Żelazo w ciąży - zapotrzebowanie, suplementacja, skutki niedoboru
28.07.2023Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży znacząco rośnie, ma na to wpływ wiele czynników. Jeśli kobieta będzie regularnie badała poziom żelaza we krwi, zadba o odpowiednią podaż tego składnika w diecie lub dostarczy go w postaci suplementów diety, uniknie nieprzyjemności związanych z jego niedoborem lub nadmiarem! Oba te stany w ciąży mogą spowodować groźne komplikacje. Dlaczego żelazo w ciąży jest tak istotne? Czy wszystkie ciężarne muszą je suplementować?
Spis treści:
- Żelazo w ciąży – dlaczego odgrywa tak istotną rolę?
- Jakie jest zapotrzebowanie na żelazo w ciąży?
- Jak kobiety ciężarne powinny suplementować żelazo?
- Jakie konsekwencje niesie za sobą niedobór żelaza w ciąży?
Żelazo w ciąży – dlaczego odgrywa tak istotną rolę?
Żelazo to jeden z najważniejszych minerałów, które należy dostarczać wraz z dietą. Bez niego upośledzone zostanie funkcjonowanie organizmu i pojawi się ryzyko poważnych schorzeń. Żelazo w organizmie występuje głównie w hemoglobinie, umożliwia transport tlenu do każdej komórki ciała. Ponadto żelazo jako składnik enzymów uczestniczy w licznych procesach zachodzących w organizmie, bierze udział w syntezie czerwonych krwinek, niektórych hormonów, neuroprzekaźników i DNA. Jest także ważne dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego.
Żelazo w ciąży odpowiada w znacznym stopniu za prawidłowy rozwój płodu. Kluczowe jest szczególnie dla rozwoju jego układu nerwowego. Ponadto w czasie życia płodowego jest ono magazynowane w organizmie dziecka, maluch urodzony w terminie ma wysoki poziom hemoglobiny oraz spory zapas żelaza, który wystarcza mu na pierwsze miesiące życia, zanim jego dieta zostanie rozszerzona. Żelazo pozyskiwane jest od matki, zatem to ona musi zadbać o jego odpowiednio wysoką podaż.
Jakie jest zapotrzebowanie na żelazo w ciąży?
Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży rośnie o połowę! Ten wzrost jest ściśle związany ze zwiększonymi potrzebami łożyska i błon płodowych, ze zwiększeniem macicy, a także potrzebami rozwijającego się płodu. W trakcie ciąży wzrasta produkcja erytrocytów oraz zwiększa się objętości krwi. Ponadto organizm kobiety musi przygotować się na utratę krwi, która następuje podczas porodu.
Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników zapotrzebowanie na żelazo w ciąży wynosi 27mg na dobę. To dużo, jednak eksperci wskazują, że suplementacja nie jest wskazana dla każdej ciężarnej – żelaza nie trzeba dostarczać w postaci tabletek lub kropli, jeśli wyniki badań są prawidłowe. Aby to stwierdzić, już od początku ciąży konieczne jest regularne wykonywanie badań krwi wraz z oznaczeniem stężenia ferrytyny.
Lekarze dużą uwagę zwracają właśnie na stężenie ferrytyny, czyli białka magazynującego żelazo, gdyż to ono odzwierciedla ilość zapasów żelaza w organizmie. Uważa się, że stężenie tego białka wynoszące w pierwszym trymestrze powyżej 70mcg/l wskazuje, że zapasy są wystarczające na cały okres ciąży i nie trzeba stosować preparatów żelaza, jednakże nadal konieczne są regularne badania.
Przed 16. tygodniem ciąży preparaty żelaza są zalecane wyłącznie przy stwierdzonej niedokrwistości z niedoboru żelaza (poziom hemoglobiny poniżej 11g/dl i równoczesne obniżone stężenie ferrytyny). Suplementacja żelaza w ciąży po 16. tygodniu jest wskazana w dawce 30mg na dobę, gdy stężenie ferrytyny spada poniżej 60mcg/l (gdy spada poniżej 30mcg/l dawkowanie żelaza w ciąży wzrasta do 60-120mg na dobę).
Jak kobiety ciężarne powinny suplementować żelazo?
Najlepszym i najprostszym sposobem dostarczania żelaza jest dieta! Warto w tym miejscu przypomnieć, że wyróżnia się dwa rodzaje żelaza – hemowe i niehemowe. Żelazo hemowe, czyli odzwierzęce, lepiej się wchłania, natomiast niehemowe – roślinne – charakteryzuje się gorszym przyswajaniem. Rekomenduje się więc, aby w diecie kobiety w ciąży znalazły się głównie zwierzęce źródła żelaza – mięso (m.in. wołowina, cielęcina), jaja kurze i ryby (m.in. łosoś, makrela, sardynki), a ponadto produkty roślinne bogate w ten składnik: kasza gryczana, produkty pełnoziarniste, natka pietruszki, pestki dyni, warzywa liściaste, buraki. Kluczowa dla poprawy wchłaniania żelaza jest witamina C. Dodatkowo trzeba mieć na uwadze, że niektóre substancje ograniczają wchłanianie żelaza, m.in. składniki znajdujące się w czarnej herbacie, otrębach, mleku i przetworach mlecznych, kakao, czerwonym winie, kawie.
