Zaparcia – przyczyny, objawy i leczenie nieregularnych wypróżnień
09.02.2024Prawidłowy rytm wypróżnień jest niezwykle istotny. Jednak wiele osób boryka się z zaparciami, czyli z utrudnionym lub rzadkim oddawaniem stolca. Przyczyn takiego stanu może być wiele, najczęściej powodem jest niewłaściwa dieta uboga w błonnik i mała podaż płynów. Choć trzeba zaznaczyć, że problem może tkwić gdzie indziej, zaparcia mogą być objawem niektórych chorób. Jak radzić sobie z nieregularnymi wypróżnieniami?
Spis treści:
- Czym są zaparcia?
- Jakie są najczęstsze przyczyny zaparć i o czym mogą one świadczyć?
- Jak objawiają się zaparcia?
- Jak leczyć zaparcia i zwiększyć częstotliwość wypróżnień?
- Kiedy nieregularne wypróżnienia powinny być powodem wizyty u specjalisty?
Czym są zaparcia?
Zaparcia, inaczej określane jako zatwardzenie, to nic innego jak utrudnione lub rzadkie oddawanie stolca, często z towarzyszącym uczuciem niepełnego wypróżnienia i bólem. U niektórych osób z różnych przyczyn dochodzi do zalegania masy kałowej w jelicie grubym. Gdy zalega ona tam przez dłuższy czas, zmienia swoją konsystencję. Stolec staje się twardy i zbity, co stanowi dodatkową przeszkodę w defekacji.
Uważa się, że zdrowy człowiek powinien oddawać kał codziennie – jeden stolec dziennie. Jednakże niewiele osób może się pochwalić taką regularnością, dlatego też zwyczajowo o prawidłowym wypróżnianiu mówi się, gdy ktoś oddaje stolce przynajmniej trzy razy w tygodniu. O dobrej pracy jelit świadczy nie tylko sama częstotliwość wypróżnień, ale i wygląd, konsystencja oraz objętość stolca.
Nieregularne wypróżnianie może mieć różne postacie. W większości przypadków rozpoznaje się zaparcia idiopatyczne (czynnościowe), których przyczynę stanowi zaburzenie funkcjonowania przewodu pokarmowego spowodowane np. niedostatecznym nawodnieniem organizmu, niezdrową dietą, brakiem ruchu i stresem. Zaparcia czynnościowe dzieli się na atoniczne, w których dochodzi do osłabienia perystaltyki jelit i na spastyczne wywoływane nadmierną skłonnością do skurczu jelit, który powoduje ból i dyskomfort.
Do zaparć czynnościowych zalicza się też zaparcia nawykowe, czyli takie, które mają podłoże psychiczne, ale z czasem prowadzą do zmian fizjologicznych (ich przyczyny można szukać np. w niechęci do korzystania z publicznych toalet) oraz zaparcia związane z dyssynergią dna miednicy lub z zespołem jelita drażliwego. Ponadto wyróżnia się zaparcia wtórne (organiczne), które występują jako objaw różnych chorób, wad anatomicznych lub stosowania niektórych leków. Mówi się też o zaparciach przypadkowych (sporadycznych), krótkotrwałych (mających charakter okresowy i nawracający) oraz przewlekłych, czyli takich, które utrzymują się ponad trzy miesiące.
Zaparcia mogą pojawiać się niezależnie od płci i wieku, choć częściej występują u kobiet i osób starszych. Niestety ku przerażeniu rodziców zatwardzenie to częsta dziecięca przypadłość. Zwykle ma ona podłoże czynnościowe, dzieci z różnych powodów powstrzymują się przed oddaniem stolca. Zaparcia u dzieci są poważnym problemem, który wymaga konsultacji z lekarzem i podjęcia odpowiednich działań. Więcej o nieregularnych wypróżnieniach u najmłodszych można przeczytać w naszym artykule „Zatwardzenie u dziecka - skuteczne sposoby na dziecięce zaparcia”.
Jakie są najczęstsze przyczyny zaparć i o czym mogą one świadczyć?
