Wodobrzusze – objawy, przyczyny, leczenie

Czy obecność płynu w jamie brzusznej jest groźna? Normalnie w jamie otrzewnej może się znajdować maksymalnie około 150ml płynu. W przypadku, gdy gromadzi się go więcej, mamy do czynienia z wodobrzuszem. Inaczej określane jest ono jako puchlina brzuszna. Jego pojawienie się świadczy o poważnych chorobach. Jakie są przyczyny wodobrzusza? W jaki sposób leczy się puchlinę brzuszną? 

Spis treści:

• Co to jest wodobrzusze?
• Najczęstsze objawy wodobrzusza
• Przyczyny wodobrzusza
• Jak rozpoznaje się wodobrzusze?
• Leczenie wodobrzusza
• Jak zapobiegać wodobrzuszu? 

Co to jest wodobrzusze?

Fizjologiczna ilość wolnych płynów w jamie otrzewnej nie przekracza 150ml. Rolą tego płynu jest głównie ochrona i amortyzacja narządów znajdujących się w jamie brzucha. Gdy dochodzi do wzrostu jego objętości, mamy do czynienia ze stanem patologicznym, który określa się jako wodobrzusze, puchlina brzuszna lub Ascites. Płyn gromadzący się w jamie brzusznej nazywa się płynem puchlinowym. Wodobrzusze u dorosłych i u dzieci nie jest chorobą samą w sobie, jest natomiast objawem związanym z różnymi, najczęściej bardzo poważnymi schorzeniami. Nagłe powiększenie się obwodu brzucha, które nie jest skutkiem zmiany diety lub aktywności fizycznej, jest zawsze wskazaniem do pilnej konsultacji z lekarzem.

Bardzo często pojawienie się puchliny brzusznej utożsamiane jest z nowotworem. Nie do końca jest to prawdą. Choroba nowotworowa jest jedną z przyczyn Ascites, ale niejedyną. Wodobrzusze nowotworowe najczęściej występuje u osób z rakiem błony śluzowej trzonu macicy, rakiem piersi, rakiem jajnika, rakiem jelita grubego, żołądka, wątroby i trzustki. Należy podkreślić, że wodobrzusze jest jednym z objawów zaawansowanej fazy choroby nowotworowej.

Ze względu na ilość gromadzącego się płynu puchlinowego wyróżnia się trzy rodzaje wodobrzusza – łagodne, umiarkowane i zaawansowane. Wodobrzusze łagodne charakteryzuje się nieznacznie zwiększoną ilością cieczy w jamie otrzewnej, której nie da się stwierdzić w badaniu fizykalnym, można ją zaobserwować wyłącznie w badaniu USG jamy brzusznej. Wodobrzusze umiarkowane diagnozuje się, gdy w jamie brzusznej jest więcej niż pół litra płynu, stan ten lekarz może stwierdzić już w badaniu fizykalnym i tylko potwierdzić w badaniu obrazowym.

Wodobrzusze zaawansowane widoczne jest gołym okiem, w skrajnych przypadkach w brzuchu może się gromadzić kilka, a nawet kilkanaście litrów płynu! Puchlina brzuszna może być zdiagnozowana u osób w każdym wieku. Trzeba dodać, że wskutek poważnych wad wrodzonych wodobrzusze u dzieci może się rozwijać nawet w życiu płodowym.

Najczęstsze objawy wodobrzusza

Objawy wodobrzusza zależą od ilości nagromadzonego w jamie otrzewnej płynu, czyli od rodzaju wodobrzusza. Łagodna puchlina brzuszna nie daje żadnych widocznych objawów. Natomiast przy wodobrzuszu umiarkowanym bez problemu można zauważyć powiększony brzuch, z powodu którego, ubrania stają się przyciasne. Charakterystyczne jest to, że brzuch jest rozlany i uwypuklony na bokach.

Objawy wodobrzusza zaawansowanego są bardzo mocno nasilone. Widoczny jest znacząco powiększony, wzdęty brzuch. Towarzyszy temu napięcie powłok brzusznych i wygładzenie pępka, skóra na brzuchu robi się cienka, napięta, błyszcząca i prześwitują przez nią żyły. Dodatkowym objawem mogą być obrzęki kończyn dolnych, u mężczyzn obrzęk moszny, a ponadto przepuklina pępkowa i pachwinowa.

Ponadto osoba z wodobrzuszem może się zmagać z problemami z oddychaniem i z dusznością wynikającą z ucisku płynu na przeponę, jak również z uczuciem pełności i rozpierania w jamie brzusznej, dyskomfortem i bólem w okolicy brzucha, nudnościami, czasem wymiotami.

Należy podkreślić, że objawy wodobrzusza współwystępują z dolegliwościami typowymi dla schorzeń, które doprowadziły do gromadzenia się nadmiernej ilości płynu w jamie brzusznej, np. marskość wątroby może objawiać się również żółtaczką i świądem skóry, natomiast niewydolność serca może powodować duszność i osłabienie tolerancji wysiłku fizycznego.

Przyczyny wodobrzusza

Jakie mogą być przyczyny wodobrzusza? Do jego wystąpienia prowadzą cztery mechanizmy – nadciśnienie wrotne (stan podwyższonego ciśnienia w żyle wrotnej), hipoalbuminemia (zbyt niski poziom albumin w osoczu), nadprodukcja płynów (do której dochodzi przede wszystkim w przebiegu nowotworów) oraz mechaniczne utrudnienie odpływu chłonki z narządów jamy brzusznej.

