Brak apetytu u seniora - jak poradzić sobie z tą przypadłością?

Osoby w starszym wieku narażone są na różnego rodzaju niedogodności wynikające ze zmian fizjologicznych zachodzących wraz z wiekiem. Konsekwencją spowolnienia metabolizmu i osłabienia zmysłu smaku jest dość powszechnie występujący u seniorów brak apetytu. W jaki sposób zaradzić zaburzeniom łaknienia u osób starszych? Jak chronić je przed niebezpiecznym dla zdrowia stanem niedożywienia?

Z czego może wynikać brak apetytu u osób starszych?

Brak apetytu u starszych osób i wynikający z niego spadek masy ciała, niedożywienie oraz ogólne pogorszenie stanu zdrowia nazywane jest anoreksją wieku podeszłego. Szacuje się, że nawet 20-25% Europejczyków powyżej 65. roku życia mierzy się z tym problemem. Zwiększone ryzyko wystąpienia braku apetytu notuje się u seniorów mieszkających samotnie, hospitalizowanych i przebywających w domach opieki. Etiologia anoreksji wieku starczego jest złożona, wyróżnia się przyczyny o podłożu fizjologicznym, patologicznym i środowiskowym. Do czynników fizjologicznych zalicza się zmiany towarzyszące procesowi starzenia się organizmu, tj. spowolnienie metabolizmu, wynikające z tego zmniejszenie zapotrzebowania na energię i zmniejszenie odczuwania głodu, zmniejszenie wydzielania hormonów regulujących łaknienie, opóźnione opróżnianie żołądka, powodujące szybsze uzyskanie uczucia sytości.

Całkiem naturalne jest to, że organizm osoby starszej jest w słabszej ogólnej formie psychofizycznej, a to nie sprzyja wielkiemu apetytowi. Co więcej, zmysły seniora nie są tak wyostrzone – osłabieniu ulega węch i smak, więc jeśli posiłki są mdłe, pachną i wyglądają nijako, nie zachęcają osoby starszej do jedzenia, nawet jeśli wcześniej te same potrawy powodowały u niej przysłowiowy „ślinotok”. U seniorów występuje również dodatkowy problem związany z utrudnionym gryzieniem (braki w uzębieniu, źle dopasowana proteza), co eliminuje wiele produktów z ich diety.

Nie tylko fizjologiczne zmiany zachodzące w organizmie wraz z wiekiem wpływają na brak apetytu u seniorów. Istotne są również przyczyny o podłożu patologicznym – przewlekłe choroby, np. choroby wątroby, trzustki, żołądka i jelit, niewydolność nerek, choroba wieńcowa, nowotwory, demencja. Czynnikiem mającym wpływ na chęć do jedzenia są niektóre leki – częstym skutkiem ubocznym stosowania substancji leczniczych jest utrata smaku, która odbiera przyjemność z jedzonych posiłków.

Do braku apetytu u seniora mogą również prowadzić złe nawyki żywieniowe. Jedzenie ciężkostrawnych potraw przed snem, nadmierna ilość przetworzonej żywności i słodyczy może powodować występowanie dolegliwości ze strony układu żołądkowo-jelitowego – zgagi, wrzodów, bólu brzucha, wzdęć i zaparć. Ze względu na rewolucje żołądkowe niechęć do jedzenia rośnie, tym samym pogłębia problem. Nie można również bagatelizować przyczyn środowiskowych związanych np. z samotnością, niepełnosprawnością, niskim statusem ekonomicznym, trudnościami z zaakceptowaniem zmian fizjologicznych. Mają one ogromny wpływ na stan psychiczny i często prowadzą do rozwoju depresji wieku starszego, która może manifestować się m.in. utratą apetytu.

Jak zachęcić seniora do regularnego jedzenia posiłków?

Rodzina i opiekunowie osób starszych powinni być wyczuleni na sytuację, gdy seniorzy jedzą coraz mniej lub odmawiają niektórych posiłków. Brak apetytu i nudności towarzyszące jedzeniu są sygnałem, którego nie można zignorować! Jak najszybciej trzeba zacząć działać, określając przyczynę tych objawów. Jeśli są jakiekolwiek podejrzenia, że zaburzenia łaknienia występują jako niepożądane działanie stosowanych leków lub w wyniku choroby, należy umówić seniora na wizytę u specjalisty. Lekarz na podstawie wywiadu, a także dodatkowych badań zdiagnozuje problem i pomoże go rozwiązać, np. zapisując odpowiednie leki lub zmieniając dotychczasową farmakoterapię.

Pierwszym krokiem w walce z brakiem apetytu u seniora, powinny być zmiany dotyczące przygotowywania i podawania posiłków. Przede wszystkim trzeba zadbać o ich regularność i różnorodność. Warto zacząć od ustalenia stałych pór posiłków i zwiększenia ich częstotliwości (5-6 posiłków dziennie co 2-3 godziny), przy równoczesnym zmniejszeniu jednorazowych porcji. Duże znaczenie ma różnorodność posiłków i potraw, a także ich wygląd i smak. Ważne, aby dania były dobrze zbilansowane pod kątem wartości energetycznej (około 2100-2300kcal na dobę) i odżywczej. Muszą też być atrakcyjne dla seniora pod względem smakowym, do doprawiania zaleca się używać ziół i przypraw, które zwiększają apetyt (bazylia, papryka ostra, kminek, tymianek, majeranek, liść laurowy). Trzeba także uwzględnić to, że osoba starsza może mieć problem z gryzieniem, dlatego lepiej unikać np. twardych warzyw i orzechów. Nie mniej ważna jest atmosfera podczas posiłku, jeśli jest taka możliwość dobrze, aby posiłki były jedzone wspólnie – powoli i bez popędzania.

