Zapalenie oskrzeli – przyczyny, objawy i sposoby leczenia

Zapalenie oskrzeli jest jedną z częstych infekcji obejmujących dolne drogi oddechowe. Zazwyczaj jest ono wywoływane przez wirusy, choć przyczyną zapalenia oskrzeli mogą być także bakterie oraz inne czynniki. Kto jest najbardziej narażony na zachorowanie? W jaki sposób objawia się ta infekcja? Jak wygląda leczenie zapalenia oskrzeli? 

Spis treści:

• Czym jest zapalenie oskrzeli?
• Jakie są rodzaje zapalenia oskrzeli?
• Przyczyny zapalenia oskrzeli
• Objawy zapalenia oskrzeli
• Jak diagnozuje się zapalenie oskrzeli?
• Sposoby leczenia zapalenia oskrzeli
• Jak chronić drogi oddechowe? Zapobieganie zapaleniu oskrzeli
• Zapalenie oskrzeli – kiedy zgłosić się do lekarza? 

Czym jest zapalenie oskrzeli?

Zapalenie oskrzeli (bronchitis, bronchit) to infekcja dolnych dróg oddechowych, która zwykle pojawia się w okresie jesienno-zimowym. Najczęściej ma podłoże wirusowe, rzadziej przyczyną są bakterie. Jako typowe objawy zapalenia oskrzeli wymienia się kaszel oraz bóle mięśni i złe samopoczucie. Czy zapalenie oskrzeli jest zaraźliwe? Tak, niestety można się zarazić od chorego, który kaszle i kicha, w ten sposób bowiem roznosi on chorobotwórcze drobnoustroje. Na zapalenie oskrzeli mogą chorować zarówno osoby dorosłe, jak i dzieci.

Jakie są rodzaje zapalenia oskrzeli?

Ze względu na czas trwania choroby wyróżnia się trzy rodzaje zapalenia oskrzeli – ostre, podostre i przewlekłe. Ostre zapalenie oskrzeli trwa do około trzech tygodni. Najczęściej występuje ono w okresie jesienno-zimowym – zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Do jego rozwoju przyczyniają się głównie wirusy (rzadziej bakterie). Warto dodać, że ostre zapalenie oskrzeli stanowi większość wszystkich diagnozowanych przypadków zapalenia oskrzeli.

O podostrym zapaleniu oskrzeli mówi się, gdy trwa ono od 3 do 8 tygodni. Zazwyczaj jest ono skutkiem tzw. nadreaktywności oskrzeli po przebytym zakażeniu (np. pałeczką krztuśca). Czym właściwie jest nadreaktywność oskrzeli? Jest to stan zwiększonej skłonności oskrzeli do skurczu, przy jednoczesnym zmniejszeniu przepływu powietrza w oskrzelach pod wpływem działania różnych bodźców, które u zdrowych osób nie powodują tego typu reakcji.

Przewlekłe zapalenie oskrzeli utrzymuje się ponad 8 tygodni. Najczęściej ten rodzaj zapalenia oskrzeli spotyka się u osób palących lub osób, które pracują w zanieczyszczonym środowisku, gdyż ze względu na ekspozycję na drażniące substancje toksyczne nabłonek oddechowy może ulegać uszkodzeniu. Przewlekłe zapalenie oskrzeli może przebiegać z okresami zaostrzeń objawów, podczas których zazwyczaj dochodzi do nadkażeń bakteryjnych w już zmienionych zapalnie drogach oddechowych.

Przyczyny zapalenia oskrzeli

Jeśli chodzi o przyczyny zapalenia oskrzeli, to są to głównie wirusy lub – rzadziej – bakterie. W przypadku przewlekłego zapalenia oskrzeli kluczowe są natomiast inne czynniki – przede wszystkim dym papierosowy. Warto też dodać, że wiele różnych czynników znacząco podnosi prawdopodobieństwo zachorowania.