Na prawidłowy przebieg procesu defekacji wpływa kilka czynników – konsystencja i objętość stolca, ruchy perystaltyczne jelit, drożność jelit, funkcjonowanie zwieraczy odbytu i mięśni dna miednicy. Zaburzenie choć jednego z nich może prowadzić do wystąpienia zaparcia. Niska podaż błonnika w diecie powoduje zmniejszoną objętość stolca, a niedostateczne nawodnienie organizmu przyczynia się do zmiany jego konsystencji. Osłabienie perystaltyki może być związane ze stosowaniem niektórych leków lub z różnymi chorobami – jelit, układu nerwowego, cukrzycą. Problemy z drożnością mogą się pojawiać wskutek obecności zmian zapalnych, kamieni kałowych lub guzków nowotworowych, często też występują u kobiet w ciąży.
Jako najczęstsze przyczyny zaparć wymienia się dietę ubogoresztkową (uboga w błonnik, bogata w żywność wysokoprzetworzoną), niewystarczające nawodnienie organizmu i siedzący tryb życia, zaburzenia emocjonalne i stres. Jeśli chodzi o stany chorobowe, to zaparcia pojawiają się u osób ze schorzeniami neurologicznymi, np. stwardnieniem rozsianym, chorobą Parkinsona, chorobami naczyniowymi mózgu i neuropatią cukrzycową, a także z depresją, niedoczynnością tarczycy, niedoczynnością przysadki, nadczynnością przytarczyc, cukrzycą, u kobiet z endometriozą, nowotworem jajnika lub macicy.
Przyczyny zaparć bardzo często leżą w chorobach przewodu pokarmowego takich jak uchyłkowatość jelita, nowotwory, zespół jelita drażliwego w postaci z zaparciami, zmiany zapalne i niedokrwienne (np. choroba Leśniowskiego-Crohna), hemoroidy, szczelina odbytu. Nierzadko objawy zaparć są działaniem niepożądanym niektórych leków, np. leków przeciwbólowych, opioidów, leków przeciwdepresyjnych i przeciwdrgawkowych, leków na nadciśnienie, leków antykoncepcyjnych oraz preparatów żelaza.
Jak objawiają się zaparcia?
Objawy zaparć są uciążliwe i mogą powodować ból oraz duży dyskomfort fizyczny i psychiczny. Nie zawsze zaparcie oznacza całkowite zatrzymanie stolca, czasem są to bolesne, okupione dużym wysiłkiem próby wydalenia twardego, zbitego kału i uczucie niepełnego wypróżnienia. Charakterystyczne jest nieregularne wypróżnianie rzadziej niż trzy razy w tygodniu. Jako objawy zaparć wymienia się też wzdęcia, uczucie pełności związane nagromadzeniem gazów w jelicie, ból brzucha, twardy brzuch, uczucie rozpierania w nadbrzuszu i śródbrzuszu, brak apetytu, utratę masy ciała, anemię, mdłości, zawroty głowy, odbijanie, krew lub śluz w kale, gorączkę. Długotrwałe zaparcia mogą zaburzać normalne funkcjonowanie i obniżać samopoczucie.
Jak leczyć zaparcia i zwiększyć częstotliwość wypróżnień?
Leczenie zaparć w dużej mierze zależy od ich przyczyny. Niemniej jednak jedną z najważniejszych rzeczy, jakie można zrobić w trosce o swoje jelita i regularne wypróżnianie jest prowadzenie zdrowego trybu życia, gdzie zbilansowana dieta oraz regularna aktywność fizyczna stanowią podstawę. W ramach leczenia wspomagającego i profilaktyki zaparć wskazana jest zmiana nawyków żywieniowych. Lekarze zalecają unikać nadmiernej ilości cukrów prostych i tłuszczów nasyconych, żywności przetworzonej, produktów smażonych, a także kakao i czekolady. Równocześnie wskazane jest spożywanie odpowiedniej ilości błonnika (20-30g na dobę) i prawidłowe nawadnianie organizmu (2-3 litry płynów dziennie). Jako najlepsze źródła błonnika dietetycy wskazują świeże warzywa i owoce oraz produkty pełnoziarniste.
