Zakażenie Salmonellą – przyczyny, objawy, sposoby leczenia

Salmonellozy są chorobami wywoływanymi przez bakterie z rodzaju Salmonella. Do zatruć dochodzi po wypiciu zakażonej wody lub po zjedzeniu zakażonego pokarmu. Nie zawsze zakażenie salmonellą przebiega objawowo. Jeśli natomiast pojawiają się dolegliwości chorobowe, to najczęściej przybierają one postać ostrej biegunki. Jak wygląda leczenie salmonelli? 

Spis treści:

• Co to jest salmonella i jak dochodzi do zakażenia?
• Jakie są pierwsze objawy zakażenia salmonellą? Biegunka i wymioty
• Jak leczyć zakażenie salmonellą?
• Jak zapobiegać zakażeniu salmonellą?
• Kiedy udać się do lekarza z objawami salmonelli? 

Co to jest salmonella i jak dochodzi do zakażenia?

Co to jest salmonella? Są to bakterie Gram-ujemne występujące zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Pałeczki z rodzaju Salmonella są przyczyną zakażeń wywołujących choroby określane mianem salmonellozy (potocznie nazywane po prostu salmonellą). Najczęściej salmonellozy są związane z zatruciem bakteriami Salmonella enterica – Salmonella typhimurium, Salmonella enteritidis, Salmonella virchow i Salmonella anatum. Należy wspomnieć, że do rodzaju Salmonella zaliczane są również pałeczki Salmonella typhi i Salmonella paratyphi, jednakże one powodują groźniejsze dla życia choroby, czyli dur brzuszny i paradury (dury rzekome).

Charakterystyczne objawy salmonelli w postaci ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego są skutkiem namnażania się w jelitach pałeczek salmonelli oraz działania wytwarzanych przez nie enterotoksyn. Enterotoksyny zmieniają aktywny transport elektrolitów przez śluzówkę do światła jelita. W efekcie pojawia się biegunka i zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej.

Jakie są przyczyny zakażenia salmonellą?

Jak można zarazić się salmonellą? Źródłem zakażenia są osoby chore na salmonellozę, bezobjawowi nosiciele lub zakażone zwierzęta. Jakie są przyczyny salmonelli? Można ją „złapać” po wypiciu skażonej wody lub po zjedzeniu skażonego pokarmu. Mogą one być zanieczyszczone np. zwierzęcymi lub ludzkimi odchodami, salmonella może znaleźć się w jedzeniu, gdy została przygotowana przez osobę chorą lub przez bezobjawowego nosiciela.

Czy salmonella jest zaraźliwa? Tak, salmonellą można się zarazić po bezpośrednim kontakcie z chorym człowiekiem lub zwierzęciem. Do zakażenia dochodzi na drodze oralno-fekalnej, czyli w sytuacji, gdy bakterie dostaną się do organizmu np. na zanieczyszczonych kałem dłoniach. Warto wiedzieć, że zatrucie salmonellą raczej nie jest możliwe, gdy do organizmu dostaną się pojedyncze bakterie. Z taką ilością zdrowy organizm sobie bez problemu poradzi. Choroba rozwinie się dopiero wtedy, gdy do organizmu trafi duża liczba pałeczek z rodzaju Salmonella.

Zaznaczyć trzeba, że większe ryzyko zakażenia obserwuje się u osób z obniżoną odpornością, osób przyjmujących leki immunosupresyjne, osób w trakcie leczenia onkologicznego, osób z chorobami przewlekłymi, u niemowląt i małych dzieci oraz u osób starszych. Ponadto wymieniona grupa osób w szczególny sposób narażona jest na rozwój ciężkiego zakażenia ogólnoustrojowego, salmonella może u nich przybrać także postać zapalenia – pęcherzyka żółciowego, płuc, kości, stawów, nerek, wsierdzia, opon mózgowo-rdzeniowych. W skrajnych przypadkach może dojść do ciężkiej sepsy z niewydolnością wielonarządową.

Najczęstsze źródła bakterii salmonella – co powoduje zakażenie?

Nosicielami bakterii salmonella są zwierzęta hodowlane i dzikie, drób i dzikie ptaki. Zazwyczaj do zakażenia dochodzi po spożyciu surowych jaj, niepasteryzowanych produktów mlecznych, surowego lub niedogotowanego mięsa, m.in. drobiu, wieprzowiny lub wołowiny. Zagrożenie występuje także po zjedzeniu nieumytych warzyw i owoców, które były dotykane przez osoby zakażone.

Ze względu na to, że bakterie salmonella szybciej namnażają się w cieple, większe ryzyko zatrucia występuje latem, wtedy częściej w internecie lub w telewizji pojawiają się informacje w stylu „salmonella w jajku” lub „salmonella w lodach”. Mimo że wakacje sprzyjają zakażeniom, ostrożność należy zachować przez cały rok.

