Badanie glukozy – na czym polega i jak się przygotować?

Badanie poziomu cukru to jedno z podstawowych badań profilaktycznych. Każdy z nas powinien wykonywać je przynajmniej raz w roku! Dlaczego to takie ważne? To proste badanie ocenia stężenie cukru we krwi, co daje obraz tego, jak funkcjonuje gospodarka węglowodanowa organizmu. Jak wygląda badanie glukozy? W jaki sposób należy się do niego przygotować?

Spis treści:

• Czym jest glukoza i dlaczego jej poziom jest ważny?
• Na czym polega badanie glukozy?
• Jak się przygotować do badania glukozy?
• Normy poziomu glukozy we krwi
• Co może wpływać na wyniki badania glukozy?

Czym jest glukoza i dlaczego jej poziom jest ważny?

Glukoza jest monosacharydem (cukrem prostym), należy do grupy cukrów aldehydowych. Składa się z atomów tlenu, węgla i wodoru. Glukoza jest białym, krystalicznym proszkiem o słodkim smaku. Cechuje się tym, że bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Głównymi źródłami glukozy w naszej codziennej diecie są świeże i suszone owoce, warzywa oraz biały cukier.

Stężenie glukozy we krwi regulowane jest przez trzustkę, a dokładniej przez produkowane przez nią hormony – insulinę i glukagon. To ich zadaniem jest utrzymywanie jej na odpowiednim poziomie. Wydzielanie insuliny uzależnione jest od wzrostu stężenia cukru we krwi po spożyciu posiłku. Odpowiada ona za transport glukozy do tkanek, a tym samym obniża jej poziom we krwi. Gdy do organizmu dostarczana jest zbyt duża ilość glukozy, może być ona przekształcona w glikogen (w tej postaci jest magazynowana w wątrobie) lub w kwasy tłuszczowe i glicerol (są magazynowane w tkance tłuszczowej).

Przeciwstawnie do insuliny działa glukagon, jest on wydzielany w sytuacji, gdy glukozy we krwi jest za mało. Przyczynia się on m.in. do rozkładu glikogenu w wątrobie i uwolnienia glukozy do krwi. W ten sposób jej poziom między posiłkami może być utrzymywany na stałym poziomie. Zmagazynowany w wątrobie glikogen umożliwia zachowanie prawidłowego poziomu glukozy przez kilka godzin. Gdy zapas glikogenu jest na wyczerpaniu, zostaje uruchomiony proces glukoneogenezy polegający na wytwarzaniu glukozy z glicerolu i aminokwasów.

Rola glukozy w organizmie

Podstawową funkcją glukozy jest zapewnienie komórkom wszystkich żywych organizmów źródła energii, dlatego też często glukoza nazywana jest „paliwem biologicznym”. Jest ona wykorzystywana do wytwarzania energii w procesie tlenowego oddychania komórkowego, co czyni ją niezbędnym składnikiem dla naszego funkcjonowania. W największym stopniu z dostarczanych do organizmów zapasów glukozy czerpie mózg i to ten narząd jest najbardziej wrażliwy na jej niedobór.

Skutki nieprawidłowego poziomu glukozy

Nieprawidłowy poziom glukozy we krwi jest groźny dla zdrowia i życia. Niskie stężenie cukru określa się mianem hipoglikemii, natomiast wysokie – hiperglikemii. Podwyższony poziom glukozy we krwi może świadczyć o stanie przedcukrzycowym bądź też o cukrzycy typu 1 lub 2. Wysokie stężenie cukru we krwi towarzyszy też nadczynności tarczycy, chorobom nerek, zapaleniu lub nowotworom trzustki. Hiperglikemia objawia się m.in. zmęczeniem, sennością, zwiększonym pragnieniem, suchością w ustach, częstszym oddawaniem moczu, nieostrym, rozmytym widzeniem, nawracającymi infekcjami, utrudnionym gojeniem się ran, a także spadkiem wagi bez stosowania diety i wzmożonym apetytem na słodkie produkty.

Trzeba wiedzieć, że groźna jest nie tylko hiperglikemia, ale i hipoglikemia (niedocukrzenie). Hipoglikemia może objawiać się spadkiem koncentracji, splątaniem umysłowym, osłabieniem, niepokojem, silnym uczuciem głodu, nudnościami, rozszerzonymi źrenicami, przyspieszonym rytmem serca, nadmierną potliwością, drżeniem rąk i sennością. Niedocukrzenie może wskazywać na choroby wątroby, niedoczynność tarczycy, a także nieprawidłowe leczenie cukrzycy. Do spadku poziomu cukru we krwi dochodzi też w wyniku biegunki, wymiotów, niewłaściwej diety i intensywnego wysiłku fizycznego.