Wirusy i bakterie jako główne przyczyny

Jako główne przyczyny zapalenia oskrzeli wymienia się wirusy – są przyczyną ponad 90% przypadków. Są to m.in. rynowirusy, wirus grypy typu A i typu B, wirus paragrypy, wirus RSV, adenowirusy oraz koronawirusy. Zdecydowanie rzadziej za rozwój zapalenia oskrzeli odpowiadają bakterie (np. Bordetella pertussis – bakterie krztuśca, Mycoplasma pneumoniae i Chlamydophila pneumoniae).

Czynniki ryzyka – palenie, zanieczyszczenia powietrza

Choć ostre zapalenie oskrzeli może się pojawić u każdego, są sytuacje, które zdecydowanie zwiększają ryzyko rozwoju tej choroby. Jedną z nich jest palenie papierosów. Palacze (także bierni palacze, czyli osoby przebywające w otoczeniu osób, które palą) są bardziej na to narażeni. Od razu trzeba dodać, że przewlekłe zapalenie oskrzeli najczęściej jest następstwem właśnie długotrwałego wdychania dymu papierosowego.

Duże znaczenie w kontekście zwiększenia ryzyka zachorowania mają również zanieczyszczenia środowiska, smog, ekspozycja na pyły, toksyny i substancje chemiczne w zakładach pracy oraz kontakt z alergenami.

Czynnikiem sprzyjającym zachorowaniu na przewlekłe lub ostre zapalenie oskrzeli jest obniżona odporność, inne infekcje układu oddechowego (np. przewlekłe zapalenie zatok przynosowych), astma, alergie, mukowiscydoza, choroba refluksowa przełyku. Osłabiona odporność jest szczególnie istotnym czynnikiem ryzyka, jeśli chodzi o zapalenie oskrzeli u dzieci (głównie noworodków, niemowląt i małych dzieci) oraz u osób starszych.

Objawy zapalenia oskrzeli

Jak wyglądają objawy zapalenia oskrzeli? Najbardziej typowy dla tej infekcji jest kaszel, ponadto pojawiają się inne dolegliwości ze strony układu oddechowego, a także dolegliwości ogólne. Objawy zapalenia oskrzeli u dziecka są podobne do tych, które występują u osób dorosłych. Zapalenie oskrzeli u dzieci zazwyczaj dotyczy dzieci w wieku szkolnym, sprzyja temu m.in. przebywanie w dużych skupiskach w szkole, gdzie ryzyko transmisji chorobotwórczych drobnoustrojów jest wysokie.

Na zapalenie oskrzeli narażone są również małe dzieci i niemowlęta. W tej grupie wiekowej oprócz charakterystycznych objawów zazwyczaj pojawiają się też duszności, ponadto wskutek problemów z prawidłowym odkrztuszaniem wydzieliny, jest ona bardzo często połykana, a to prowadzi do nudności i wymiotów. Warto podkreślić, że u najmłodszych zapalenie oskrzeli może mieć cięższy przebieg niż u dorosłych, więc zawsze konieczna jest wizyta u lekarza.

Kaszel – kiedy powinien nas zaniepokoić?

Początkowo kaszel przy zapaleniu oskrzeli może być suchy (towarzyszy mu kilkudniowy nieżyt górnych dróg oddechowych i stan podgorączkowy), a następnie zmienia się w charakterystyczny kaszel mokry (produktywny), któremu towarzyszy odkrztuszanie wydzieliny. Wydzielina w przebiegu zapalenia oskrzeli (plwocina) może być przezroczysta lub biaława (śluzowa), szaro-żółtawa lub zielonkawa (ropna). Co ważne, kolor plwociny nie jest wskazówką dotyczącą przyczyny zapalenia oskrzeli.

