Szkarlatyna (płonica) - przyczyny, objawy, leczenie, powikłania
02.02.2023Płonica, inaczej szkarlatyna to groźna choroba zakaźna, o której istnieniu już trochę zapomnieliśmy. Niestety w ciągu ostatnich tygodni liczba przypadków zakażenia paciorkowcami z grupy A znacząco wzrosła, warto więc odświeżyć sobie informacje o tej chorobie. Jak wyglądają objawy szkarlatyny? W jaki sposób się ją leczy?
Spis treści:
- Co to jest szkarlatyna?
- Jakie są przyczyny szkarlatyny?
- Jak dochodzi do zakażenia szkarlatyną?
- Jakie są objawy szkarlatyny?
- Jak przebiega leczenie szkarlatyny?
- Jakie mogą wystąpić powikłania po szkarlatynie?
- Czy można zachorować na szkarlatynę więcej niż jeden raz?
Z naszego artykułu dowiesz się m.in.
- Czym jest płonica?
- Jakie są przyczyny płonicy i jak dochodzi do zakażenia?
- Jakie są objawy płonicy?
- Jak leczyć płonicę?
Co to jest szkarlatyna?
Szkarlatyna zwana również płonicą jest bakteryjną chorobą zakaźną. Jej przyczyną jest zakażenie paciorkowcami z grupy A, które produkują egzotoksyny (inne bakterie z tej grupy mogą powodować m.in. anginę). Płonica uważana jest za chorobę wieku dziecięcego – zwykle chorują dzieci od 5. do 15. roku życia, choć prawda jest taka, że można zachorować niezależnie od wieku (u dorosłych szkarlatyna jest jednak bardzo rzadko spotykana). Co ciekawe, na szkarlatynę nie chorują niemowlęta, a dzieci do 3. roku życia tylko sporadycznie.
Jakie są przyczyny szkarlatyny?
Przyczyną szkarlatyny są paciorkowce z grupy A. Zdarza się także, że płonica jest powikłaniem po anginie paciorkowcowej. Czynnikiem sprzyjającym zakażeniom jest obniżona odporność, jak również niedostateczna higiena i niski status społeczny. U dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym ryzyko zakażenia jest większe, głównie dlatego, że przebywają one w skupiskach oraz nie stosują się do zasad prawidłowej higieny. Najwięcej zachorowań na szkarlatynę notuje się jesienią i zimą. Warto wiedzieć, że nie ma szczepień ochronnych przeciwko tej chorobie.
Jak dochodzi do zakażenia szkarlatyną?
Płonica jest wysoce zakaźną chorobą. Źródłem zakażenia są osoby chore na szkarlatynę lub na anginę paciorkowcową, a także bezobjawowi nosiciele paciorkowca (szacuje się, że to około 20% społeczeństwa – głównie dzieci). Do zakażenia dochodzi zwykle drogą kropelkową, a także poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą bądź z używanymi przez nią przedmiotami.
Rozpoznanie choroby jest warunkiem do szybkiego rozpoczęcia antybiotykoterapii. Jest to o tyle ważne, gdyż po wprowadzeniu terapii antybiotykiem okres zakaźności kończy się już po 24 godzinach od przyjęcia pierwszej dawki! Natomiast chorzy, którzy nie rozpoczęli leczenia lub są źle leczeni, mogą stanowić zagrożenie dla otoczenia nawet przez kilka tygodni.
Jakie są objawy szkarlatyny?
Okres inkubacji (wylęgania) choroby zwykle wynosi 1-5 dni, oznacza to, że tyle może minąć od kontaktu z patogenem, zanim pojawią się pierwsze symptomy płonicy. Najczęściej szkarlatyna rozpoczyna się gwałtownie, zwykle pierwszym objawem, jaki można zaobserwować, jest wysoka gorączka (nawet do 40st. C). Gorączce mogą towarzyszyć dreszcze, bóle brzucha, wymioty i biegunka. Zakażenie obejmuje również gardło i jamę ustną. Błony śluzowe są silnie zaczerwienione i bardzo bolesne, na podniebieniu występują plamki krwotoczne. Powiększeniu mogą ulegać szyjne węzły chłonne i migdałki. Charakterystycznym objawem jest też tzw. malinowy język. Początkowo widoczny może być biały nalot na języku, który z czasem znika, a język w 4.-5. dobie choroby zmienia barwę na żywoczerwoną, pojawiają się na nim brodawki przypominające fakturę owocu maliny.
Szkarlatyna dość słusznie kojarzy się także z wysypką. Ta może wystąpić po około 12-36 godzinach od pojawienia się pierwszych objawów. Wysypka jest czerwona, ma postać drobnoplamistą i grudkową, wygląda trochę tak, jakby ktoś zrobił na skórze ślady szczoteczką. Zmiany powodują swędzenie, skóra jest szorstka i pod wpływem lekkiego nacisku blednie. Najpierw wysypka pojawia się na tułowiu, w zgięciach stawowych, dołach pachowych, na pośladkach i w okolicy pachwin, z czasem zajmuje również skórę twarzy. Wolne od zmian są wewnętrzne strony dłoni i podeszwy stóp, blady pozostaje też tzw. trójkąt Fiłatowa – skóra pod nosem oraz w okolicy ust i brody. Po około 7 dniach skóra zaczyna się stopniowo złuszczać – najpierw na twarzy, następnie tułowiu, a na końcu (po około 21 dniach) na dłoniach i stopach. Warto pamiętać, że w przypadku szkarlatyny nie występują takie objawy jak katar, kaszel oraz zapalenie spojówek.