Jakie są pierwsze objawy zakażenia salmonellą? Biegunka i wymioty

Jak wygląda salmonella? Pierwsze objawy salmonelli zwykle pojawiają się od kilkunastu do 48 godzin od zakażenia. Są to głównie dolegliwości jelitowe, co jest spowodowane tym, że w żołądku i jelitach rozwija się stan zapalny. Jako objawy zatrucia salmonellą wymienia się wodnistą biegunkę (nawet 20 wypróżnień na dobę, w stolcu może pojawić się śluz lub krew), nudności, wymioty, ostry, skurczowy ból brzucha, a także gorączkę sięgającą 39st. C i bóle głowy. Wskutek gorączki, wymiotów i biegunki szybko może dojść do odwodnienia.

Salmonella u dzieci zazwyczaj wygląda tak samo jak u osób dorosłych. Pojawia się biegunka, nudności, wymioty, ból brzucha i gorączka. Jednakże trzeba podkreślić, że małe dzieci są bardziej zagrożone wystąpieniem odwodnienia. Zaniepokoić powinna zmniejszona ilość moczu, brak łez podczas płaczu, nadmierna senność, rozdrażnienie i apatia. U najmłodszych częściej dochodzi także do powikłań i do hospitalizacji.

Jak leczyć zakażenie salmonellą?

W jaki sposób rozpoznaje się zatrucie salmonellą? Diagnostyka rozpoczyna się od dokładnego wywiadu lekarskiego. Następnie wskazane są badania na salmonellę – badanie kału w kierunku bakterii z rodzaju Salmonella, a także badania na salmonellę innych materiałów pobranych od chorego (np. krwi, wymiocin) bądź podejrzanego pokarmu. Jak leczyć salmonellę? Większość przypadków zatrucia ma charakter samoograniczający. Ile trwa salmonella? Najczęściej objawy ustępują w ciągu 3-7 dni. Jednak ze względu na to, że biegunka i wymioty mogą doprowadzić do odwodnienia, zaleca się zastosować lek na salmonellę.

Leczenie salmonelli farmakologicznie – kiedy stosować antybiotyki?

Leczenie salmonelli nie w każdym przypadku wymaga podawania antybiotyków. Jest to praktykowane w przypadku, gdy zakażenie ma bardzo ciężki przebieg z objawami ogólnymi, a także z powikłaniami w postaci posocznicy. Lekarz może zdecydować również o tym, aby podać antybiotyk na salmonellę dzieciom poniżej 6. miesiąca życia, osobom powyżej 50. roku życia oraz osobom z obniżoną odpornością lub chorobami przewlekłymi (np. cukrzycą, chorobami serca, nowotworami). Należy wiedzieć, że bezpodstawne wprowadzenie antybiotykoterapii zwiększa ryzyko rozwoju nosicielstwa po ustąpieniu choroby.

Domowe sposoby na złagodzenie objawów salmonelli

Leczenie domowe salmonelli polega głównie na łagodzeniu objawów oraz na prawidłowym nawadnianiu organizmu. Najczęściej stosowane są leki na układ pokarmowy – leki na biegunkę to nifuroksazyd, loperamid i węgiel. Ponadto przy silnej gorączce pomocne mogą być leki przeciwgorączkowe.

Nadmierna utrata wody i elektrolitów to jedno z największych zagrożeń związanych z salmonellą. Jak zapobiegać odwodnieniu? Przede wszystkim trzeba zwiększyć podaż płynów – wody, soków i napojów izotonicznych. Dodatkowo można stosować elektrolity oraz doustne płyny nawadniające, które można dostać w aptece. Podczas biegunki zaburzona zostaje również mikroflora jelitowa. Niezwykle ważne jest to, aby ją odbudować. W tym celu należy stosować preparaty probiotyczne, np. z bakteriami Lactobacillus rhamnossus GG.

Takie postępowanie jest zwykle wystarczającym sposobem na to, jak pozbyć się salmonelli z organizmu. Jeśli jednak objawy zaczną się nasilać, konieczna może być nawet hospitalizacja oraz dożylne nawadnianie. Najczęściej leczenie w szpitalu jest potrzebne, gdy salmonella dotyczy dzieci lub osób starszych. Warto powiedzieć, że po ustąpieniu objawów jeszcze przez kilka tygodni lub miesięcy bakterie mogą być obecne w kale pacjenta, określa się to jako nosicielstwo pochorobowe.