Inne objawy zapalenia oskrzeli, na które warto zwrócić uwagę

Oprócz kaszlu pojawiają się również inne objawy zapalenia oskrzeli. Są to duszności oraz trudności w łapaniu oddechu, świszczący oddech, ból w klatce piersiowej podczas kaszlu. Chory może odczuwać zmęczenie, złe samopoczucie, osłabienie, bóle mięśni, stan podgorączkowy lub gorączkę. 

Czy możliwe jest zapalenie oskrzeli bez gorączki? Tak, infekcja nie zawsze przebiega z podwyższeniem temperatury ciała. Brak gorączki cechuje przewlekłe zapalenie oskrzeli, które rozwija się wskutek ekspozycji na dym tytoniowy, pyły, zanieczyszczenia środowiska, toksyczne i drażniące substancje, a także alergiczne zapalenie oskrzeli. Ponadto bakterie atypowe jak np. Mycoplasma pneumoniae i Chlamydophila pneumoniae także powodują zapalenie oskrzeli bez gorączki.

Jak diagnozuje się zapalenie oskrzeli?

Jak wygląda diagnostyka zapalenia oskrzeli? Zazwyczaj wystarczający jest wywiad oraz badanie przedmiotowe (podczas osłuchiwania klatki piersiowej słyszalne są świsty). Jeśli lekarz ma wątpliwości, w celu wykluczenia zapalenia płuc zleca się rentgen (RTG) klatki piersiowej, natomiast w celu wykluczenia astmy lub przewlekłej obturacyjnej choroby płuc zleca się spirometrię. Czasem wykonuje się morfologię krwi, stężenie białka CRP oraz badania mikrobiologiczne.

Sposoby leczenia zapalenia oskrzeli

Ile trwa zapalenie oskrzeli? W większości przypadków objawy zapalenia oskrzeli ustępują po około 7 dniach (choć kaszel przy zapaleniu oskrzeli może się utrzymywać do 3 tygodni). Wspomniana wcześniej nadreaktywność oskrzeli u niektórych osób może spowodować utrzymywanie się dolegliwości dłużej niż kilka tygodni. U osób zdrowych zapalenie oskrzeli przebiega łagodnie i nie pozostawia żadnych długotrwałych następstw.

Ryzyko ewentualnych powikłań występuje u osób z chorobami przewlekłymi układu oddechowego, u osób powyżej 65. roku życia, palaczy, osób z obniżoną odpornością. Do powikłań zapalenia oskrzeli zalicza się m.in. zaostrzenie istniejących chorób układu oddechowego, odoskrzelowe zapalenie płuc, obturację dróg oddechowych, rozedmę płuc, ponadto zapalenie oskrzeli u dzieci może doprowadzić do rozwoju zapalenia ucha.

Skoro zapalenie oskrzeli zwykle jest łagodne i mija samoistnie, to czy konieczne jest leczenie? Zdecydowanie tak! Kaszel przy zapaleniu oskrzeli może być uporczywy, więc odpowiednio dobrane leki będą ogromną pomocą. Przy wirusowej genezie infekcji leczenie zapalenia oskrzeli ma charakter objawowy.

Jakie leki na zapalenie oskrzeli warto stosować?

Co pomaga na zapalenie oskrzeli? Najważniejszą grupą leków, które zaleca się stosować, są leki wykrztuśne i leki mukolityczne (rozrzedzające wydzielinę). Wspomagają one odkrztuszanie wydzieliny, a tym samym ułatwiają oddychanie. Wskazane są tabletki i syrop na zapalenie oskrzeli z ambroksolem, bromheksyną lub acetylocysteiną.

Jakie jeszcze leki na zapalenie oskrzeli zaleca się stosować? Dobrze sprawdzi się również syrop na kaszel mokry z wyciągiem z bluszczu. Gdy duszności są nasilone, warto zastosować leki rozkurczające oskrzela z salmeterolem i fenoterolem. Należy podkreślić, że wymienione preparaty stosuje się, gdy kaszel jest mokry. W przypadku kaszlu suchego wskazane są leki przeciwkaszlowe, np. z butamiratem, lewodropropizyną, dekstrometorfanem i kodeiną. Dodatkowo w przypadku gorączki można sięgnąć po niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen) lub po paracetamol.