U osób dorosłych płonica przebiega z podobnymi objawami co u dzieci, choć ze względu na to, że jest to choroba uważana za schorzenie wieku dziecięcego, początkowo bardzo często mylona jest z grypą lub anginą. Jeśli chodzi o kobiety ciężarne, które zachorują na szkarlatynę, to powinny one pozostawać pod stałą opieką lekarza. Dobrą informacją jest to, że płonica nie stanowi szczególnego zagrożenia dla płodu i przebiegu ciąży.
Jak przebiega leczenie szkarlatyny?
Jak rozpoznać płonicę? Objawy mogą mieć różne nasilenie, paradoksalnie im lżejszy przebieg choroby, tym trudniej ją rozpoznać. Wiele objawów jest jednak bardzo charakterystycznych, dlatego doświadczony lekarz nie będzie miał problemu z diagnozą. Przy nietypowym przebiegu zakażenia, gdy objawy nie są specyficzne, wykonuje się dodatkowe badania, m.in. test na obecność antygenów paciorkowca, posiew wymazu z gardła oraz ocenę objawów z użyciem tzw. skali Centora i McIsaaca, która pozwala określić prawdopodobieństwo zakażenia paciorkowcem. Pomocniczo zleca się morfologię i badanie na oznaczenia białka CRP.
Jako że szkarlatyna jest chorobą bakteryjną, jej leczenie polega na jak najszybszym rozpoczęciu antybiotykoterapii. Standardowo lekarze zalecają przyjmować preparaty penicyliny nieprzerwanie przez 10 dni (2 razy dziennie). Istotne dla skuteczności terapii jest ścisłe przestrzeganie wskazań lekarskich i regularne przyjmowanie leków w równych odstępach czasu. Szkarlatyna ma charakter samoograniczający się, dlatego niektóre osoby podają w wątpliwość konieczność stosowania antybiotyków. Jednak w przypadku płonicy nie należy się wahać z przyjęciem leku, bowiem antybiotykoterapia nie tylko skraca czas trwania choroby i łagodzi nasilenie objawów, ale przede wszystkim znacząco zmniejsza ryzyko powikłań oraz ogranicza rozprzestrzenianie infekcji wśród innych osób (już po dobie od przyjęcia pierwszej dawki chory przestaje zarażać).
Oprócz antybiotykoterapii konieczny jest odpoczynek i leczenie objawowe. W przypadku gorączki należy stosować leki przeciwgorączkowe (np. Apap), a także dbać o prawidłowe nawodnienie organizmu. Ponadto stosuje się leki na ból gardła (np. Cholinex, czyli pastylki z salicylanem choliny). Zwykle leczenie odbywa się w warunkach domowych, tylko w ciężkich przypadkach konieczna jest hospitalizacja. U chorych na szkarlatynę nie są potrzebne leki na katar i syrop na kaszel, gdyż takie objawy nie występują przy szkarlatynie.
Jakie mogą wystąpić powikłania po szkarlatynie?
Powikłania po przechorowaniu szkarlatyny występują rzadko. Zwykle przyczyną powikłań jest zbyt późne rozpoznanie choroby, zbyt późne rozpoczęcie antybiotykoterapii oraz niewyleczone do końca zakażenie. Powikłaniem może być zapalenie węzłów chłonnych, zapalenie ucha środkowego, ropień okołomigdałkowy, gorączka reumatyczna, stany zapalne nerek, stawów lub zatok, ponadto zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie wątroby, zapalenie opon mózgowych, jednak te występują bardzo rzadko. Trzeba też wspomnieć, że w przypadku nieleczonej szkarlatyny śmiertelność wynosi około 15-20%.
Czy można zachorować na szkarlatynę więcej niż jeden raz?
Zachorowanie na szkarlatynę nie zapewnia całkowitej odporności. Po przejściu płonicy zyskuje się odporność tylko na jeden konkretny typ toksyny produkowanej przez paciorkowca odpowiedzialnego za to zakażenie. Są trzy typy toksyn, a to oznacza, że na szkarlatynę można zachorować trzy razy. Ze względu na to, że nie ma szczepionki, trzeba szczególnie dbać o siebie. Jedyną szansą zapobiegania zakażeniu jest unikanie chorych i dbanie o higienę osobistą – głównie o częste mycie rąk.
Osoby chore na szkarlatynę należy izolować przynajmniej w początkowej fazie choroby, pozwoli to ograniczyć rozprzestrzenianie zakażenia, dopóki nie zaczną działać antybiotyki. Choć lista powikłań płonicy jest dość długa, szybkie rozpoznanie choroby i skuteczne leczenie zmniejszają ryzyko ich występowania. Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym powinni zachować szczególną ostrożność i obserwować uważnie pojawiające się u maluchów objawy chorobowe.
