Alergia na leki – jak się objawia?
12.07.2023Alergia na leki występuje częściej, niż można by się spodziewać, nawet u 5-10% populacji. Uczulenie na leki definiuje się jako niespodziewaną reakcję organizmu na zastosowane lekarstwo. Reakcja alergiczna może dotyczyć zarówno substancji leczniczej, jak i składnika pomocniczego. Jak objawia się alergia na leki? Co zrobić, gdy wystąpi?
Spis treści:
- Alergia na leki – co to jest?
- Które lekarstwa najczęściej uczulają?
- Jak objawia się uczulenie na lekarstwa?
- Jak postępować w przypadku wystąpienia reakcji alergicznej na leki?
Alergia na leki – co to jest?
Alergia na leki jest stosunkowo często występującym skutkiem ubocznym przyjmowania leków. Może dotykać nawet 5-10% populacji, w dodatku z roku na rok obserwuje się zwiększenie liczby jej przypadków. Jako przyczynę tego wzrostu upatruje się m.in. nieograniczony dostęp do leków, ich nadużywanie, a nawet spożywanie mięsa od zwierząt, którym podaje się antybiotyki. Uczulenie na leki jest niespodziewaną reakcją organizmu pojawiającą się podczas leczenia farmakologicznego. Charakterystyczne jest to, że większość jego objawów ustępuje po odstawieniu leku.
Uczulenie na składniki leków dotyczy zarówno substancji leczniczych, jak i pomocniczych. Warto dodać, że reakcja alergiczna na leki może pojawić się po zastosowaniu wszystkich postaci leków, m.in. tabletek doustnych, maści na skórę, kropli do oczu, leków podawanych dożylnie. Organizm przy pierwszym kontakcie z alergenem znajdującym się w leku identyfikuje go jako zagrożenie, przez co układ odpornościowy zaczyna produkować przeciwciała. Przy następnej ekspozycji na ten alergen dochodzi do wystąpienia objawów takich jak np. pokrzywka lub obrzęk naczynioruchowy. Niekoniecznie musi to być drugi kontakt, można zastosować lek jeszcze kilka razy bez żadnej reakcji. To, kiedy pojawi się alergia na lekarstwa, zależy od wrażliwości organizmu. Nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna odróżnia reakcję alergiczną od innych niealergicznych reakcji nadwrażliwości, które mogą występować już przy pierwszym zastosowaniu danego leku.
Skąd się bierze alergia na lekarstwa? Uważa się, że przyczyny takiego stanu są zróżnicowane, przy czym nadal nie poznano dokładnie wszystkich czynników prowadzących do rozwoju uczulenia na leki. Jak dotąd odkryto, że znaczenie mają predyspozycje genetyczne, wiek i płeć – częściej uczulenie na leki obserwuje się u osób dorosłych, głównie u kobiet. Dodatkowo czynnikiem sprzyjającym reakcji alergicznej jest czas trwania terapii i ilość przyjmowanych leków. Ryzyko jej wystąpienia znacząco rośnie, jeśli dana osoba przyjmuje kilka leków naraz, a także w sytuacji, gdy leczenie długo trwa lub leki są często stosowane. Co więcej, wpływ może mieć aktualnie występująca ostra infekcja oraz współwystępowanie chorób przewlekłych, w tym innych chorób alergicznych, chorób wątroby i nerek.
Które lekarstwa najczęściej uczulają?
Objawy alergii na leki mogą pojawić się właściwie po zażyciu każdego leku (zarówno takiego na receptę, jak i dostępnego bez recepty), niezależnie od jego postaci, jednakże dość łatwo wyodrębnić grupę, która uczula najczęściej. Są to przede wszystkim antybiotyki (penicylina, cefalosporyny, monobaktamy, karbapenemy), sulfonamidy, leki przeciwbólowe (kwas acetylosalicylowy oraz inne niesteroidowe leki przeciwzapalne; metamizol), leki obniżające ciśnienie krwi, insulina oraz niektóre leki przeciwpadaczkowe. Ponadto reakcja alergiczna może pojawić się po podaniu znieczulenia miejscowego lub ogólnego przed zabiegiem oraz kontrastu stosowanego podczas badań obrazowych, jak również po przyjęciu szczepionki. Warto mieć na uwadze, że reakcje alergiczne mogą występować także po zastosowaniu leków, które łagodzą objawy alergii, np. glikokortykosteroidów.
Jak objawia się uczulenie na lekarstwa?
Na szczęście objawy alergii na leki zwykle są łagodne. Najczęściej obserwuje się pokrzywkę (bąblowi pokrzywkowemu towarzyszy świąd, pojawia się on dość szybko po kontakcie z alergenem, równie szybko znika, nie pozostawia śladów), osutkę polekową (swędzące zmiany skórne jak plamy rumieniowe, wypryski, bąble, grudki, wyglądem mogą przypominać zmiany w przebiegu chorób zakaźnych, często nazywa się je osutką odropodobną, pojawiają się zwykle po kilku lub kilkunastu godzinach po kontakcie z alergenem).