Na czym polega badanie glukozy?

Badanie poziomu cukru wykonuje się z próbki krwi żylnej. Test polega na oznaczeniu jej stężenia w surowicy. W przypadku, gdy wyniki wyjdą złe, lekarz zleca doustny test obciążenia glukozą (tzw. krzywa cukrowa). Jak wygląda doustny test obciążenia glukozą? Jest on bardziej skomplikowany niż standardowe badanie glukozy. Odbywa się w kilku etapach. Najpierw oznacza się stężenie glukozy na czczo, po tym badany wypija roztwór glukozy 75g. Po godzinie od spożycia roztworu ponownie oznacza się stężenie cukru we krwi i jeszcze raz po kolejnej godzinie. Przez te kilka godzin nie można nic jeść i pić, nie można palić i wykonywać żadnego wysiłku fizycznego, trzeba po prostu spędzić ten czas, siedząc spokojnie w poczekalni.

Kto powinien regularnie wykonywać badanie stężenia glukozy? Jest to badanie, które powinien robić każdy z nas – profilaktycznie przynajmniej raz w roku. Osoby z grupy ryzyka rozwoju cukrzycy badanie glukozy w surowicy powinny wykonywać częściej. Dotyczy to m.in. osób z nadwagą lub otyłością (szczególnie z nagromadzoną tkanką tłuszczową w okolicy brzucha), osób z chorobami serca lub nadciśnieniem, osób prowadzących siedzący tryb życia, kobiet w ciąży, a także osób, u których w rodzinie występowała cukrzyca. Do szybkiego wykonania badania powinno skłonić występowanie wyżej wymienionych objawów wskazujących na podwyższone stężenie cukru we krwi.

Osoby ze stwierdzoną cukrzycą muszą stale monitorować poziom glukozy we krwi, konieczne jest u nich mierzenie cukru przy użyciu glukometru. Takie badanie stężenia glukozy wykonuje się samodzielnie w domu z próbki krwi pobranej z opuszki palca. Nowoczesne glukometry są bardzo proste w użyciu, wysokiej jakości urządzenia wraz z akcesoriami takimi jak np. testy paskowe do monitorowania stężenia glukozy można kupić w aptece. Osoby leczone insuliną muszą wykonywać minimum cztery pomiary glukozy na dobę, co pozwala kontrolować jej poziom we krwi oraz ułatwia dostosowanie dawki insuliny. Dzięki pomiarom na czczo można zweryfikować, jak organizm reaguje na lek.

Gdy leczenie polega tylko na modyfikacji diety, chory powinien wykonywać pomiary na czczo raz w miesiącu, codziennie po głównych posiłkach, a także raz w tygodniu o różnych porach. Osoby przyjmujące leki doustne powinny wykonywać pomiary glukozy na czczo raz w tygodniu oraz po posiłkach, a także codziennie jeden pomiar o różnych porach. Badanie glukozy na czczo umożliwia określenie początkowego poziomu cukru we krwi, pomiar po posiłku – kontrolę tego, jak posiłki wpływają na stężenie cukru we krwi, a dzięki pomiarom o różnych porach można sprawdzić, jak się zmienia poziom cukru we krwi w ciągu dnia.

Jak się przygotować do badania glukozy?

Badanie glukozy w surowicy należy wykonywać na czczo! Przygotowanie do badania glukozy polega przede wszystkim na tym, aby wstrzymać się od jedzenia przez 8-14 godzin przed pobraniem krwi. Przed badaniem można jedynie pić czystą wodę, jednakże tylko w niewielkiej ilości, ponadto dzień przed należy unikać wysiłku fizycznego. Zaleca się przyjść na pobranie krwi nieco wcześniej, aby przez 10-15 minut odpocząć i się uspokoić.

Normy poziomu glukozy we krwi

Normy glukozy we krwi dla osób dorosłych mieszczą się w przedziale 70-99mg/dl (3,9-5,5mmol/l). Spadek poziomu glukozy poniżej 70mg/dl wskazuje na niedocukrzenie. Wynik w zakresie 100-125mg/dl (5,6-6,9mmol/l) określa się jako stan przedcukrzycowy. W takiej sytuacji konieczna jest krzywa cukrowa. Wartość 126mg/dl (7,0mmol/l) i wyższa może oznaczać cukrzycę.

Prawidłowe wartości dla różnych grup wiekowych

Wyżej podane normy glukozy we krwi odnoszą się do osób dorosłych. W innych grupach wiekowych są nieco inne. W przypadku dzieci prawidłowa wartość wynosi 70-105mg/dl (3,9-5,8mmol/l), zaś u noworodków – 50-115mg/dl (2,8-4,4mmol/l). Inne normy glukozy we krwi obowiązują również u kobiet w ciąży. Prawidłowe wyniki badania glukozy na czczo powinny wynosić do 92mg/dl (do 5,1mmol/l), a w teście obciążenia glukozą po godzinie – do 180mg/dl (10mmol/l), po drugiej godzinie – do 153mg/dl (do 8,5mmol/l).