Niestety nie zawsze dobrze zbilansowana dieta jest wystarczająca. Wówczas konieczne są suplementy diety z żelazem (np. Femibion 2). Jednak warto to powtórzyć – Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników nie zaleca profilaktycznej suplementacji żelaza w ciąży! Dawkowanie żelaza w ciąży zależy od wyników stężenia hemoglobiny i ferrytyny. Zawsze, ale to zawsze suplementacja żelaza w ciąży musi być prowadzona pod nadzorem lekarza, a jego poziom powinien być regularnie kontrolowany. Nie można na własną rękę zmniejszać lub zwiększać dawki. Ważny w przypadku preparatów żelaza jest odpowiedni sposób stosowania – najlepiej na czczo, przynajmniej 30 minut przed posiłkiem. Jednakże żelazo stosowane na czczo często powoduje skutki uboczne ze strony układu pokarmowego, wówczas można jest przyjmować podczas posiłku.
Jeśli zostanie stwierdzona anemia w ciąży, której przyczyną jest niedobór żelaza, konieczne jest rozpoczęcie leczenia. Lekarz dobiera odpowiednie dawkowanie żelaza w ciąży w oparciu o stopień jego niedoboru. Jeśli dany preparat nie daje efektów, należy go zmienić. Jeśli to także nie prowadzi do zwiększenia poziomu żelaza, konieczne może być dożylne podawanie żelaza, a w skrajnych przypadkach nawet transfuzja krwi.
Jakie konsekwencje niesie za sobą niedobór żelaza w ciąży?
Niedobór żelaza w ciąży jest dość powszechnym zjawiskiem, występuje u około połowy ciężarnych. Jest on niebezpieczny, gdyż prowadzi do rozwoju niedokrwistości, czyli anemii – szczególnie w drugim i trzecim trymestrze. Taką diagnozę słyszą kobiety, u których poziom hemoglobiny spada poniżej 11g/dL. Jako objawy niedoboru żelaza wskazuje się zmęczenie, ogólne osłabienie, ból i zawroty głowy, nadmierną senność, niepokój, zmniejszoną tolerancję na wysiłek, duszność wysiłkową, osłabienie koncentracji i pamięci, bladość skóry, suchość skóry i śluzówek, pogorszenie kondycji włosów i paznokci, mroczki przed oczami, kołatanie serca, pękanie kącików ust, spaczony apetyt, spadek odporności i zwiększoną podatność na infekcje.
Dodatkowo niedobór żelaza w ciąży bezpośrednio wpływa na płód, zaburza jego rozwój, ogranicza jego wzrastanie. Może prowadzić do przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej, poronienia, obumarcia płodu lub przedwczesnego zgonu noworodka. Co więcej, anemia w ciąży oznacza, że noworodek również urodzi się z niedokrwistością. Na rozwój anemii najbardziej narażone są kobiety, które mają niedostateczną rezerwę żelaza zgromadzoną przed ciążą. Dzieje się tak zwykle przy diecie ubogiej w żelazo, chorobach zaburzających wchłanianie żelaza, obfitych krwawieniach miesięcznych. Dlatego kobiety planujące zajście w ciążę, powinny wykonać badania krwi i ewentualnie dostosować swoją dietę do zwiększonego zapotrzebowania na żelazo.
Zwykło się uważać, że groźny jest niedobór żelaza w ciąży, jednak również jego nadmiar może mieć poważne konsekwencje. Jest to spowodowane tym, że nadwyżka żelaza nie jest wydalana z organizmu, tylko się w nim kumuluje. Nadmiar żelaza w ciąży prowadzi do silnego podrażnienia żołądka i przewodu pokarmowego, krwawień, wymiotów i biegunki. Zbyt wysokie stężenie żelaza jest m.in. czynnikiem ryzyka cukrzycy ciążowej i stanu przedrzucawkowego, które mogą skutkować wadami wrodzonymi u dziecka, poronieniem lub porodem przedwczesnym.
Najlepszą radą, jeśli chodzi o żelazo w ciąży, jest regularne monitorowanie stężenia hemoglobiny i ferrytyny, a także wzbogacenie codziennej diety o dobre źródła żelaza hemowego i niehemowego oraz dbanie o jego prawidłowe wchłanianie. Suplementacja żelaza w ciąży powinna zawsze być prowadzona pod kontrolą lekarza, nigdy na własną rękę i tylko w sytuacjach, które tego wymagają!