Objawom skórnym towarzyszy miejscowa reakcja zapalna oraz obrzęk. Obrzęk zwykle pojawia się na twarzy – wokół oczu i warg. U niektórych osób objawy alergii na leki mogą przybrać postać duszności, biegunki, wymiotów, gorączki polekowej, której towarzyszą bóle mięśniowe i stawowe oraz powiększenie węzłów chłonnych. Ponadto niektóre leki i zioła mogą powodować uczulenie na światło słoneczne, wówczas po ekspozycji na promienie UV pojawia się wysypka i silnie przebarwione plamy.
Reakcje alergiczne mogą wystąpić kilka minut po przyjęciu leku lub po kilku godzinach, zdarzyć się może też, że pojawią się dopiero po kilku dniach. Ciężkie objawy alergii na leki są rzadkie, jednakże zawsze wymagają pomocy medycznej. Zalicza się do nich np.: obrzęk naczynioruchowy gardła, języka i krtani powodujący zaburzenia oddychania i połykania. Niewykluczony jest również wstrząs anafilaktyczny, który jest bezpośrednim zagrożeniem dla życia!
Jak postępować w przypadku wystąpienia reakcji alergicznej na leki?
Pierwszą czynnością w przypadku, gdy wystąpiła reakcja alergiczna na leki, powinno być zaprzestanie stosowania preparatu oraz natychmiastowa konsultacja z lekarzem! Wizyta u lekarza jest konieczna, gdyż samodzielne przerwanie leczenia może mieć groźne skutki. W przypadku alergii na jeden lek specjalista dobierze alternatywne rozwiązania, dodatkowo zleci stosowanie preparatów, które złagodzą objawy uczuleniowe. W sytuacjach, gdy objawy alergii na leki obejmują wysoką gorączkę, duszności, obrzęk gardła i krtani oraz omdlenia, należy niezwłocznie wezwać pogotowie, są to bowiem dolegliwości stwarzające zagrożenie dla zdrowia i życia.
Jeśli wystąpi uczulenie na składniki leków, należy zgłosić się do lekarza, aby zdiagnozować alergen? W tym celu alergolog przeprowadza szczegółowy wywiad, zleca testy skórne oraz badania krwi z oznaczeniem stężenia immunoglobuliny E (IgE), czasem też wykonuje się test prowokacyjny. Czy można wyleczyć uczulenie na leki? Niestety nie ma sposobu na jego wyleczenie! Kluczowe jest unikanie substancji leczniczych, które powodują reakcję alergiczną, a także ze względu na ryzyko alergii krzyżowej również substancji pochodnych i leków o podobnej budowie. Jeśli uczula jakiś składnik pomocniczy, należy unikać wszystkich produktów, które go zawierają.
Osoby uczulone są zobowiązane do zachowania czujności i przestrzegania zaleceń lekarskich. Przede wszystkim powinny wiedzieć, jak postępować w sytuacji, gdy wystąpi reakcja alergiczna. Lekarz musi poinformować, jakie leki stosować w przypadku łagodnych objawów (leki przeciwhistaminowe), a jakie przy ciężkich (glikokortykosteroidy). Ponadto osobom, u których doszło wcześniej do wstrząsu polekowego, lekarz może zlecić noszenie przy sobie strzykawki z adrenaliną. Taka osoba i jej najbliżsi powinni zostać przeszkoleni, kiedy i jak jej użyć. Każda osoba, u której w przeszłości występowało uczulenie na leki, powinna zawsze zgłaszać ten fakt lekarzowi lub pielęgniarce. Zwykle po diagnozie otrzymuje ona pisemne zaświadczenie, na jakie leki jest uczulona. Dobrym pomysłem jest noszenie specjalnej bransoletki informacyjnej. Uczulenie na składniki leków nie powinno być bagatelizowane, zaleca się daleko posuniętą ostrożność w kwestii stosowania wszelkich lekarstw, szczególnie należy uważać na dostępne bez recepty leki przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe, które mają wysoki potencjał uczulający.
Choć uczulenie na leki zwykle ma łagodny przebieg, to każde pojawienie się niepożądanych objawów powinno wzbudzić niepokój i zmusić do podjęcia odpowiednich kroków. W przypadku, gdy podejrzewana jest alergia na leki, należy skonsultować się z lekarzem, aby zidentyfikować, który dokładnie składnik preparatu uczula, nie zawsze jest to substancja lecznicza, czasem jest to jeden ze składników pomocniczych. Taka wiedza umożliwia unikanie kontaktu z alergenem!