Domowe sposoby na łagodzenie objawów zapalenia oskrzeli

Jak szybko wyleczyć zapalenie oskrzeli? Kluczowe jest to, aby połączyć leczenie farmakologiczne i domowe sposoby na zapalenie oskrzeli. Głównym zaleceniem jest odpoczynek, leżenie w łóżku (pomieszczenia, w których przebywa chory, należy często wietrzyć i utrzymywać w nich odpowiednią wilgotność powietrza) oraz prawidłowe nawodnienie organizmu. Podczas zapalenia oskrzeli trzeba zwiększyć spożycie płynów (głównie ciepłych napojów), pomoże to m.in. rozrzedzić wydzielinę oraz zapobiegać odwodnieniu w przypadku gorączki.

Co na zapalenie oskrzeli można dodatkowo stosować? Oprócz leków takich jak syrop na kaszel wskazane są inhalacje na oskrzela. W tym celu można wykorzystywać inhalatory (nebulizatory) oraz preparaty do inhalacji dostępne w aptekach (np. sól fizjologiczna, leki mukolityczne). Pomocniczo można robić inhalacje parowe z olejkami eterycznymi.

Kiedy konieczna jest antybiotykoterapia przy zapaleniu oskrzeli?

Mniej niż 10% przypadków zapalenia oskrzeli ma podłoże bakteryjne, zatem antybiotyki nie są standardowymi lekami wykorzystywanymi w leczeniu tej infekcji. Gdy lekarz potwierdzi bakteryjną etiologię zakażenia, może zlecić antybiotykoterapię, są to jednak bardzo rzadkie sytuacje. Jaki jest najskuteczniejszy antybiotyk na zapalenie oskrzeli? Lekiem pierwszego wyboru jest amoksycylina.

Jak chronić drogi oddechowe? Zapobieganie zapaleniu oskrzeli

Są różne sposoby na to, aby uniknąć zapalenia oskrzeli. Polegają one na wzmacnianiu odporności. Należy dbać o dietę oraz aktywność fizyczną. Ponadto można stosować suplementy diety zawierające składniki wspierające prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, do których należy m.in. cynk, witamina C i witamina D. Ogromną wagę trzeba też przywiązywać do utrzymywania zdrowia dróg oddechowych, koniecznie trzeba unikać ekspozycji na substancje drażniące – zwłaszcza na dym papierosowy. Zapalenie oskrzeli jest zaraźliwe, więc zaleca się unikać kontaktu z osobami chorymi. W ramach profilaktyki należy dbać o higienę rąk, warto też zaszczepić się przeciwko grypie i krztuścowi (wirusy grypy i pałeczki krztuśca mogą wywoływać ostre zapalenie oskrzeli).

Zapalenie oskrzeli – kiedy zgłosić się do lekarza?

Z objawami wskazującymi na zapalenie oskrzeli należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza, gdy dotyczą one dzieci, osób starszych, osób z obniżoną odpornością oraz osób z chorobami przewlekłymi. Konsultacji wymagają też sytuacje, gdy objawy są bardzo nasilone, gorączka nie spada mimo stosowania leków przeciwgorączkowych, objawy utrzymują się dłużej niż 7 dni, a także wtedy, gdy pojawia się ból w klatce piersiowej, świszczący oddech i duszności.

Zapalenie oskrzeli wywoływane jest głównie przez wirusy, na jego wystąpienie narażeni są zarówno dorośli, jak i dzieci. Zazwyczaj choroba ustępuje samoistnie, jednak w celu złagodzenia uciążliwych objawów należy przyjmować odpowiednie leki na zapalenie oskrzeli – przede wszystkim leki wykrztuśne. Przy nasilających się lub przedłużających się dolegliwościach trzeba koniecznie zgłosić się do lekarza.

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.