Dieta seniora zasadniczo nie podlega żadnym specjalnym wymaganiom żywieniowym (o ile nie ma on chorób przewlekłych, np. cukrzycy). Obowiązują ogólne zasady zdrowej i dobrze zbilansowanej diety. Jej podstawą powinna być nieprzetworzona, zdrowa żywność – produkty pełnoziarniste, warzywa i owoce, tłuszcz pochodzenia roślinnego, nabiał, ponadto rośliny strączkowe, ryby, jajka, drób. Ograniczyć trzeba słodycze, produkty z białej mąki, ziemniaki, biały ryż, czerwone mięso. Przygotowywane posiłki muszą być lekkostrawne, należy zrezygnować ze smażenia na rzecz gotowania i pieczenia. Należy też pamiętać, że brak apetytu to nie jedyny problem osób starszych, bardzo często odczuwają one także słabsze pragnienie, co może prowadzić do odwodnienia. Dlatego też trzeba zapewnić seniorowi odpowiednią podaż płynów!

W jaki jeszcze sposób można pobudzić łaknienie? Co na apetyt u seniora? Dobrze na apetyt zadziała odrobina aktywności fizycznej. Niestety większość starszych osób prowadzi osiadły tryb życia i niemal całkowicie rezygnuje z jakichkolwiek form aktywności. Jeśli tylko stan zdrowia seniora na to pozwala, warto mobilizować go do ćwiczeń. Wysiłek fizyczny (np. spacery, nordic walking czy też wodny aerobik) to świetny sposób na zwiększenie apetytu i na poprawę ogólnego samopoczucia.

Jeśli uatrakcyjnienie potraw nie wystarcza i osoba starsza nadal niechętnie zjada swoje posiłki, można sięgnąć po specjalne suplementy diety i mieszanki ziołowe, które pobudzają apetyt oraz wspomagają prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego i wspierają procesy trawienne. Co na brak apetytu u seniora zadziała najlepiej? Świetnie sprawdzą się ziołowe ekstrakty i napary, np. z miętą pieprzową, koprem włoskim, cykorią, anyżem, mniszkiem. W aptekach dostępne są gotowe mieszanki do zaparzania, a także krople i syropy. Warto jednak skonsultować z lekarzem lub farmaceutą chęć zastosowania preparatu na apetyt, zwłaszcza gdy senior jest przewlekle chory lub przyjmuje leki.

Czym warto wzbogacić dietę osoby starszej?

Pomocna przy braku apetytu u seniora może okazać się żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. W porozumieniu z lekarzem można wprowadzić do diety osoby starszej specjalne preparaty żywieniowe w postaci płynnych, wysokokalorycznych posiłków. Napoje typu nutridrink pozwalają w skoncentrowanej formie dostarczyć do organizmu niezbędne składniki odżywcze: tłuszcze – kwasy tłuszczowe, węglowodany, białko, pełen zestaw witamin i minerałów. Oferta nutridrinków jest szeroka, warte podkreślenia jest, że preparaty dostępne są w różnych smakach, m.in. czekoladowym, waniliowym lub owocowym.

U niektórych osób może być wskazane wprowadzenie dodatkowej suplementacji. Oprócz wcześniej wymienionych przyczyn na brak apetytu może wpływać niedobór witamin i minerałów. Należy w szczególności zadbać o podaż takich składników jak: cynk, witamina A, witaminy z grupy B. Przy utracie apetytu pomocna będzie także witamina C, witamina E, witamina B (szczególnie witamina B12), a także kwas foliowy, który wpływa na pobudzenie apetytu i stymulowanie wydzielania kwasu solnego w żołądku.

Kiedy brak apetytu u seniora powinien być powodem do niepokoju?

Dobrze zbilansowana dieta jest podstawą utrzymania prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest źródłem niezbędnych składników odżywczych, minerałów, witamin, antyoksydantów. Przewlekły brak apetytu u seniora może prowadzić do poważnych niedoborów tych składników, a w konsekwencji m.in. do upośledzenia pracy układu nerwowego, anemii, zaburzeń rytmu serca, osteoporozy. W wyniku anoreksji wieku podeszłego dochodzi do spadku wagi i utraty masy mięśniowej (sarkopenia), a także do rozwoju tzw. zespołu słabości. Niedożywienie u seniora osłabia odporność i zwiększa jego podatność na infekcje, w skrajnych przypadkach wyniszczenie może doprowadzić nawet do śmierci.

Brak apetytu u seniorów jest bardzo częsty, zaś jego konsekwencje poważne. Niestety są to problemy często ignorowane, a przecież wcześniej czy później mogą one dopaść każdego. Dlatego ważne jest propagowanie wiedzy dotyczącej potencjalnych dolegliwości wieku starszego, aby móc im zapobiegać lub opóźniać ich wystąpienie.

Autor: Ewa Krulicka