Najczęstszą przyczyną puchliny brzusznej, odpowiedzialną za około 80% wszystkich przypadków, jest marskość wątroby. Ponadto jako przyczyny wodobrzusza wskazuje się niewydolność serca, choroby trzustki, gruźlicę, zapalenie otrzewnej, zespół nerczycowy, niedoczynność tarczycy, uszkodzenie przewodu limfatycznego, uszkodzenie moczowodu, zakrzepicę żyły wrotnej, zakrzepicę żyły wątrobowej (zespół Budda-Chiariego), enteropatię z utratą białka (przenikanie białek osocza krwi do światła jelita), ciężkie niedożywienie, toczeń rumieniowaty układowy. Wzdęty, powiększony brzuch spowodowany patologicznym nagromadzeniem się płynu może być skutkiem dializoterapii.

Jak rozpoznaje się wodobrzusze?

Jak wygląda diagnostyka wodobrzusza? Do rozpoznania tego objawu wykorzystuje się badania fizykalne (lekarz bada obecność tzw. żabiego brzucha, objawu chełbotania oraz objawu kałuży), badanie ultrasonograficzne (USG jamy brzusznej i miednicy) oraz tomografię komputerową. Gdy lekarz zdiagnozuje u pacjenta Ascites, musi koniecznie przeprowadzić szczegółowy wywiad oraz szereg badań, które pozwolą na określenie przyczyny wodobrzusza.

Jednym z podstawowych badań jest nakłucie jamy otrzewnowej w celu pobrania płynu puchlinowego do analizy. Z pobranej próbki wykonuje się m.in. oznaczenie stężeń albuminy, białka całkowitego, bilirubiny, trójglicerydów, glukozy, aktywności LDH i amylazy. Zlecane są również inne badania – cytologiczne, biochemiczne i mikrobiologiczne (posiew bakteryjny).

Leczenie wodobrzusza

Leczenie wodobrzusza powinno przebiegać dwutorowo – objawowo, w celu złagodzenia dolegliwości związanych z nadmierną ilością płynu puchlinowego oraz przyczynowo, w celu wyeliminowania choroby pierwotnej. W zależności od rozpoznanej przyczyny wodobrzusza należy wprowadzić odpowiednio dobrane metody leczenia (jak np. leki na wątrobę, leki na trzustkę, terapia onkologiczna).

Objawowe leczenie wodobrzusza polega na stosowaniu leków moczopędnych (spironolakton, furosemid). Mimo że chory ma wzdęty brzuch, typowe leki na wzdęcia nie przyniosą oczekiwanej poprawy. W przypadku zaawansowanego wodobrzusza lekarz zazwyczaj zleca paracentezę (nakłucie jamy brzusznej), aby odciągnąć część płynu. Wspomagająco należy wprowadzić też zmiany w diecie. Dieta przy wodobrzuszu musi przede wszystkim ograniczyć spożycie soli oraz płynów. Jeśli wraz z codzienną dietą nie jest dostarczana odpowiednia ilość składników odżywczych, konieczna może być indywidualnie dostosowana suplementacja, np. przy marskości wątroby wskazany jest cynk i witaminy z grupy B (m.in. witamina B12).

Czy wodobrzusze u dorosłych i u dzieci zagraża życiu? To zależy od tego, co przyczyniło się do jego powstania, a także od tego, jak zaawansowana jest choroba pierwotna. Najgorsze rokowania mają chorzy na choroby nowotworowe (w niektórych przypadkach zgon następuje w ciągu kilku tygodni od pojawienia się wodobrzusza), a także osoby z marskością wątroby, u których doszło do niewydolności tego narządu.

Na szczęście w wielu przypadkach puchlina brzuszna nie jest groźna, o ile oczywiście będzie odpowiednio leczona! Nieleczone lub niewłaściwie leczone wodobrzusze może mieć poważne konsekwencje. Najczęstsze powikłania wodobrzusza to zakażenie płynu otrzewnowego (bakteryjne zapalenie otrzewnej), trudności w oddychaniu z powodu nacisku na przeponę, pogorszenie funkcji nerek, pogorszenie choroby podstawowej, a nawet sepsa.

Jak zapobiegać wodobrzuszu?

Nie ma jednoznacznych zaleceń dotyczących zapobiegania puchlinie brzusznej. Jest to związane z faktem, że nie ma jednej przyczyny wodobrzusza. Profilaktyka polega na zmniejszaniu ryzyka zachorowania na choroby, które mogą prowadzić do jego wystąpienia. Najczęściej wśród wytycznych wymienia się unikanie picia dużych ilości alkoholu, rzucenie palenia, prowadzenie aktywnego trybu życia, stosowanie zdrowej diety. Ważne jest również regularne wykonywanie badań kontrolnych. Niestety nie ma żadnych gwarancji, że podejmowane działania przyniosą spodziewany skutek.

Powiększony brzuch o napiętej skórze i uwidocznionych żyłach to objaw, który powinien zostać natychmiastowo skonsultowany z lekarzem. Szybkie rozpoznanie przyczyny wodobrzusza i rozpoczęcie leczenia pozwala uniknąć groźnych powikłań! Nie ma jednej metody leczenia wodobrzusza, terapia zawsze jest zindywidualizowana – zależna od rodzaju wodobrzusza i jego przyczyny, a także od ogólnego stanu chorego.

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medhycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.