Rola odpowiedniej diety przy zakażeniu salmonellą

Leki na biegunkę wraz z nawadnianiem organizmu stanowią podstawę leczenia salmonelli. Ich uzupełnieniem jest lekkostrawna dieta. Nie jest zalecane stosowanie głodówek. Wskazane są gotowane produkty bogate w skrobię takie jak np. makaron, kasze i ryż. Można jeść gotowane warzywa i gotowane mięso, zupy, na liście wskazań znajdują się również banany. Posiłki należy jeść częściej, ale powinny to być małe porcje. W ostrej fazie choroby należy zrezygnować z jedzenia ciężkostrawnych i smażonych dań, a także mleka i ostrych przypraw. Gdy biegunka minie i stolce będą miały normalną konsystencję, można wrócić do swojej codziennej diety.

Jak zapobiegać zakażeniu salmonellą?

Każdy powinien wiedzieć, jak można zarazić się salmonellą, aby móc skutecznie bronić się przed zakażeniem. Czy salmonella jest groźna? W większości przypadków rokowania są bardzo dobre. Zagrożenie pojawia się, gdy salmonelloza przybiera postać uogólnioną. Ryzyko zawsze występuje, gdy zdiagnozowana jest salmonella u dzieci, osób starszych, osób z obniżoną odpornością i z chorobami przewlekłymi. Co zrobić, aby uniknąć zatrucia?

Prawidłowe przechowywanie i przygotowanie żywności

Skoro do zatruć dochodzi po spożyciu skażonego jedzenia lub wypiciu skażonej wody, należy przykładać szczególną uwagę do tego, jak przygotowujemy posiłki. Najczęściej zdarza się salmonella w jajku i salmonella w lodach. Zaleca się więc unikać jedzenia surowych jaj, jeśli potrawa wymaga zastosowania surowych jaj, należy je sparzyć przed użyciem. Nie należy jeść lodów, które po rozmrożeniu były ponownie zamrożone. Właściwie po rozmrożeniu nie powinno się ponownie zamrażać żadnego jedzenia.

Ponadto nie powinno się pić i jeść produktów pochodzących z nieznanego źródła. Dotyczy to głównie produktów, które przed spożyciem nie są poddawane obróbce termicznej. Jajka oraz mięso należy kupować od sprawdzonych sprzedawców, należy je też przechowywać w zamkniętych pojemnikach w taki sposób, aby nie stykały się z inną żywnością.

Salmonella lubi ciepło i szybko namnaża się w temperaturze 37-40st. C, dlatego zwłaszcza latem trzeba przechowywać żywność, w tym jajka, w lodówce. W jakiej temperaturze ginie salmonella? Mimo że salmonella lubi ciepło, to gorąco już jej nie sprzyja. W ilu stopniach ginie salmonella? Bakteria bardzo szybko ginie w temperaturze 100st. C. W ciągu 4 minut zniszczeniu ulega w temperaturze 70st. C.

Higiena rąk i powierzchni roboczych

Przestrzeganie higieny jest jedną z kluczowych metod zapobiegania salmonelli. Ręce należy myć zawsze przed jedzeniem oraz po skorzystaniu z toalety, a także po każdym kontakcie z surowym mięsem i jajkami. Przed spożyciem bardzo dokładnie trzeba myć owoce i warzywa. Nie powinno się natomiast myć mięsa, gdyż istnieje ryzyko, że bakterie rozprzestrzenią się na inne powierzchnie. Do krojenia surowego mięsa należy używać osobnych noży i desek, a po użyciu należy je dokładnie umyć, a najlepiej także wyparzyć.

Kiedy udać się do lekarza z objawami salmonelli?

Jeśli pojawiły się objawy ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego i podejrzewamy u siebie zatrucie salmonellą, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza i wykonać test na salmonellę. Jest to ważne, gdyż każdy zdiagnozowany przypadek salmonelli musi być zgłoszony do sanepidu. Pilnie do lekarza trzeba się zgłosić, gdy objawy są mocno nasilone lub objawy salmonelli pojawiły się u osób z grupy ryzyka ciężkiego przebiegu. Konsultacji lekarskiej wymagają sytuacje, gdy złe samopoczucie, silne bóle brzucha, wymioty i biegunka utrzymują się dłużej niż 2 dni.

Mimo że salmonella nie jest najgroźniejszą znaną nam chorobą układu pokarmowego, to może znacząco osłabić organizm, a w niektórych przypadkach doprowadzić do zakażenia ogólnego. Z tego powodu należy z najwyższą uwagą przestrzegać zasad zapobiegających zakażeniu. Oprócz tego, co każdy może zrobić samemu w celu ochrony, istnieją również odgórne wytyczne związane z profilaktyką salmonelli, np. każda osoba, która pracuje przy produkcji żywności, w restauracji bądź ma jakikolwiek kontakt z artykułami spożywczymi, koniecznie musi przejść test na salmonellę (badanie w kierunku nosicielstwa pałeczek z rodzaju Salmonella).

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.