Interpretacja wyników badań

O nieprawidłowej glikemii świadczy pomiar między 100-125mg/dl, natomiast hiperglikemię rozpoznaje się, gdy wyniki badania na czczo wskazują przynajmniej 126mg/dl. W obu tych przypadkach wykonywana jest dodatkowo krzywa cukrowa. Jeśli oznaczenie glukozy po dwóch godzinach od wypicia roztworu wskazuje mniej niż 140mg/dl (7,8mmol/l), mamy prawidłową tolerancję glukozy; 140-199mg/dl (7,8-11,1mmol/l) – rozpoznaje się stan przedcukrzycowy; 200mg/dl (11,1mmol/l) – diagnozuje się cukrzycę.

Należy wiedzieć, że lekarz nie rozpoznaje cukrzycy tylko na podstawie pojedynczego badania, zwykle zleca jego powtórzenie oraz przeprowadza szczegółowy wywiad. Kiedy więc rozpoznaje się cukrzycę? Taką diagnozę usłyszy osoba, u której przygodne stężenie glukozy we krwi wynosi 200mg/dl lub więcej oraz współwystępują u niej objawy cukrzycy, a także osoba, u której dwukrotny pomiar glukozy na czczo (wykonywany w różne dni) wykazał poziom 126mg/dl lub więcej, a także osoba, u której w teście obciążenia glukozą po dwóch godzinach stężenie glukozy wynosi 200mg/dl lub więcej.

Co może wpływać na wyniki badania glukozy?

Aby badanie glukozy w surowicy było wiarygodne, należy się do niego odpowiednio przygotować, a także zwrócić uwagę na to, że jest kilka czynników, które mogą wpływać na zwiększenie lub obniżenie stężenia glukozy. Trzeba pamiętać, że rytm dobowy organizmu wpływa na poziom cukru, stąd też badanie glukozy na czczo powinno się wykonywać z rana.

Leki i substancje wpływające na poziom cukru

Osoby przyjmujące leki na stałe lub stosujące je okazjonalnie, a także osoby stosujące suplementy diety muszą poinformować o tym lekarza. Niektóre substancje mogą bowiem wpływać na poziom cukru we krwi. Są to m.in. kortykosteroidy, tabletki antykoncepcyjne, aspiryna (kwas acetylosalicylowy), kwas askorbinowy (witamina C), leki moczopędne (furosemid, hydrochlorotiazyd), leki stosowane w obturacyjnych chorobach dróg oddechowych (teofilina, lewosalbutamol), leki przeciwzakaźne (kwas nalidyksowy, amfoterycyna B), leki blokujące receptory α- i β-adrenergiczne (karwedilol, propranolol), leki przeciwnowotworowe (cytarabina, nelarabina), leki stosowane w leczeniu cukrzycy (insulina, metformina, pioglitazon).

Czynniki fizjologiczne i chorobowe

Nie tylko leki mogą zaburzyć wyniki badania glukozy. Z przeprowadzenia testu trzeba zrezygnować podczas aktywnej infekcji oraz w trakcie antybiotykoterapii. Na pobranie krwi trzeba się stawić zdrowym i wypoczętym. Nadmierny wysiłek fizyczny przed badaniem, stres, wyczerpanie organizmu, stan po urazie – to czynniki, które powodują, że pomiar nie jest miarodajny. Znaczący jest również wpływ diety na wynik badania glukozy. W okresie trzech dni przed badaniem nie należy wprowadzać restrykcyjnych diet lub zmieniać nawyków żywieniowych, należy odżywiać się normalnie, należy jednak zrezygnować z alkoholu, kawy, napojów energetycznych i palenia.

Jeśli wyniki badania glukozy wyszły powyżej normy, trzeba zgłosić się do lekarza. Zły wynik nie musi od razu oznaczać cukrzycy, ale jest jasnym sygnałem, że trzeba zadbać o swoje zdrowie! Należy wprowadzić zmiany w codziennej diecie, przede wszystkim trzeba ograniczyć spożycie cukru, warto go zastąpić słodzikami (np. erytrytol). Ponadto trzeba zmienić dotychczasowy tryb życia – unikać stresu oraz regularnie uprawiać aktywność fizyczną. Zalecane jest także regularne mierzenie cukru przy użyciu glukometru.

Autor wpisu: mgr farm. Katarzyna Borowiec, i-Apteka.pl Farmaceutka z niemałym już doświadczeniem. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia, opieka farmaceutyczna.