienia objawów nadwrażliwości na słońce, trzeba koniecznie stosować kosmetyki do opalania.
Warto od razu powiedzieć, że mowa tu o preparatach z wysokim filtrem – najlepiej SPF50 i ochroną szerokopasmową obejmującą ochronę przed promieniami UVA, UVB, HEV i IR. Oczywiście kosmetyki do opalania należy aplikować na skórę obficie, a także nakładać kolejne warstwy w ciągu dnia. Ponadto należy pamiętać, aby unikać nadmiernej ekspozycji na słońce, zwłaszcza w godzinach od 10 do 15. Przed słońcem trzeba chronić nie tylko skórę, ale i oczy oraz głowę. Osobom szczególnie wrażliwym zaleca się zasłanianie jak największej powierzchni ciała – dobrym sposobem jest noszenie luźnych, jasnych ubrań z długimi nogawkami i rękawami lub odzieży przeciwsłonecznej oraz spędzanie czasu w cieniu, a nie na pełnym słońcu.
Ochronę przeciwsłoneczną warto wspomagać od wewnątrz. Rekomendowane jest zwiększenie spożycia antyoksydantów lub rozpoczęcie suplementacji. Wskazany jest szczególnie beta-karoten (prowitamina A), witamina E, witamina C oraz astaksantyna. Dodatkowo trzeba po prostu odpowiednio pielęgnować skórę twarzy i całego ciała. Kluczowe jest nawilżanie oraz odbudowa i wzmacnianie bariery hydrolipidowej. W tym celu należy dostarczać skórze konkretnych składników – nawilżającego mocznika, kwasu hialuronowego, trehalozy oraz składników tworzących płaszcz hydrolipidowy skóry, czyli ceramidów i lipidów. Należy też unikać stosowania leków, kosmetyków i ziół o właściwościach fotouczulających. Jeśli nie ma możliwości zmiany leku, trzeba na czas leczenia całkowicie unikać słońca.
Alergia na słońce może pokrzyżować wakacyjne plany. Zamiast cieszyć się chwilami na słońcu, trzeba siedzieć w cieniu z warstwą panthenolu lub aloesu na skórze. Objawy uczulenia na słońce mogą być bardzo uciążliwe, na szczęście dość szybko znikają, jeśli tylko unika się kontaktu z promieniami UV. Aby zabezpieczyć się przed fotodermatozami, przede wszystkim trzeba stosować kosmetyki z wysokim filtrem i ograniczać ekspozycją na słońce!