Ponadto dobrym sposobem na wsparcie perystaltyki jelit i dobrej pracy przewodu pokarmowego jest siemię lniane, błonnik witalny (mieszanka babki jajowatej i babki płesznik), a także suszone śliwki lub sok z suszonych śliwek oraz naturalne probiotyki takie jak kiszonki i fermentowane produkty mleczne. Wspomagająco można też stosować probiotyki z apteki, które pomagają utrzymać równowagę mikroflory jelitowej (np. suplement diety Sanprobi IBS).
Zwykle leczenie zaparć polegające na zmianie diety i wprowadzeniu ruchu przynosi dobre efekty, jednakże takie rozwiązanie jest rekomendowane głównie przy sporadycznych problemach lub zaparciach idiopatycznych. Jeśli dieta nie przynosi poprawy, doraźnie wskazane są leki na zaparcia, przy czym należy pamiętać, że leczenie farmakologiczne powinno być ograniczone czasowo. Co na zaparcia będzie najskuteczniejsze? W aptekach dostępne bez recepty są różne środki w postaci syropów, tabletek, proszku do rozpuszczania i czopków. Do wyboru są leki na zaparcia o działaniu osmotycznym, np. z laktulozą, makrogolami lub glikolem polietylenowym, leki przeczyszczające o drażniącym działaniu na ściany jelit zawierające np. bisakodyl, aloes, senes, rzewień i kruszynę oraz środki zmiękczające masy kałowe, np. z dokuzanem sodu lub parafiną ciekłą.
Dieta i leki na zaparcia są skuteczną metodą leczenia, jednak nie w każdym przypadku. W niektórych sytuacjach wymagane jest usunięcie zalegających mas kałowych z pomocą specjalnych wlewek doodbytniczych lub ręczne wydobycie stolca. Jeśli przyczyny zaparć są związane z dyssynergią dna miednicy, pomocny będzie trening defekacji i specjalne ćwiczenia. Najlepiej umówić się wtedy na wizytę u doświadczonego fizjoterapeuty.
Osoby, których problemem jest nieregularne wypróżnianie, powinny dbać o to, aby przywrócić tę regularność. W tym celu należy każdego dnia (najlepiej rano) znaleźć kilkanaście minut na próbę oddania stolca. Ważne jest, aby w tym czasie mieć odrobinę spokoju, nie można się śpieszyć, a także należy unikać mocnego parcia. Przestrzega się również przed wstrzymywaniem wypróżnienia. Zawsze, gdy pojawi się potrzeba, należy skorzystać z toalety!
Kiedy nieregularne wypróżnienia powinny być powodem wizyty u specjalisty?
Nieregularne wypróżnianie to w 90% przypadków zaparcia czynnościowe wynikające przede wszystkim ze złych nawyków żywieniowych i braku aktywności ruchowej. Gdy objawy są mało nasilone, większość osób radzi sobie, stosując leki na zaparcia i wprowadzając zmiany w diecie. Gdy jednak zaparcie jest ciężkie, pojawia się nagle, towarzyszą mu niepokojące dolegliwości, w tym gwałtowna utrata masy ciała, gorączka, ostry ból, krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego lub w rodzinie występowały przypadki raka jelita, to nie ma sensu zastanawiać się, co na zaparcia, trzeba zgłosić się do lekarza. Na podstawie szczegółowego wywiadu, badania fizykalnego i wyników innych badań (np. morfologii, OB, CRP, poziomu glukozy, mocznika, kreatyniny i TSH, badania stolca na krew utajoną, badań endoskopowych i radiologicznych) będzie mógł on rozpoznać przyczyny zaparć i wdrożyć odpowiednie leczenie.
Odżywianie się w sposób zbilansowany, dostarczanie odpowiedniej ilości błonnika, prawidłowe nawadnianie organizmu i regularna aktywność fizyczna to najskuteczniejsze sposoby na to, aby unikać zaparć. Oczywiście sama dieta i ruch nie pomogą, gdy przyczyny zaparć są związane z chorobami przewodu pokarmowego lub chorobami neurologicznymi, stanowią jednak duże wsparcie dla prawidłowej pracy jelit.
